لطفا منتظر باشید ...
تفاوت علم و معرفت در شعر حافظ
در فرهنگ اشعار حافظ تفاوت بين علم و معرفت به شرح زير آمده است:"فرق بين علم و معرفت از جهت معني چند چيز است: يكي آنكه معرفت به ذات شئ وابسته است و علم به احوال آنها مربوط ميگردد. به عبارت ديگر، معرفت حضور صورت شئ در نفس است و علم، حضور احوال و صفات و مناسبات منسوب بدوست. پس معرفت به تصور ميماند و علم به تصديق.ديگر آنكه معرفت غالباً در موردي به كار ميرود كه چيزي بر دل آدمي پوشيده بوده است وبعد آن را درمييابد. و چون دريافت بدان معرفت پيدا ميكند. يا براي چيزي اوصافي در نفس خويش قائل است؛ وقتي آن را ببيند و دريابد كه داراي همان صفات معهود است، ميگويد بدان معرفت يافته است... پس بنابرآنچه گذشت، ضد معرفت انكار است، و ضد علم، جهل به كار ميرود. فرق ديگر آن است كه استعمال "معرفت يافتن" در مورد چيزي، آگاهي به همؤ مميزات و صفات و كيفيات آن را در برميگيرد، در حالي كه علم تنها به چيزي دليل شناسايي همؤ مختصات آن نيست. بعلاوه عارف نزد صوفيان كسي است كه خداي سبحانه و تعالي را به نامها و صفات و افعالش بشناسد، و در رفتارش با خداي راست و قصد و نيتهايش خالص باشد، و از هر خوي ناپسنديده كناره جويد، از آلودگيها و پليديها خود را پاكيزه سازد و بر فرمانهاي خدا، چه در نعمت و چه در بلا شكيبا باشد، آنچه را پيامبر آورده با عقايد و دريافتهاي هيچ كس برابر ننهد."(17)تقسيم علم از ديدگاه عرفا
از سوي ديگر عرفا با تقسيم علم به نافع و زيانبار، بين اين دو تفاوت قائلاند و آنچه را كه مورد تحقير و انكار قرار ميدهند در حقيقت علم زيانبار است. صاحب مصباح الهدايه ميگويد:"علم نافع را علامت آن است كه در نفس تقوا و تواضع و نيستي زيادت كند، و نايرؤ شوق و طلب را مشتعلتر گرداند، و علامت علم ضارّ آن است كه در نفس كبر و تفاخر و غرور و طلب زيادت گرداند... علم نافع مدد حيات دل است و انقطاعش از دل سبب ممات او."(18)انتقاد امام از علم و فلسفه و درس و دفتردر اشعار امام خميني(س) بارها از علم و فلسفه و درس و دفتر كه منشا خودبيني و خودخواهي است و از مدرسه كه جايگاه بحثهاي مشكل و بيسرانجام است انتقاد شده است:
از درس و بحث مدرسهام حاصلي نشد
هر چه فرا گرفتم و هر چه ورق زدم
از قيل و قال مدرسهام حاصلي نشد
حالي به كنج ميكده با دلبري لطيف
شيخ را گو كه در مدرسه بربند كه من
زين همه قال و مقالتو به جان آمدهام(140)
كي ميتوان رسيد به دريا از اين سراب
چيزي نبودغيرحجابيپس از حجاب(ص48)
جز حرف دلخراش پس از آن همه خروش
بنشينم و ببندم از اين حلقه چشم و گوش(131)
زين همه قال و مقالتو به جان آمدهام(140)
زين همه قال و مقالتو به جان آمدهام(140)
عاشقان روي جانان جمله بينام و نشاناند
اين ما و مني جمله زعقلست و عقال است
هر معرفتي كه بوي هستي توداد
آنان كه به علم فلسفه مينازند
ترسم كه در اين حجاب اكبر آخر
سرگرم شوند و خويشتن را بازند(209)
نامداران را هواي او دمي بر سر نيايد(97)
در خلوت مستان نه مني هست و نه مايي(187)
ديوي است به ره از آن حذر بايد كرد(203)
بر علم دگر به آشكارا تازند
سرگرم شوند و خويشتن را بازند(209)
سرگرم شوند و خويشتن را بازند(209)
بشكنم اين قلم و پاره كنم اين دفتر
از "فتوحاتم" نشد فتحي و از "مصباح" نوري
ابن سينا را بگو در طور سينا ره نيافت
حاصل نشد از مدرسه جز دوري يار
جانا مددي به عمر بيحاصل ده(238)
نتوان شرح كنم جلوؤ والاي تو را(42)
هر چه خواهم در درون جامؤ آن دلفريب است(51)
آن كه را برهان حيران ساز تو حيران نمود(115)
جانا مددي به عمر بيحاصل ده(238)
جانا مددي به عمر بيحاصل ده(238)
جز عشق تو نيست اندر دل ما
اسفار و شفاي ابن سينا نگشود
علم و عرفان به خرابات ندارد راهي
گفتههاي فيلسوف وصوفي و درويش و شيخ
چون به عشق آمدم از حوزؤ عرفان ديدم
مشكلي حل نشد از مدرسه و صحبت شيخ
در جمع كتب هيچ حجابي ندريديم
اي پير بيا به حق من پيري كن
از دانش و عقل يار را نتوان يافت
از جهل درين راه مددگيري كن(233)
عشق تو سرشته گشته اندر گل ما
با آن همه جرّ و بحثها مشكل ما(44)
كه به منزلگه عشّاق ره باطل نيست(67)
در خور وصف جمال دلبر فرزانه نيست(71)
آنچه خوانديم و شنيديم همه باطل بود(104)
غمزهاي تا گره از مشكل ما بگشايي(186)
در درس صحف راه نبرديم به جايي(187)
حالم ده و ديوانؤ زنجيري كن
از جهل درين راه مددگيري كن(233)
از جهل درين راه مددگيري كن(233)
اعتراضهاي بيحاصل
امام(س) معتقدند كه بسياري از مباحثي كه در علوم رسمي مطرح ميشود، در واقع اعتراضهاي بيحاصلي است كه اهل علم و فلسفه را از رسيدن به حقيقت منصرف ميكند و در پيچ و خم بحثهاي بينتيجه و عبث اسير ميسازد.
هوشمندان را بگو دفتر ببندند از سخن
عارف كه ز عرفان كتبي چند فراخواند
در مَدْرس فقيه بجز قيل و قال نيست
در محضر اديب شدم بلكه يابمش
از قيل و قال مدرسهام حاصلي نشد
عاقلان از سر سودايي ما بيخبرند
علمي كه جز اصطلاح و الفاظ نبود
هر چند تو حكمت الهي خوانيش
راهي به سوي كعبؤ عاشق ننمود(212)
كآنچه گويند از زبان بيهش و مستانه نيست(71)
بسته است به الفاظ و تعابير و دگر هيچ(74)
در دادگاه هيچ از او داستان نبود
ديدم كلام جز ز معاني بيان نبود(108)
جز حرف دلخراش پس از آن همه خروش(131)
ما ز بيهودگي هوشوران بيخبريم(165)
جز تيرگي و حجاب چيزي نفزود
راهي به سوي كعبؤ عاشق ننمود(212)
راهي به سوي كعبؤ عاشق ننمود(212)
