ناصرالدين انصاري قمي - کتاب شناسی تألیفات علامه مجلسی نسخه متنی

اینجــــا یک کتابخانه دیجیتالی است

با بیش از 100000 منبع الکترونیکی رایگان به زبان فارسی ، عربی و انگلیسی

کتاب شناسی تألیفات علامه مجلسی - نسخه متنی

ناصرالدین انصاری قمی

| نمايش فراداده ، افزودن یک نقد و بررسی
افزودن به کتابخانه شخصی
ارسال به دوستان
جستجو در متن کتاب
بیشتر
تنظیمات قلم

فونت

اندازه قلم

+ - پیش فرض

حالت نمایش

روز نیمروز شب
جستجو در لغت نامه
بیشتر
توضیحات
افزودن یادداشت جدید

ناصرالدين انصاري قمي

سيصدمين سال ارتحال قلّه‌سان افراشته فرهنگ دانش‌گستر اسلام، گنجين? علوم پربار اهل بيت عليهم السلام، پرچمدار حديث و ناخداي امواج خروشان بحار علم و معرفت حضرتِ مجلسي ـ مولي محمدباقرـ (1307ـ1110ق) را پشت‌سر مي‌نهيم.

بدو شک بزرگداشت مقام علمي مجلسي، گراميداشت مقام والاي دانش و بينش برتر اسلام و معارفِ اصيلِ فرهنگ تشيّع خواهد بود.

مجلسي با خدمات بي‌شمار و آثار ارجدار خويش ـ و از آن جمله کتابهاي پربارش ـ نامي است آشناي هر دانش پرور معارف گستر.

امّا آثار مکتوب او ـ و خصوص «بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار» ـ از ارزش دو چندان برخوردار بوده و تا گردش ليل و نهار، بحارالانوار همانند خورشيدي فروزان به نور افشاني خواهد پرداخت.

در فرصتي کوتاه که دامنگيرم شده بود به سير و تفرّج در کتابهاي تراجم و فهارس پرداخته و پس از جمع آوري فيشهاي مقال? «کتاب‌شناسي تأليفات علّام? مجلسي» تهيه گرديد.

اين نوشتار در دو بخش تدوين شده است:

1ـ معرّفي تلخيصات، مستدرکات، معاجم، حواشي و ترجمه‌هاي بحارالانوار.

2ـ کتابهايي که پيرامون 9 اثر ديگر مجلسي: راسل? اعتقادات، تحفة الزائر، جلاء العيون، حق‌اليقين، حلية‌المتّقين،

حيات‌القلوب، زادالمعاد، عين‌الحيوة، الوجيزة‌في‌الرجال، به رشت? تحرير در آمده است.

آثار مجلسي بدون استثناء خدمتي عظيم به مذهب و شريعت محسوب مي‌شود، امّا بحارالانوار به علّت جامع بودنش از ديرباز تاکنون معطوف توجّه علماي اماميّه (رضوان‌الله عليهم اجمعين) قرار گرفته و بدين سبب بخش اعظم مقالتمان اختصاص به بحارالانوار دارد.

اميد آنکه اين گام کوچک پرده‌اي از صورت عظمت «بحار» و «ناخداي بحر پيماي آن» را به دانش پژوهان و معارف پروران ارائه داده و راهنمايي براي استفاد? آنان از خوان گسترد? آثار «علام? مجلسي» باشد.

امّا قبل از ورود در اصل مقاله، شايسته چنان مي‌نمايد که فهرستي از مجلدات بحار را تذکر داده باشيم.

اينک ما از ميان انبوه نوشته هاي او که به بيش از 70 کتاب مي‌رسد به ذکر پاره‌اي از آنها که از اهميت بيشتري برخوردارند اکتفا کرده و علاقمندان را به منابع مفصل‌تر ارجاع مي‌دهيم:

الف: کتب عربي

1ـ بحارالانوار الجمامعة لدرر اخبار ائمة الاطهار عليهم السلام، عظيمترين موسوع? علمي شيعه، که علّام? مجلسي با تأليف آن حق بسيار بزرگي بر گردن شيع? اماميه دارد، و در 25 مجلد تدوين يافته که توسط مرحوم حاج محمّد حسن امين الضرب اصفهاني معروف به کمپاني به چاپ رسيده. و در چاپ جديد به 110 جلد سر مي‌زند. (جلد هشتم چاپ قديم هنوز تجديد چاپ نشده است). که فهرست آن بدين قرار است:

جلد اوّل (جلد 1و2 چاپ جديد) ـ مشتمل بر کتاب عقل و جهل و فضيلت علم و علما و طبقات آنها، حجّيت اخبار و قواعد کليّه‌اي که از اخبار بدست امده است و نکوهش قياس و مقدم? کتاب در بيان اصول و کتابهايي است که بحار از آنها فراهم گشته و توثيق مصادر و اختلافي که در مصادر است و بيان رموزي که در کتاب به کار رفته و خواننده بايد بر آن رموز واقف باشد و اصطلاحات مؤلّف در اختصار اسناد و غير اين امور.

جلد دوّم (جلد 3و4 چاپ جديد) کتاب توحيد مشتمل بر صفات ثبوتيّه و سلبيّه (غير عدل) و اسماء حسناي خداوند و شرح پاره‌اي از خطبه‌ها و کتاب توحيد مفضّل و رسال? هليلجة منسوب به امام صادق (عليهم السلام).

جلد سوّم (ج 5ـ8 چاپ جديد)ـ کتاب عدل و مشيّت و اراده و قضا و قدر، هدايت و ضلالت، امتحان، طينت و ميثاق و پيمان و آنچه مربوط به اين دو است و توبه ، فلسف? احکام، مقدّمات مرگ، عالم برزخ، قيامت، وحشت از عالم بزرخ و قيامت و شفاعت، وسيله، بهشت و دوزخ.

جلد چهارم (ج9 و 10 از چاپ جديد)ـ کتاب احتجاجات و مناظرات پيامبر اسلام و ائم? اسلام و ائم? دين و بعض دانشمندان و تمام کتاب علي بن جعفر.

جلد پنچم (ج11ـ14 چاپ جديد) - در احوال و قصص پيامبران از آدم ابوالبشر تا پيامبر گرامي اسلام و اثبات عصمت انبياء و پاسخ به اشکالات مطرح شده دربار? عصمت انبيا.

جلد ششم( ج15ـ22 چاپ جديد) ـ در حالات پيامبر اسلام از هنگام ولادت تا وفات و قصص پدران آن حضرت و شرح حقيقت معجزه و چگونگي اعجاز قرآن و شرح حال ابوذر و سلمان و عمّار و مقداد و برخي ديگر از اصحاب پيامبر.

جلد هفتم (ج23ـ27 چاپ جديد) ـ در مشترکات احوال ائم? معصومين (عليهم السلام) و شرايط امامت و آيات نازله در وصف آنان، چگونگي ولادت ائم? دين و عجايب شؤونشان، علوم ايشان، برتري آنها بر پيامبران گذشته، ثواب دوستي آنان، و فضيلت ذريّ? آن بزرگواران و در آخر کتاب برخي از مناظرات شيخ مفيد و سيّد مرتضي و شيخ طوسي در تفضيل ائمه.

جلد هشتم ـ در فتنه‌هايي که بعد از پيغمبر اسلام صلّي الله عليه و آله رخ داد، شرح حال خلفاي سه‌گانه و آنچه در روزگار آنها روي داد، جريان جنگ جمل، صفّين، نهروان، غارتگري معاويه در اطراف عراق و شرح احوال بعضي از اصحاب علي عليه السلام و شرح قسمتي از اشعار منسوب به اميرالمؤمنين و شرح بعضي از نامه‌هاي آن حضرت. (قسمتي از جلد هشتم هنوز به چاپ نرسيده و تنها از بيعت با علي (ع) تا جريان تحکيم در جنگ صفّين در جلد 32 طبع جديد به چاپ رسيده است).

جلد نهم (جلد 35ـ42 چاپ جديد) ـ در احوال اميرالمؤمنين عليه السلام از ولادت تا شهادت و سرگذشت ابوطالب پدر آن حضرت و ايمان ابوطالب و نصوص و روايات وارده بر اين که ائمه دوازده تن‌اند و احوال گروهي از اصحاب علي عليه السلام.

جلد دهم (جلد 43ـ45 طبع جديد)ـ در حالات سيد? نساء فاطم? زهرا سلام الله عليها و امام حسن و امام حسين و خون‌خواهي مختار از قاتلان کربلا.

