سیدعباس رفیعی پور

سند نماز غفیله
شاید یكی از دلایل توصیه به اقامه نماز غفیله و ثواب آن، این است كه: حضرت یونس علیه السلام یك لحظه غفلت كرد و از قوم خود جدا شد و سرنوشت او با دریا و ماهی پیوند خورد و در شكم ماهی پس از انابه به درگاه خدای سبحان نجات پیدا كرد.

غفیله اسم مصغر از غفلت است؛ یعنی غفلت كوچك و امام صادق علیه السلام از پدرش امام باقر علیه السلام و امام باقر علیه السلام از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله در خصوص این نماز مستحبی چنین نقل می‌كند:
«صَلُّوا فی ساعَةِ الْغَفْلَةِ وَلَوْ رَكْعَتَینِ فَاِنَّهُما تُورِدانِ دارَ الْكَرامة؛ 1 نماز بخوانید در ساعت غفلت؛ اگرچه دو ركعت باشد، این دو ركعت نماز [شما را] به بهشت وارد می‌كند.»
در روایتی دیگر چنین می‌فرماید:
«تَنْفِلوُا فِی ساعَةِ الْغَفْلَةِ وَلَوْ رَكْعَتَینِ خَفیفَتَینِ فَاِنَّهُما تُورِدانِ دارَ الْكَرامَةِ قیلَ یا رسُول اللّه وَمَا ساعَةُ الْغَفْلَةِ؟ قالَ: بَینَ الْمَغْرِبِ وَالعِشاء؛ 2 نماز مستحب به جا آورید در ساعت غفلت. اگرچه این نماز دو ركعتی خفیف [و آسان] باشد؛ چرا كه همین دو ركعت نماز [شما را] وارد بهشت می‌كند. پرسیده شد‌ای رسول خدا! ساعت غفلت چه هنگامی است؟ فرمود: بین مغرب و عشا است.»
امام صادق علیه السلام از قول پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نقل كرده است كه: «لا تَتْرُكُوا رَكْعَتَی الْغُفَیلَةِ وَ هُما بَینَ الْعِشائَینِ؛ 3دو ركعت نماز غفیله را ـ كه بین نماز مغرب و عشاء است ـ ترك نكنید.»

كیفیت نماز غفیله
درباره كیفیت اقامه این نماز مستحبی، امام صادق علیه السلام چنین فرموده است: كسی كه می‌خواهد بین نماز مغرب و عشا دو ركعت نماز بخواند؛ در ركعت اول بعد از سوره حمد بگوید:
«وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِـباً فَـظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیهِ فَنادی فِی الظُّـلُماتِ أَنْ لا إِلـهَ إِلاّ أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّی كُنْتُ مِنَ الظّالِمِـینَ * فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَـجَّیناهُ مِنَ الغَمِّ وَكَذ لِكَ نُـنْجِی المُـؤْمِنِـینَ.» 4
و در ركعت دوم بعد از سوره حمد بگوید:
«وَعِنْدَهُ مَفاتِحُ الغَیبِ لا یعْلَمُها إِلاّ هُوَ وَیعْلَمُ ما فِی البَرِّ وَالبَحْرِ وَما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلاّ یعْلَمُها وَلا حَبَّةٍ فِی ظُلُماتِ الأَرْضِ وَلا رَطْبٍ وَلا یابِسٍ إِلاّ فِی كِتابٍ مُبِـینٍ.» 5
و پس از فراغت از قرائت، دستهایش را بلند كند و بگوید:
«اَللّهُمَّ إِنّی اَسْئَلُكَ بِمَفاتِحِ الْغَیبِ الَّتی لا یعْلَمُها اِلاّ اَنْتَ اَنْ تَصَلِّی عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تَفْعَلَ بی كَذا وَ كَذا و به جای كذا و كذا حاجات خود را بگوید و سپس بگوید: «اَللّهُمَّ اَنْتَ وَلِی نِعْمَتی وَالْقادِرُ عَلی طَلَبَتی تَعْلَمُ حاجَتی فَأَسْئَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیهِ وَ عَلَیهِمُ السَّلامُ لَمّا قَضَیتَها لی.»
خداوند خواسته‌های او را [اگر مصلحت باشد] عطا می‌كند. 6
مراجع تقلید، این نماز را یكی از نمازهای مستحبی معرفی كرده اند و وقت انجام آن را ـ بعد از نماز مغرب تا وقتی كه سرخی طرف مغرب از بین برود ـ دانسته اند. 7 و طبق نظر امام صادق علیه السلام فتوا داده اند.