جلد يازدهم (ج46ـ48 چاپ جديد)ـ در حالات ائم? چهارگانه: زين العابدين، امام محمّدباقر، امام جعفر صادق، موسي بن جعفر عليهم السلام و جماعتي از اصحاب و فرزندان آن بزرگ پيشوايان.

جلد دوازدهم (ج49 و 50 چاپ جديد)ـ شرح حال امام علي‌بن‌موسي‌الرضا، محمدبن علي الجواد، عليّ‌بن محمدالنقي و امام حسن عسکري عليهم السلام و احوال برخي از اصحاب و نزديکان ايشان.

جلد سيزدهم (ج51ـ53 چاپ جديد)ـ در احوال حضرت حجّت منتظر عليه السلام.

جلد چهاردهم (ج54ـ63 چاپ جديد)ـ آسمان و جهان (سماء و عالم) و کليّات و اجزاء آنها مانند کهکشانها، فرشتگان، جن، انسان، حيوان، عناصر اثبات حدوث جهان و بابهايي در صيد و طريق ذبح حيوانات، خوردنيها و آشاميدنيها و احکام ظروف از نظر فقه اسلامي و تمام کتاب طب النبي و طب الرضا.

جلد پانزدهم (ج64ـ72 چاپ جديد)ـ در ايمان و کفر و صفات مؤمنين و فضايل آنها و کفر و اخلاق رذيله در چهار جزء:

1ـ در ايمان و شرايط ايمان و صفات مؤمنين و فضايل آنهاو فضايل شيعيان و صفاتشان (ج64و 65).

2ـ اخلاف نيک و منجيات (ج66 ـ68)

3ـ اخلاق رذيله، کفر و شعبه‌هاي آن (ج69ـ70)

4ـ آداب معاشرت (ج71ـ72)

جلد شانزدهم (ج73 چاپ جديد)ـ در آداب و سنن، زينتها، تجمّلات، نظافت و سرمه کشيدن، استعمال عطريّات و روغنها، مسکن، خواب و بيداري، سفر، منهيّات و نواهي گناهان و حدود آنها[1].

جلد هفدهم (ج74 و75 چاپ جديد)ـ در مواعظ و حکم.

جلد هجدهم (ج77ـ88)ـ در دو بخش: بخش اول در طهارت و بخش دوم صلات به اضاف? رسال? «ازاحة العلّه» فضل‌بن‌شاذان در شناخت قبله و دعاهاي هفته و صلوات مخصوصه و نماز عيد فطر و قربان و کسوف و حاجت.

جلد نوزدهم (ج89ـ92 چاپ جديد)ـ در دو بخش تنظيم گشته نخست در فضايل قرآن و آداب ثواب قرائت آن و اعجاز قرآن و همچنين تمام تفسير نعماني (رضوان‌الله عليه) آمده است. بخش دوّم دربار? ذکر و اقسام آن و آداب دعا و شروط آن، تعويذات، حرزها، دعا براي رفع دردها، دعاهاي هفته و ماه و سال، صحيف? ادريس پيغمبر عليه‌السلام.

جلد بيستم (ج93ـ95 چاپ جديد)ـ در زکات و صدقه،خمس، روزه، اعمال سال.

جلد بيست و يکم (ج96 و تا ص 100 ج 97 چاپ جديد)ـ در حج و عمره و برخي از احوال مدينه و جهاد و رباط و امر به معروف و نهي از منکر.

جلد بيست و دوّم (بقيّ? ج97ـ99 چاپ جديد)ـ در آداب زيارتها که از ائمه معصومين عليهم السلام نقل شده است به عنوان «مزار».

جلد بيست و سوّم (ج100 و 101 تا ص246 چاپ جديد)ـ در احکام عقود و ايقاعات.

جلد بيست و چهارّم (بقيّ? ج101 تا آخر همين جلد از چاپ جديد)ـ در احکام شرعيّه تا کتاب ديات.

جلد بيست و پنجم (ج102ـ107 چاپ جديد)ـ اجازات و تمام فهرست منتجب‌الدين رازي، منتخب کتاب «سلافة العصر» سيّد علي خان شيرازي، اوايل کتب اجازات سيد بن طاووس و اجاز? کبير علام? حلّي براي بني زهره و اجاز? شهيد اول و دوم و غير اينان از آنها که از شيخ طوسي مؤخرند تا زمان آن بزرگوار رضوان الله عليهم اجمعين.

توضيح: جلد 103 چاپ بيروت فهرست بحارالانوار به خطّ علّام? مجلسي مي‌باشد که به همان صورت افست شده است.

بخش اوّل کتاب‌شناسي بحارالانوار

الف: تلخيص بحار

1ـ بنادر البحار

(تلخيص جلد اول بحار)

سيّد علينقي فيض الاسلام اصفهاني

او بر آن بوده است که تا کليّ? مجلدات بحارالانوار را مختصر نمايد.

2ـ غوص البحار

(تلخيص جلد اول تا چهارم بحار، از عقل و علم تا احتجاجات)

رضا معيني اصفهاني

ج1، وزيري، حروفي، 440 ص

بي‌نا، قم، 1363 ش

3ـ انوار البحار

(تلخيص جلد اول تا پنجم بحار)

ميرزا محمّدبن محمّدهادي نائيني ـ فائض ـ رک: نابغ? فقه و حديث/98

4ـ جامع الانوار

(تلخيص جلد هفتم بحار)

شيخ محمّدتقي‌‌بن‌محمدباقر آقا نجفي اصفهاني (م1332 ق)

اهتمام: سيّد محمود حسيني تويسرکاني

چاپ: 1297ق

5ـ تلخيص جلد هفتم بحار

آقا رضي بن محمّد نصيربن مولي عبدالله مجلسي اصفهاني، نو? برادر علّام? مجلسي

رک: الذريعة 20/197

6ـ تلخيص جلد هفتم بحار

آقا شيخ حسن ميانجي

رک: الذريعة 4/423

7ـ تلخيص جلد هشتم بحار

شيخ حسن ميانجي

رک: الذريعة 4/423

8ـ تلخيص بحارالانوار (ج14، کتاب السماء و العالم) محمّدباقر شريعتي اصفهاني (م1408ق)

ج1، سنگي، وزيري، 492ص

ج2، حروفي، وزيري، 472 ص

قم، بي‌نا، 1406 ق

9ـ جوامع الحقوق (تلخيص ج16 بحار کتاب العشرة ـ)

در آن از حقوق پدران، برادران، خويشان و غيره بحث مي‌کند.

آقا نجفي اصفهاني، شيخ محمّدتقي بن شيخ محمّدباقر بن‌شيخ محمدتقي صاحب «هداية المسترشدين»، (م11 شعبان 1332ق) چاپ 1297ق

10ـ تلخيص ربع چهارم جلد هيجدهم بحار

ملّا محمّدحسين‌بن‌يحيي نوري (از شاگردان علّام? مجلسي)

با تحقيقات و اضافات ديگر بخصوص در شرح دعاي سمات

تاريخ تأليف: 1127ق

رک: الذريعة 22/206

11ـ تلخيص جلد نوزدهم بحار (کتاب الدعاء)

ملا محمّدتقي نجفي گلپايگاني (م1293ق)

رک: الذريعة 20/109

12ـ تلخيص جلد بيست و دوّم بحار (کتاب المزار)

تأليف يکي از دانشمندان گرگان

رک: الذريعة 20/208 به نقل از «الفيض القدسي»[2] مرحوم محدّث نوري.

13ـ تلخيص بحار

ميرزا ابراهيم‌بن حسين‌بن علي‌بن عبدالغفار

دنيلي خويي (1247ـ شهادت 6 شعبان 1325ق)

رک: الذريعة 4/421 به نقل از «اعيان الشيعة» مرحوم امين عاملي

ج7، ص30، (چاپ قديم)

14ـ تلخيص بحار

ميرزا محمدصادق شيرازي (م14 ربيع‌الثاني 1349ق)

(از شاگردان آخوند خراساني (م1329ق) و ميرزاي شيرازي دوّم (م 1337ق) و استاد اجازه مرحوم آيت الله مرعشي نجفي (م1411ق) مي‌باشد.

مکررّات و اخباري که عقول کوتاه و افراد سست ايمان تحمّل آنرا ندارند، حذف کرده است.

رک: الذريعة 4/421

15ـ حديقة الازهار في تلخيص البحار

ميرزا محمدبن عبدالنبي نيشابوري ـ اخباري مقتول. (م1232ق)

رک: الذريعة 6/380.

16ـ دررالبحار (منتخب از کتاب بحارالانوار)

ملّا محمّدتقي‌بن محمّد نوري

نسخه خطي ش 66596کتابخان? مجلس شوراي اسلامي

تاريخ نگارش: 1272ق

رک: فهرست کتابخانه 15/214

17ـ سفن النجاة (سفر النجاة) في احوال السادة الهداة

در 14 مجلد به عدد حضرات معصومين عليهم السلام

تأليف: شيخ غلامحسين نجف آبادي اصفهاني نجفي، روضه‌خوان. (م1345ق)

ج5: به نام «سفينة النجاة» در 2 مجلد (زندگاني امام حسين عليه‌السلام)

ج14: به نام «الشمس الطالعة في ظهور صاحب الانوار السّاطعة» زندگاني امام زمان (ع)

رک: الذريعة 12/192و 12/202 و14/223

18ـ المقتطف من بحارالانوار

تنظيم: علي انصاريان

تصحيح: مرتضي حاجعلي فرد

3 ج، وزيري، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1408ق.

ج1 (خطب): 522ص

ج2 (خطب) 576ص

ج3 (رسائل و حکم): 597ص

19 کشف الاسرار و هوانموذجة من بحارالانوار

(در عجايب مخلوقات و منافع و مضارّ آنها)

شيخ محمّدتقي آقا نجفي اصفهاني (م1332ق)

20ـ منتخب بحارالانوار

ملّا محمّد صادق‌بن محمد زمان کاشاني اصفهاني

در اين کتاب آيات و اسناد احاديث و برخي از روايات حذف و بيانات علّام? مجلسي مختصر شده و آنچه را که اهميت بيشتري داشته نقل شده است.

نسخ? خطي، ش2364 کتابخان? مرحوم آيت الله مرعشي ـ قم

(پايان تأليف: 1130ق)

رک: فهرست کتابخانه 6/341

21ـ منتخب بحارالانوار

الجامع لماوردمن الاخبار الخاصة بآثار الاخيار مولي محمّدهادي‌بن مرتضي‌بن محمّد مؤمن‌بن شاه مرتضي نو? برادر محدّث فيض کاشاني در زمان زندگاني علّام? مجلسي آن را انتخاب نموده و مکررات و اسانيد و بسياري از بيانهاي بحار را اسقاط کرده و در يک مقدّم? (در دو بخش) و دوازده کتاب تدوين نموده است. و برخي مجلدات آن در کتابخان? مدرس? شهيد مطّهري (سپهسالار) موجود مي‌باشد.

رک: الذريعة 22/376

22ـ نورالانوار يا دررالبحار

ملّا نورالدين اخباري، محمّدبن مرتضي‌بن محمّد مؤمن‌بن شاه مرتضي نو? برادر محدّث فيض کاشاني (زنده در 1115ق)

ج1: ابواب عقل و جهل تا آخر معاد. نسخ? خطي، ش3104 کتابخانه مجلس شوراي اسلامي

ج2: مناقب پنج تن آل‌عبا تا آخر رجعت.

نسخ? خطي کتابخان? حسيني? تستريه ـ نجف

ج3: در امامت. چاپ تهران، 1301ق

رک: الذريعة 8/119

23ـ وجيزة البحار يا جواهر اخبارالانوار في مناقب الائمة الاطهار (ع)

ملّا محمّدبن علي‌اصغر قايني

در اين کتاب تنها استاد احاديث حذف و ترتيب بحار مراعات شده است.

نسخ? خطي، ش2028 کتابخان? مرحجوم آيت الله مرعشي ـ قم

تاريخ کتابت: 1258 ق

رک: فهرست کتابخانه 6/35

ب: مستدرکات بحار

24ـ جنة المأويٰ

في من فاز بلقاء الحجة و معجزاته في الغيبة الکبريٰ

ميرزا حسين بن محمّدتقي نوري صاحب مستدرک الوسائل. از شاگردان شيخ انصاري (م1281) و ميرزا محمّد حسن شيرازي (م1312) و حاج ملاعلي کني (م1306) و متوفي 27 جمادي‌الثاني 1320ق مي‌باشد.

(مستدرک، ج13، بحار و شامل 51 حکايت است.)

تاريخ تأليف: 1302 ق

چاپ دوّم تهران 1333ق (تصحيح: ميرزا موسيٰ تهراني)

25- دارالسلام

في من فاز بسلام الامام

شيخ محمد ميثمي عراقي صاحب «قوامع الاصول» و «لوامع الاحکام» و «جوامع الشتات». از شاگردان سيّد اسدالله حجة الاسلام (م1270) و شيخ انصاري و حاج سيّد شفيع جابلقي (م1280) و متوفي حدود 1310 ق است.

(ظاهراً مستدرک باب «من راي الحجة (ع)» از ج 13 بحار مي‌باشد).

وزيري، حروفي، 565ص

تهران، اسلامّه، 1374ق

رک: الذريعة 8/20ـ21

26ـ معالم العير

في استدراک البحار السابع عشر

حاج ميرزا حسين نوري طبرسي صاحب «مستدرک الوسائل»

تاريخ تأليف: 1296ق

تصحيح: ميرزا محمد ارباب قمي

رحلي، سنگي (نسخ، زين العابدين قمي)، 177 ص (به انضمام ج17 بحار چاپ کمپاني) تهران، 1303 ق

27ـ مستدرک مزارالبحار

حاج ميرزا حسين نوري طبرسي (م27 جمادالثاني 1320ق)

(موفّق به اتمام آن نشده است)

رک: الذريعة 21/5

28ـ رياض الابرار[3]

مستدرک اجازات بحار (جلد بيست و پنجم)

سيّد محمّد علي روضاتي اصفهاني (متولد 1348ق)

29ـ مستدرک اجازات بحار

ميرزا محمّدبن رجبعلي عسکري تهران (1281ـ1371ق)

اين کتاب در شش مجلد بزرگ تدوين شده است.

رک: الذريعه 21/4

30ـ مستدرک بحارالانوار

ميرزا محمد عسکري تهراني (1281ـ 1371 ق)

ايشان بسياري از مجلدات و ابواب بحار را استدراک نموده است.

رک: الذريعة 21/4

31ـ حدايق العارفين

ملا فضلعلي تبريزي ايرواني ـ صفاـ (1278 ـ 1339ق) از شاگردان شيخ زين العابدين مازندراني و فاضلين ايرواني، شرابياني، اردکاني.

ج اول: در عقل و جهل

ج دوم: در علم و جهل

چاپ 1324 ق.

اين کتاب جمع ميان کتب اربعه اوّليّه (کافي، فقيه، تهذيب و استبصار) و کتب اربع? ثانويّه (وافي، وسائل، بحار الانوار و مستدرک الوسائل) مي‌باشد.

رک: الذريعة 6/289

32ـ الشافي

الجامع بين البحار و الوافي= الشفاء في اخبار آل المصطفي (ص)

ملّا محمدرضا بن عبدالمطلب تبريزي ـ قاضي عسکر سلطان ـ از شاگردان شيخ مهدي فتوني عاملي

تاريخ تأليف: 1178 هـ .ق. ابتداي هر حديپ صفت خبر و پس از ذکر راوي خبر حال او را ذکر مي‌کند.

اين کتاب در هفت جلد بزرگ بوده و جلد هشتم آن نيز ناتمام، و شيخ عبدالنبي قزويني صاحب «تتميم امل الآمل» بر آن تقريظي در 60 سطر نگاشته است.

رک: الذريعة 13/7و 14/199ـ 200

33ـ مستردک الوافي[4]

ملّا محمّد هادي‌بن شاه مرتضي‌بن محمّد مؤمن، نوه برادر محدّث فيض کاشاني.

در آن تمام اخباري را که در وافي نبوده تنها با استفاده از بحار استدراک کرده است.

رک: الذريعة 21/6ـ7

ج: معاجم و فهارس بحار

34ـ التطبيق

بين السفينة و البحار بالطبعة الجديدة

سيّد جواد مصطفوي (م1409ق)

وزيري، حروفي، 300ص

مشهد، آستان قدس رضوي، 1403 ق 1361 ش

35ـ دررالاخبار

در فهرست بحارالانوار

سيّد مهدي حجازي اصفهاني

رک: معجم رجال الفکر و الادب/130

36ـ سفينة البحار و مدينة الحکم و الآثار

حاج شيخ عبّاس محدّث قمي (1290 يا 1294ـ 13ذي‌الحجة 1359ق)

از بزرگان شاگردان محدّث نوري صاحب «مستدرک»

وزيري، سنگي (نسخ، به خط احمد نجفي زنجاني)، 2ج: 736 (أـ ش)، 741 (ص ـ ي) تهران، انتشارات عابدي

(جلد اول اين کتاب در دو جلد وسيل? محمّدباقر ساعدي خراساني به فارسي ترجمه و توسط انتشارات اسلاميّه منتشر شده است)[5].