فلسفه نماز غفیله یا ذكر یونسیه
شاید یكی از دلایل توصیه به اقامه نماز غفیله و ثواب آن، این است كه: حضرت یونس علیه السلام یك لحظه غفلت كرد و از قوم خود جدا شد و سرنوشت او با دریا و ماهی پیوند خورد و در شكم ماهی پس از انابه به درگاه خدای سبحان نجات پیدا كرد و شاید تأكید رسول اكرم صلی الله علیه و آله بر این نماز، به لحاظ غفلتهای كوچك و بزرگی باشد كه ما هر روز مرتكب می‌شویم. تا ما هم از ظلمتهای ظاهری و باطنی نجات پیدا كنیم.
بزرگان گفته اند: بالاترین ذكر در بین اذكار، ذكر یونسیه «لااله الا انت سبحانك انی كنت من الظالمین» است.
نماز مستحبی دیگر
ناگفته نماند كه به غیر از نماز غفیله كه بین نماز مغرب و عشا خوانده می‌شود، دستور به خواندن نمازهای دیگری نیز رسیده است. از جمله اینكه، هنگام وفات رسول خدا صلی الله علیه و آله، امام علی علیه السلام به حضرت عرض می‌كند: به ما وصیتی كنید. حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله می‌فرماید:
«اُوصیكُمْ بِرَكْعَتَینِ بَینَ الْمَغْرِبِ وَالْعِشاءِ الاْخِرَةِ تَقْرَءُ فِی الاُْولی اَلْحَمْدَ وَاِذا زُلْزِلَتِ الاَْرْضُ زِلْزالَها ثَلاثَ عَشَرَةَ مَرَّةً وَالثّانِیةِ اَلْحَمْدَ وَقُلْ هُوَ اللّه ُ اَحَدٌ، خَمْسینَ عَشَرَةَ مَرَّةً، فَاِنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذلِكَ فی كُلِّ شَهْرٍ، كانَ مِنَ الْمُتَّقینَ، فَاِنْ فَعَلَ ذلِكَ فی كُلِّ سَنَةٍ كُتِبَ مِنَ الْمُحْسِنینَ، فَاِنْ فَعَلَ فی كُلِّ جُمْعَةٍ مَرَّةً كُتِبَ مِنَ الْمُصَلّینَ، فَاِنْ فَعَلَ ذلِكَ فی كُلِّ لَیلَةٍ زاحَمَنی فِی الْجَنَّةِ وَلَمْ یحُصَّ ثَوابَهُ اِلاَّ اللّه ُ رَبُّ الْعالَمینَ جَلَّ وَ تَعالی؛ 8 شما را به دو ركعت نماز توصیه می‌كنم كه بین مغرب و عشاء [با این كیفیت خوانده شود] : در ركعت اول، حمد و [سپس [اذا زلزلت الارض را سیزده بار بخوانید. در ركعت دوم، حمد و [سپس] قل هو اللّه احد را پانزده مرتبه بخوانید. پس هر كه در ماه این نماز را بخواند؛ در زمره متقین قرار می‌گیرد و هر كه در هر سال این نماز را بخواند در ردیف محسنین است و هر كه در هر جمعه یك بار بخواند، از نمازگزاران محسوب می‌شود. و هر كه در هر شب این نماز را قرائت كند، در بهشت با من خواهد بود. (یعنی من بهشت را برای او ضمانت می‌كنم) و ثواب این نماز را غیر از خدای جهانیان كسی نمی‌تواند شمارش كند.»
پی نوشت:
1) فلاح السائل، سید بن طاووس، چاپ دفتر تبلیغات اسلامی، ص244.
2) همان، ص245.
3) همان، ص246.
4) انبیاء/ 88 و 87.
5) انعام/ 59.
6) فلاح السائل، ص245.
7) توضیح المسائل شش مرجع، ص292.
8) فلاح السائل، ص246.
منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره61.