37ـ فهرست احاديث بحار

با تعيين مآخذ آنها از کتب حديث

رک: بحار (چاپ جديد)، المدخل/17

38ـ فهرست بحارالانوار

علّامه مولي محمّدباقربن محمّد تقي‌بن مقصود علي مجلسي اصفهاني

(رمضان 1037ـ27 رمضان 1410ق)

اين کتاب شالود? بناي عظيم بحار بوده که در 1070 ق تأليف شده و فهرستي از احاديث کتب دهگانه اخبار شامل: 1ـ خصال2ـ عيون اخبارالرضا (ع) 3ـ علل الشرايع 4ـ معاني الاخبار 5ـ توحيد 6ـ امالي (شيخ صدوق) 7ـ احتجاج (احمدبن عليّ طبرسي) 8ـ قرب الاسناد (ابوجعفر حميدي) 9ـ تفسير (عليّ‌بن ابراهيم قمي) 10ـ امالي (شيخ طوسي) مي‌باشد.

و در جلد 106 بحار، اين فهرست به خط علّامه مندرج است.

رک: الذريعة 16/377ـ 388

39ـ فهرست برخي مضامين بحار

از مؤلفي ناشناخته

رک: بحار، المدخل/17

40ـ فهرست الکتب المأخوذ منها البحار

سيّد محمّدبن احمد حسين لاهيجي

تاريخ تأليف: 1127ق

در 27 باب ( به عدد حروف الفبا غير از «ظ» ) که مؤلّف پس از ذکر نام هر کتاب اجمالي از شرح حال مؤلّف نيز مي‌آورد.

نسخ? خطي ضمن مجموعه‌ش 635 کتابخان? مرحوم آيت‌الله مرعشي ـ قم

41ـ مستدرک سفينة البحار

حاج شيخ علي نمازي شاهرودي (م 1405 ق)

وزيري، حروفي، 10 جلد

تهران، بنياد بعثت.

42ـ فهرست ابواب مجلدات «مستدرک الوافي»

حاج محمّد امين

تاريخ تأليف: 1183ق

رک: الذريعة 21/7

43ـ کشف الرموز کتاب المزار

(جلد بيست و دوّم بحار)

صادق بن حاج مسيح

تاريخ تأليف: 1247ق

رک: فهرست کتابخان? آستان قدس رضوي

5/34

مصابيح الانوار

في فهرس ابواب جميع مجلدات «بحار الانوار»

ميرزا محمد عسکري تهراني صاحب مستدرک البحار (1281ـ1371ق)

(مؤلّف پس از تنظيم اين فهرست، به فکر مي‌افتد تا براي جميع ابواب بحار نيز استدراک تدوين کند.)

رک: الذريعة 21/86

45ـ معجم احاديث الشيعة

سيّد محمّد حسين جلالي

در اين کتاب احاديث «بحارالانوار» و «وسائل الشيعه» و «مستدرک الوسائل» طبق حروف تهجّي ذکر شده است.

رک: الذريعة 21/217

46ـ المعجم المفهرس لالفاظ احاديث البحار

مرکز تحقيقات دفتر تبليغات اسلامي حوز? علميّ? قم

وزيري، 10 جلد (جلد اوّل آن زير چاپ است)

در اين مرکز تقريباً يک ميليون و ششصد هزار فيش از بحار تهيه شده است که علاوه بر الفاظ احاديث شامل:

47/1ـ آياتي که در بحار تفسير شده‌اند (که به نام «دليل الآيات المفسّرة في احاديث البحار» آماده چاپ است.)

48/2ـ احاديثي که بر مبناي عددي خاص وارد شده‌اند (کاري است که شبيه «خصال» صدوق و «المواعظ العدديّة»)

49/3ـ اشعار بحار که مورد انشاء و انشاد ائم? اطهار عليهم السلام قرار گرفته‌اند.

50/4ـ أعلام بحار که شامل اسماء امکنه، رجال و قبايل (که در ضمن اقوال و سير? ائم? طاهرين مطرح شده‌اند) مي‌باشد.

51ـ المعجم المفهرس لالفاظ عناوين ابواب بحارالانوار

کاظم مرادخاني (1363ـ 1404 هـ .ق) رقعي، حروفي، 360ص

انتشارات طور، تهران، 1365ش.

و نيز همو:

52/1ـ معجم ابواب بحارالانوار، 2ج

53/2ـ معجم آيات بحارالانوار، 6ج

54: 1ـ معجم اسناد بحارالانوار

2ـ المعجم المفرس لالفاظ بحارالانوار

3ـ المعجم المفرس لموضوعات بحارالانوار

هر سه کاري از مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي ـ قم مي‌باشند که به مرحل? بهره‌برداري رسيده‌اند. به نگارش درآورده است.

55ـ مفتاح الابواب

شيخ جواد روضه خوان اصفهاني

(تنظيم و تطبيق: سيّد محمود دهرخي اصفهاني، چاپ قم، 1410 ق)

جيبي، سنگي، 223ص

چاپخان? علمي، تهران، 1352ق (به کوشش حاج ميرزا احمد فرهومند)

56ـ هداية الاخيار

الي فهرس بحارالانوار

سيّد هدايت الله مسترحمي اصفهاني

وزيري، حروفي، 3ج، 405+259+428 ص مؤسّسة الوفاء، بيروت

(اين فهرست در ضمن مجلدات 108، 109، 110 بحارالانوار آمده است.)

د: حواشي بحار

(کلم? حواشي اعمّ از حاشيه و تعليقه مي‌باشد)

57ـ حاشيه بر جلد دهم بحار

مولي محمّد مهدي حجّار (م قبل از 1295 ق)[6]مدرّس سطوح در مدرس? مروي ـ تهران

رک: الذريعة 6/27

58ـ حاشيه بر جلد بيست و دوم بحار

سيّد شمس‌الدين محمودبن سيد علي حکيم باشي حسيني طباطبايي تبريزي (م1338ق) والد مرحوم آيت الله سيد شهاب‌الدين مرعشي نجفي قده

رک: اعيان الشيعة10/107

59ـ حاشيه بر بحارالانوار

سيّد عبدالاعليٰ سبزواري (متولّد: 1328ق)، از علماي نجف اشرف و از شاگردان آيات عظام: نائيني و اصفهاني و آقا ضياء عراقي.

رک: گنجينه دانشمندان 7/283

60ـ حاشيه بر بحارالانوار

سيّد محمّد حسين طباطبايي (م1321ـ 18 محرم 1402ق) صاحب تفسير الميزان از شاگردان حضرات: نائيني، کمپاني، سيد ابوالحسين اصفهاني.

61ـ حاشيه بر بحارالانوار

عبدالرحيم ربّاني شيرازي (م1402ق) از شاگردان آيت الله بروجردي و امام خميني او بر کتاب «وسائل الشيعه» نيز تعليقات و حواشي نگاشته و بر چاپ جديد بحار نيز مقدمه اي در 242 صفحه نوشته است.

62ـ حاشيه بر بحارالانوار

محمّدباقر بهبودي (متولد 1308 شمسي) از شاگردان ميرزا هاشم قزويني و شيخ محمّدتقي اديب (دوّم) وي بيش از هفت هزار صفحه بر چاپ جديد بحارالانوار (در 110 جلد) تعليقه و حاشيه نگاشته است.

هـ. ترجمه‌هاي بحار

1ـ جلد اوّل

63ـ ترجم? يکي از علماي هندوستان براي شاهزاده سلطان محمّد بلند اختر.

شيخ آقا بزرگ در کتابخان? سيّد محمّد مهدي صدر نسخ? خطي آن را معرفي مي‌کند.

رک: الذريعة 3/18

(در آن گويد: ظاهراً او سلطان محمّدبن محمّد شاه هندي (م 1191ق) روشن اختر فرزند جهان‌شاه خجسته اختر مي‌باشد.

64ـ عين اليقين

حاج شيخ محمّدتقي آقا نجفي اصفهاني(م1332ق)

تهران، 1275 و 1297ق

رک: الذريعة 15/373

65ـ کشف الاسرار

سيّد اسماعيل موسوي زنجاني

رک: الذريعة 18/3

2ـ جلد دوّم

66ـ ترجم? يکي از دانشمندان هند براي سلطان محمّد بلند اختر.

نسخ? خطي آن را علّام? تهراني در کتابخان? سيّد محمّد مهدي صدر ديده است.

رک: الذريعة 3/18، 4/82

67ـ جامع المعارف

شيخ محمّد تقي آقا نجفي اصفهاني (م11 شعبان 1332ق)

تبريز، 1300ق

رک: الذريعة 5/70، فهرست کتابهاي چاپي فارسي 2/1503

68ـ ترجم? رسال? اهليلجة

وسيل? يکي از دانشمندان متأخر

علّام? تهراني در کتابخان? شيخ محمّد سلطان المتکلّمين، نسخ? خطي آن را ديده است.

(مؤلّف احاديثي در توحيد از ائم? اطهار بدان متصم کرده است).

رک: الذريعة 4/82

69ـ ترجم? رسال? اهليلجة

ميرزا محمّد رضا کلباسي اصفهاني صاحب «انيس الليل في شرح دعاء الکميل»

رک: الذريعة 4/83

70ـ ترجم? توحيد مفضّل

علّامه موليٰ محمد باقربن محمد تقي مجلسي اصفهاني (رمضان 1037ـ27 رمضان 1110ق)

در 2800 سطر نگاشته شده است.

چاپ ايران، 1287ق

رک: الذريعة 4/91

71ـ ترجم? توحيد مفضّل

ملّا محمّدطاهر قمي (م1098ق) از اساتيد اجازه علّام? مجلسي صاحب «شرح تهذيب» و «تحفة الاخيار» . «حکمة العارفين» و ...

(با تحقيق محدّث ارموي به انضمام پنج رسال? ديگر به نام «شش رساله» چاپ شده است.)

72ـ راه خداشناسي با خلاص? توحيد مفضّل (همراه با تصاوير)

علي اصغر فقيهي

چاپ پنجم، رقعي، حروفي، 95 ص

کتابفروشي علّامه، قم، 1341 ق

ـ ترجم? توحيد مفضّل[7]

موليٰ محمّد صالح‌بن محمّد باقر روغني قزويني

تاريخ تأليف: 1080ق

ـ ترجم? توحيد مفضّل

فخرالدين ماوراء النهري ترکستاني

(او ابتدا حنفي مذهب و آن گاه به تشيع گرويد).

تاريخ تأليف: 1065ق

نسخ? خطي در کتابخان? مرحوم قاضي طباطبائي در تبريز موجود است.

73ـ توحيد نامه

ترجمه توحيد مفضّل به نظم فارسي

شيخ اسماعيل ارومي تبريزي ـ تائب ـ (مسأله‌گو)

رک: الذريعة 4/488

ـ حاشيه بر توحيد مفضّل

شيخ جعفربن محمّدباقر کاشاني

تاريخ نگارش: 1084ق

علّام? تهراني نسخ? خطي آن را نزد حاج شيخ علي قمي مشاهده کرده است.

جلد پنجم

74ـ وديعه حکمت

(ترجم? نصايح و مواعظ لقمان حکيم ـ ج13 چاپ جديد)

ناصر باقري بيدهندي

در هفته نام? «هدف» چاپ تهران در سال 1368 ش به چاپ رسيده است.

4ـ جلد ششم

75ـ ترجم? يکي از دانشمندان ناشناخته

نسخ? خطي آن نزد مرحوم حاج حبيب الله محسني (م1360ق) ـ عموي شيخ آقابزرگ تهراني ـ موجود بوده است.

رک: الذريعة 3/19 و 4/107

5ـ جلد هفتم

76ـ ترجم? جلد هفتم بحار (امامت)

موسيٰ خسروي

وزيري، حروفي، 5 مجلد: اول 292 ص. پنجم 288ص

تهران، اسلاميّه 1357ـ 1360ش

6ـ جلد هشتم

77ـ ترجم? ميرزا محمّد علي موسوي شمس آبادي اصفهاني

رک: دانشمندان و بزرگان اصفهان/450

78ـ ترجمه موليٰ محمّد نصيربن موليٰ عبدالله مجلسي (برادر زاد? علّام? مجلسي)

رک: الذريعة 3/20و 4/92

79ـ مجاري الانهار

ميرزا محمّد مهدي‌بن محمّد شفيع مازنداراني استرآبادي (م1259ق)

سيّد اعجاز حسين کنتوري در «کشف الحجب» گويد:

چون نسخ? صحيحي از بحار نزد او نبوده، لذا در ترجم? برخي از اخبار دچار خبط و اشتباه شده و در بعضي موارد تأويلات نابجايي کرده است.

رک: الذريعة 19/350

80ـ ترجم? جلد هشتم از مترجمي ناشناس

نسخ? خطي ناقصي از آن در کتابخان? آيت الله گلپايگاني ـ قم به شمار? 449 موجود است.

رک: فهرست کتابخانه 2/30

7ـ جلد نهم

81ـ ترجمه آقا رضي بن ملّا محمّد نصيربن موليٰ عبدالله مجلسي اصفهاني

رک: الذريعة 4/88

82ـ کشف الانوار في فضائل سيّد الابرار

شيخ محمّدتقي آقا نجفي اصفهاني (م1332ق) تهران، 1295ق

رک: الذريعة 18/21

8ـ جلد دهم

83ـ ترجم? مفتي ميرمحمّد عبّاس لکهنوي جزايري ـ از احفاد سيّد نعمت الله جزايري (1224ـ1306ق)ـ فارسي ـ

رک: الذريعة 4/115

84ـ ترجم? ميرزا محمّد علي مازندراني اصفهاني (1220ـ 1288ق)

رک: الذريعة 4/115

85ـ مصائب امام سوّم عليه السلام

تلخيص و ترجمه‌اي از جلد دهم بحار

مؤلّف ناشناخته

نسخ? خطي ضمن مجموعه‌ش 3059 کتابخان? مجلس شوراي اسلامي

86ـ محن الابرار

در ترجم? مقتل بحارالانوار

شيخ محمّد حسن هشترودي تبريزي (م1304ق)

تارخي تأليف: 1292ق

چاپ تهران، 1295ق

رک: الذريعة 20/160

87ـ ترجم? جلد دهم بحارالانوار: قسم اوّل (تاريخ زندگاني حضرت زهرا سلام الله عليها) محّمد جواد نجفي

وزيري، حروفي، 411 ص

تهران، اسلاميّه، 1354ش

88ـ ترجم? جلد دهم بحارالانوار: قسم دوّم (زندگاني حضرت امام حسن مجتبيٰ عليه السلام)

محمّد جواد نجفي

وزيري، حروفي، 453ص

تهران، اسلاميّه، 1355ش

89ـ ترجمه جلد دهم بحارالانوار: قسم سوّم

(زندگاني حضرت امام حسين عليه السلام)

محمّد جواد نجفي

وزيري، حروفي، 402 ص

تهران، اسلاميّه ، 1355 ش/ 1396ق

90ـ ترجمه به زبان اردو

سيّد حامد حسين فيض آبادي جنفودي، در 3 جلد:

1ـ مجالس الابرار (تاريخ زندگاني حضرت زهرا)

ط هند، 1311ق (همراه با تقريظ سيّد ابوصاحب رضوي کشميري )

رک: الذريعة 19/357

2ـ محاسن الابرار (تاريخ زندگاني امام مجتبي)

ط هند، 1316ق.

رک: الذريعة 20/125

3ـ مصائب الابرار (تاريخ زندگاني امام حسين)

ط هند

رک: الذريعة 21/73

91ـ مصائب الابرار

ترجم? جلد دهم بحار به زبان اردو

حکيم سيّد حسين گريان لکهنوي.

چاپ هند.

رک: الذريعة 21/74

92ـ منظور الائمة

حاج ميرزا احمد منظور خوانساري اصفهاني

ترجمه و تفسير جلد دهم بحار به نظم و نثر در 4 جلد.

آن را به نام «عمدة المصائب و زبدة النوائب»

خلاصه کرده و در 1310 ق با تقريظي از آقا نجفي اصفهاني و ملا محمّد حسين کرماني به چاپ رسيده است.

رک: الذريعة 23/81

8ـ جلد يازدهم

93ـ ترجمه جلد يازدهم بحارالانوارـ قسم او زندگاني امام سجاد و امام باقر عليهما السلام موسيٰ خسروي

وزيري، حروفي، 267ص

تهران، اسلاميّه، 1396ق=1355 ش

94ـ ترجمه جلد يازدهم بحارالانوارـ قسم دوم زندگاني امام صادق عليه السلام

موسيٰ خسروي

تهران، اسلاميّه، 1355ش

95ـ ترجمه جلد يازدهم بحارالانوار

زندگاني امام کاظم عليه السلام

موسي خسروي

وزيري، حروفي 300 ص

تهران، اسلاميّه، 1355ش

9ـ جلد دوازدهم

96ـ ترجم? بحارالانوار، ج12

(زندگاني حضرت عليّ بن موسيٰ الرضا عليه السلام)

مترجم: موسيٰ خسروي

وزيري، 306ص

تهران، اسلاميّه، 1398 ق/ 1356ش

97ـ ترجم? بحارالانوار، ج12 (زندگاني حضرت امام جواد و عسکريين عليهم السلام )

موسي خسروي

وزيري، 300ص

تهران، اسلاميّه، 1398ق/ 1356ش

98ـ ترجم? حياة الرضا عليه السلام

سيّد اسماعيل موسوي زنجاني

(ترجمه و تلخيص جلد 12 بحار بوده که به نام حاج ميرزا محمود احتشام السلطنه نگارش يافته است).

رک: الذريعة 18/13. در آن گويد: نسخ? خطي آن به شمار? 552

در کتابخان? مجلس شوراي اسلامي موجود و تاريخ نگارش آن 1309 ق است.

10ـ جلد سيزدهم[8]

99ـ ترجمه يکي از دانشمندان هند به درخواست «پادشاه بيگم» همسر سلطان نصيرالدين حيدر

رک: الذريعة 4/92

100ـ ترجم? جلد سيزدهم بحار

ميرزا علي اکبر ارومي

رک: الذريعة 4/92. در آن گويد: ظاهراً اين همان ترجمه ذيل مي‌باشد.

101ـ کتاب الغيبة

شيخ حسن بن محمّد ولي ارومي

(آن را براي محمّد شاه قاجار (م 1264ق) ترجمه کرده است.)

وزيري، حروفي، 838ص

تهران، اسلاميّه، 1361ش

102ـ مهدي موعود

علي دواني

(با مقدمه‌اي مفصّل در تاريخ زندگاني علّام? مجلسي)

چاپ بيستم، وزيري، حروفي، 1263 ص

تهران، دارالکتب الاسلاميّه، 1361ش

(اين بهترين ترجم? جلد سيزدهم بحار مي‌باشد.

11ـ جلد چهاردهم

103ـ آسمان و جهان

ترجم? کتاب السماء و العالم بحارالانوار(ج14)

محمّد باقر کمره‌اي

وزيري، حروفي، 10ج: جلد اوّل12+296 ص. جلد دهم: 324 ص تهران، اسلاميّه، 1351ش

104ـ ترجم? جلد چهاردهم بحار

شيخ محمّد تقي آقا نجفي اصفهاني

مذکور در فهرست تأليفات ايشان

رک: الذريعة 3/22

105ـ نجم العلوم في معرفة النجوم

(ترجم? دو باب از کتاب « السماء و العالم»).

سيّد محمّد مرتضي حسن جنفوري (م1333 ق) رک: الذريعة 24/70

12ـ جلد پانزدهم

106ـ بحرالمعارف و الانوار

في ترجمة المجلد الخامس عشر من کتب البحار (في الايمان و الکفر)

آقا نجفي اصفهاني شيخ محمّد تقي بن شيخ محمدباقر بن شيخ محمّد تقي صاحب «هداية المسترشدين» (م11 شعبان 1332ق)

رحلي، سنگي، (به خط حسين‌بن ابي القاسم)، 187ص

به اهتمام: حاج علي محمّد تاجر شيرازي اصفهاني

چاپ 1296 ق

107ـ اخلاق اسلامي

محمّدباقر کمره‌اي

(ترجمه قسمت دوّم جلد15 بحار)

وزيري، حروفي، 312ص

تهران ، کتابخان? وليّ عصر، 1354ش

108- ترجم? بحار الانوار

سيد ابو الحسن موسوي همداني

(ترجم? قسمت چهارم از جلد پانزدهم چاپ کمپاني ـ ج 71 چاپ جديد)

مقدّمه: سيّد احمد ميرخاني

وزيري: حروفيع 406 ص

تهران، کتابخان? مسجد وليّ عصر، 1364ش

109ـ شيعه در پيشگاه قرآن و اهل بيت عليهم السلام

(ترجم? قسمتي از بحارالانوارـ ج15)

مترجم: علي تهراني

وزيري، 535ص

تهران، کتابخان? مسجد وليّ عصر (عج)، 1397ق

110ـ ترجم? جلد شانزدهم بحار

مترجم: محمّدباقر کمره‌اي

قسمت اوّل: (آداب معاشرت) وزيري، 372ص

قسمت دوّم: (آداب و سنن) وزيري، 250 ص تهران، اسلاميّه، 1365ش

جلد هفدهم

111ـ جواهر المواعظ

تلخيص و ترجمه‌اي از ج 17 بحار

سيّد محمّد هاشم يزدي طباطبايي

چاپ اصفهان

112ـ حقايق الاسرار

في ترجمة سابع عشر البحار

شيخ محمّد تقي آقا نجفي اصفهاني (م1332ق)

رقعي، حروفي، 130ص (بدون حکايت بلوهر و يوذاسف)[9]

چاپخان? نور، 1330ش، به اهتمام حاج محمد جعفر دادخواه شيرازي.

(علام? تهراني در الذريعة 7/29 نام آن را «حقايق الاسرار» مي‌نو.يسد، امّا در نسخ? چاپي اشاره‌اي بدين نام نشده و «حقايق الأسرار» را در شرح زيارت جامعه از همو دانسته که در 1296 ق به چاپ رسيده است).

113ـ ترجم? بحارالانوار

جلد هفدهم، کتاب الروضة (ج77 چاپ جديد)[10]

مترجم: سيّد عبدالحسين رضايي

وزيريع حروفي، 444ص

تهران، اسلاميّه، 1358ش

114ـ ترجمه جلد 17 بحار الانوار

(در مواعظ امامان عليهم السلام)

مترجم: موسيٰ خسروي

وزيري، حروفي، 407ص.

تهران، اسلاميّه 1362ش

بخش دوّم کتابشناسي ديگر آثار علّام? مجلسي

(1ـ رساله اعتقادات، 2ـ تحفة الزائر 3ـ جلاء العيون 4ـ حق اليقين 5ـ حلية المتّقين 6ـ حيات القلوب 7ـ زادالمعاد 8ـ عين الحيوة 9ـ الوجيزة في الرجال).

1ـ اعتقادات

رساله‌اي در هفتصد و پنجاه سطر مي‌باشد که علّام? مجلسي در محرم 1086 ق در مدت يک شب آن را در مشهد مقدّس به رشته تحرير در آورده است.

1ـ الفيوضات القدسيّة في شرح الرسالة المجلسيّة

حاج ملّا محمّد اسماعيل صاحب « العقيدة الوحيدة» (ق13)

رک: الذريعة 16/460

2ـ ترجم? اعتقادات

ميرزا ابوالقاسم‌بن احمد يزدي

به امر محمد ولي ميرزا فرزند فتحلي شاه قاجار ترجمه کرده است .

تاريخ تأليف: 1242ق

رک: الذريعة 13/101(ضمن شرح اعتقادات الصدوق ) و 26/ 191

3- مسالک الشريعة ( شرح رسال? اعتقادات )

سيد حسين حسيني ارومي عرب باغي ( 1294- 1369ق)

چاپ سنگي ، تبريز ، 1335ق

رک: الذريعة 20/ 380

4- ترجم? اعتقادات مجلسي

حاج شيخ عباس بن محمّد رضا محدّث قمي (1290- 1359)

در مجلّ? « کيهان انديشه» ش5 به چاپ رسيده است.

5- ترجم? اعتقادات مجلسي

ملّا محمد کاظم بن محمد شفيع هزار جريبي حائري( م بين 1232- 1238ق) از شاگردان وحيد بهبهاني

رک: الذريعة4/ 79

6- ترجم? اعتقادات

حاج مولي محسن بن محمّد سميع

نسخ? خطي آن همراه با دو اثر ديگرش( 1- قرة العين لزائر الحرمين 2- اصول و فروع دين)

ضمن مجموع? ش 3842 کتابخان? مرکزي دانشگاه تهران موجود است.

رک: الذريعة 17/73

7- ترجم? اعتقادات

علي عطايي خراساني

مندرج در « کارنام? علّام? مجلسي» . از ص 83-141

8- ترجم? اعتقادات

به نام : اعتقادات دين اسلام

سيد باقر نجفي يزدي

رقعي، 341ص چاپ 1395ق

9- ترجم? اعتقادات

از دانشمندي ناشناخته در 1146ق

رک: الذريعة 4/79

10- ترجم? اعتقادات

از برخي فضلا

نسخ? خطي آن ضمن مجموعه ش 865 به خط جعفر بن حسين حسيني عاملي – نگارش يافته در 1265ق- در کتابخان? آيت الله مرعشي موجود است.

رک: فهرست کتابختانه 3/54

11- ترجم? اعتقادات

از مترجمي ناشناس

نسخ? خطي آن به ش 632 نوشته شده در 1253ق در کتابخان? مدرس? حجّتيّ? قم موجود مي باشد.رک: فهرست کتابخانه /7

12- ترجم? اعتقادات( اردو)

مولوي عابد حسين هندي

چاپ هند .

رک: الذريعة 4/79

2- تحفة الزائر

کتابي است در دوازده باب و يک خاتمه، که علّام? مجلسي آن را در ماه صفر 1085ق به فارسي تأليف و تنها زياراتي را نقل فرموده که داراي سندي معتبر بوده است.

بهترين چاپ آن مطبوع 1314 ق به اهتمام آيت الله شهيد شيخ فضل الله نوري (ش13 رجب 1327 ق) داماد و خواهر‌زاده محدّث نوري صاحب مستدرک مي‌باشد.

13ـ ترجم? «تحفة الزائر» به عربي

سيّد عبدالله‌بن محمدرضا شبّر کاظمي (1188ـ 1242ق). صاحب «تحيّة الزائر» و «زاد الزائرين»

رک: الذريعة 3/438

14ـ مستدرک « تحفة الزائر»

به نام: تحيّة الزائر

حاج ميرزا حسين‌بن محمّد تقي نوري طبرسي (م 1320ق)

آخرين تأليف محدّث نوري بوده و در آن زياراتي که علّام? مجلسي به دليل عدم اعتبار ذکر نکرده به اسناد معتبر و معتمد (همراه با زيارات مخصوصه) ذکر کرده و اتمام آن به دست مرحوم محدّث قمي (م 1359ق) انجام گرفته است.

رک: الذريعة 3/488

15ـ مختصر «تحفة الزائر»

از دانشمندي ناشناخته

نسخ? خطي ش 4801 کتابخان? مرکزي دانشگاه تهران

3ـ جلاء العيون

تاريخ حضرات معصومين عليهم السلام (به فارسي) و در يک مقدّمه و چهارده باب مي‌‌باشد که تاريخ تأليف آن محرم 1089 ق بوده و کراراً در ايران و عراق به چاپ رسيده است.

16ـ ترجم? علاء العيون (به عربي)

سيّد عبدالله بن محمدرضا شبّر کاظمي (م 1188ـ 1242ق)

ايشان در کتاب تصرّفات مختصري از قبيل: شرح و توضيح برخي از موارد: مآخذ و اسناد اخبار اعمال داشته است. در بيست هزار سطر.

رک: الذريعة 5/125. در آن به نقل از کشف الحجب و الاستار اعجاز حسين گويد: مرحوم شبّر اين کتاب را تلخيص کرده و آن گاه از آن نيز انتخابي نموده است.

17ـ ترجم? جلاء العيون (به اردو)

سيّد محمدباقر هندي( معاصر) چاپ هند

رک: الذريعة 4/94

18ـ الدمع الهتون= الدموع الهتون

في ترجمة جلاء العيون (به اردو)

يکي از فضلاي هندوستان

رک: الذريعة 4/94 و 8/264

19ـ مختصر جلاء العيون = منتخب الجلاء

سيّد عبدالله شبّر کاظمي (م1242ق)

در يازده هزار سطر

رک: الذريعة 22/393

20ـ مختصر منتخب جلاء‌العيون

سيّد عبدالل شبّر (م1242ق)

علّام? تهراني گويد: شايد همان «مثير الاحزان في تعزية سادات الزمان» (در هفت هزار بيت) بوده باشد.

رک: الذريعة 5/125

21ـ مختصر جلاء العيون

آقا علي‌اکبر خواهر زاد? علّام? مجلسي

تاريخ نگارش: رمضان 1123ق

نسخ? خطي در کتابخان? مدرس? آيت الله بروجردي، نجف

رک: الذريعة 20/193

22ـ مختصر جلاء العيون

از مؤلفي ناشناخته در 81 ورقه

نسخ? خطي ش 15097 کتابخان? وزيري ـ يزد، نگارش: 1232 ق

رک: فهرست کتابخان? 3/1050

مختصر جلاء العيون= جلاء الابصار

گلشن علي انصاري

نسخ? خطي ش3380 کتابخان? دانشگاه تهران

رک: فهرست کتابخانه 11/2377

و برخي ديگر.

4ـ حق اليقين

اين کتاب آخرين تأليف علّام? مجلسي و در اصول پنج گان? اعتقادي بوده و تاريخ تأليف آن شعبان 1109 ق مي‌باشد و مکرر به چاپ رسيده است.

24ـ ترجم? حق اليقين (به عربي) = الحق اليقين في اصول الدين

سيّد عبدالله شبّر حسيني کاظمي (1188ـ1242ق)

(ملّا عبدالنبي قزويني صاحب « تکملة نقد الرجال» گويد: اين کتاب مختصر «البرهان المبين» است. امّا محدّث نوري صاحب مستدرک در الفيض القدسي احتمال مي‌دهد که آن معرّب «حق اليقين» علّام? مجلسي باشد).

تاريخ تأليف: 1226ق

رک: الذريعة 7/41

25ـ ترجم? حق اليقين (به عربي)= ترجمة شهادة الخصوم

ملّا محمّد مقيم بن درويش محمّد حامدي خزاعي

تاريخ نگارش: 1159ق

رک: الذريعة 4/110

26ـ ترجم? حق اليقين (به اردو)= التحقيق المتين

سيّد محمد باقر هندي (معاصر)

رک: الذريعة 3/485 و 4/94

27ـ عين اليقين (مختصر حق اليقين)

حاج شيخ عبّاس محدّث قمي (1290 يا 1294ـ 1539ق)

نسخ? خطي آن در اختيار فرزند مؤلف است.

و برخي ديگر.

28ـ رساله‌اي در جواب اعتراضات يکي از دانشمندان سنّي هندي بر بخش امامت «حق اليقين»

از: سيّد احمد اصفهاني خاتون آبادي مشهدي (م1161ق)

رک: الذريعة 5/174

5ـ حلية المتقين

در آداب و سنن و مکروهات، که در 26 ذي الحجة 1081 ق از نگارش آن فراغت يافته است.

29ـ ترجم? حلية المتقين (به عربي)

از دانشمندي ناشناس

رک: الذريعة 7/83 (ذيل حلية المتقين)

30ـ ترجم? حلية المتقين (به عربي)

تعريب و تحقيق: علي عبدالحسين شبستري

رک: مجل? تراثنا ش3ص 217

31ـ ترجم? حلية المتقين (به اردو)= تهذيب الاسلام

سيّد مقبول احمد دهلوي (معاصر)

چاپ هند

رک: الذريعة 4/508

32ـ مختصر الابواب

في السنن و الآداب

حاج شيخ عبّاس محدّث قمي (1290ـ 1359ق)

اين کتاب مکرر به چاپ رسيده است.

تاريخ تأليف: 1317ق

رک: الذريعة 20/176

33ـ آداب= مختصر حلية المتقين

از مؤلفي ناشناخته

در 14 باب نگاشته شده است.

نسخ? خطي ضمن مجموعه‌ش 3232 کتابخان? مرکزي دانشگاه تهران

رک: فهرست کتابخانه 11/2188

6ـ حيات القلوب

اين کتاب در تاريخ انبياء و پيامبر اکرم و ائمه اطهار عليهم السلام است و در حقيقت ترجمه برخي از احاديث مجلدات پنجم و ششم و هفتم بحارالانوار مي‌باشد و تأليف آن از شوّال 1085 ق تا ذي الحجة 1087 ق به طول انجاميده است.

34ـ مثنوي ارديبهشت

شرح حالات پيامبر اکرم (ص) به نقل از «حيات القلوب» علّام? مجلسي ميرزا محمّد علي سروش اصفهاني (م1285ق)

به انضمام «روضة الاسرار» در ج 2 ديوان وي به اهتمام دکتر محمّد جعفر محجوب به چاپ رسيده است.

رک: الذريعة 19/112

35ـ شفاء الصدور و الکروب

ترجم? حيات القلوب (اردو)

سيّد مرتضي حسين جنفوري (م1332 ق) به چاپ رسيده است.

رک: الذريعة 14/204ـ205

36ـ صحيفة المتّقين و منهج اليقيقن

فارسي و در امامت بوده و تکلم? «حيات القلوب» است؛

آقا رضي ‌بن محمّد نصيربن ملّا محمّد تقي مجلسي (محمد نصيربن ملّا عبدالله‌بن محمّد تقي رک: الذريعة 4/92)

داراي يک مقدمه و 118 باب است.

رک: الذريعة 15/23

37ـ نصائح لقمان

(منتخبي از حيات القلوب)

ميرزا محمّد خان

رک: الذريعة 24/171

7ـ زادالمعاد

در اعمال ماهها و زيارات و شامل مقدّمه و چهارده باب و خاتمه بوده و از تأليف آن در رمضان 1107 ق فارغ شده است.

38ـ ذخيرة العباد

ترجم? زادالمعاد (به عربي)

شيخ عبدالله بن صالح سماهيجي بحراني (م1135ق)

رک: الذريعة 10/16

39ـ تبصرة الزائر و کشف السرائر

ترجم? برخي از ادعيه و زيارات «زادالمعاد» و «تحفه الزائر»

سيّد مير محمّد بديع‌بن مير عبدالقدّوس رضوي مشهدي (ق13)

رک: الذريعة 3/317

40ـ تحفة المؤمنين

مختصر زادالمعاد

مؤلّف ناشناخته

نسخ? خطي ش2029 کتابخانه مدرسه فيضيه قم

رک: فهرست کتابخانه 2/42

41ـ دستورالعمل

مختصر زادالمعاد

حاج ملّا باقربن غلامعلي تستري نجفي (م1327ق)

رک: الذريعة 8/162

42-عدّة العباد في تعريب زادالمعاد

سيّد محمّد حسين موسوي بوشهري ـ بحراني

حايري ـ (م 1355ق)

(مرتب بر 14 باب و يک خاتمه)

رک: الذريعة 15/230ـ231

43ـ نجبة الزائر

مختصر زادالمعاد

موليٰ محمّد جعفر شريعتمدار استرآبادي (م1263ق)

رک: الذريعة 24/95

44ـ منتخب زاد المعاد

از دانشمندي ناشناخته

نسخ? خطي آن در کتابخان? مدرس? رضوي? قم موجود است.

رک: فهرست کتابخانه/ 64

45ـ رسال? امجدية

شرح خطب? شعبانيّ? پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله (فارسي)

شيخ ابوالمجد محمّدرضا اصفهاني صاحب «نقد فلسف? داروين»

(1287ـ24 محرم 1362 ق)

در دو قسمت: 1ـ معني مهماني خدا و اسرار و آداب آن 2ـ استدراک «زادالمعاد» در فصل ادعيّ? ماه رمضان

46ـ حواشي زادالمعاد

ميرزا محمّدبن سليمان تنکابني صاحب «قصص العلماء»

(1230ـ 28ج 2ـ 1302ق)

رک: قصص العلماء/112

8ـ عين الحياة

شرح وصيّت پيامبر اکرم (ص) به ابوذر غفاري (رض) که در مکارم الاخلاق و تنبيه الخواطر مذکور و تاريخ تأليف آن 1074 ق مي‌باشد[11]

47ـ تعريب عين الحياة

سيّد مصطفي‌بن محمّدهادي‌بن سيّد دلدار علي نقوي لکهنوي (م1323ق)

رک: الذريعة 4/213

48ـ ترجم? عين الحياة (به اردو)

سيّد محمّد باقر هندي

رک: الذريعة 4/120

49ـ مشکوة الانوار= تلخيص عين الحيوٰة

علّامه شيخ محمدباقربن محمّد تقي مجلسي

(1037ـ1110ق)

چاپ تبريز، 1308ق

رک: الذريعة 21/54

50ـ شفاء الصدور = تلخيص عين الحياة

سيّده بي‌بي خاتون همسر عالم زاهد سيّد صدر الدين دزفولي

رک: الذريعة 14/204

(قبلاً چند ترجمه حکايت بلوهر و يوذاسف ضمن ترجمه‌هاي مجلد 17 بحارالانوار نقل شد).

51ـ منتخب عين الحيوٰة

سيّد محمدباقر نجفي يزدي

وزيري، 556ص

چاپ 1396ق

9ـ الوجيزة

کتابي است مختصر در بيان حال رجال سند احاديث که در رجب 1086 ق در مدت چند روز تأليف فرموده است

52ـ معيار التميز في شرح الوجيز

حاج ملّا محمد اسماعيل مجتهد، ناظم «العقيدة الوحيدة» (ق13)

رک: الذريعة 21/278

53ـ شرح وجيزة الرجال

يکي از دانشمندان ق13

رک: الذريعة 14/169

54ـ مختصر رجال مولانا محمّدباقر

سيّد شبّر حويزي

(ظاهراً مراد وجيز? علّام? مجلسي باشد)

رک: الذريعة 20/196

يادداشتها


[1] . جلد 16 چاپ قديم بحار در دو جلد تنظيم و به همين جهت در تعداد مجلدات بحار اختلاف پيدا شده است و بعضي آن را 26 جلد پنداشته‌اند.

[2] . اين کتاب در آغاز جلد 102 بحارالانوار (چاپ جديد) درج شده است.

[3] . البتّه کتابهاي بسياري پس از بحارالانوار تاليف شده که مشتمل بر اجازات علما مي‌باشد. امّا به اين دو بسنده شد. براي بسط بيشتر رجوع کنيد به: الذريعة 1/123.

[4] . از آنجا که وافي مقصور بر کتب اربعه و بحار مقصور بر غير کتب اربعه مي‌باشد، در حقيقت اين کتاب مستدرک بحار نيز شمرده مي‌شود.

[5] . کتابي نيز به نام «متاع السفينه» از الهي طالخونچه‌اي به چاپ رسيده که نگارنده آن را نديده است.

[6] . حاج ملاهادي تهراني (م 1295ق) او را پس از وفاتش در خواب ديد:

بدو گفت : مرگ چگونه بود؟

گفت: « حلواي تنتناني تا نخوري نداني»

همان به نقل از: المآثر و الآثار/ 182

[7] . البته برخي از اين ترجمه‌ها قبل از تأليف بحار صورت گرفته و در اين بخش اسطراداً ذکر شده‌اند.

[8] . شايد توان گفت: « بغيةالطالب في من راي الامام الغائب» از حاج شيخ محمّدباقر بيرجندي (1276ـ1352) و «العبقري الحسان في تواريخ صاحب الزمان» از حاج شيخ علي اکبر نهاوندي (م 1367ق) ـ هر دو به فارسي ـ ترجمه و مستدرک جلد سيزده بحار بوده باشد.

[9] . داستان بلوهر و يوذاسف چند بار جداگانه ترجمه شده است که عبارتند از:

1ـ ترجم? علامه مجلسي در «عين الحياة»

(همين ترجمه را سيّد قريش‌بن محمّد قزويني حسيني (م1260ق) در «حيات‌الابرار» نقل کرده است.)

2ـ ترجم? سيّد عليرضا ريحان الله يزدي، چاپ تهران، 1355ق.

(رک: الذريعة 17/270)

3ـ ترجمه و تهذيب آن توسط علّامه سيّد محسن امين عاملي صاحب اعيان الشيعة (م1371ق)

(رک: الذريعة 4/515. در همان 17/97 از آن به عنوان «قصّ? کسريٰ و بهرام» نام مي‌برد).

4ـ ترجمه به زبان گجراتي وسيل? حاج غلامعلي بهاونگري هندي صاحب تأليفات فراوان.

(رک: الذريعة3/149)

[10] . در چاپ جديد بيروت، جلد 74 مي‌شود. زيرا سه جلد «هداية الاخبار» در چاپ ايران پس از مجلدات 50 به بعد گذاشته شده، امّا در چاپ بيروت به آخر بعضي مجلدات 108ـ 109ـ110 انتقال داده شده است.

[11] . اين وصيّت توسط دانشمند فقيد حجة الاسلام و المسلمين آقاي حاج شيخ محمّد انصاري قمي (1329ـ 1405ق) در سه هزار بيت بر وزن «خسرو شيرين» نظامي، به نام «درياي نور يا درج گهر» به نظم و نثر پارسي ترجمه و شرح گرديده و در هزاران نسخه منتشر شده است. رک: الذريعة 8/148.

/ 1