معرفي کتاب «من لا يحضره الفقيه» - معرفي کتاب «من لا يحضره الفقيه» نسخه متنی

معرفي کتاب «من لا يحضره الفقيه»

مؤلف

شيخ صدوق ابو جعفر محمد بن علي بن حسين بن بابويه قمي (م 381 ق).

زندگينامه و اظهار نظرها

ترجمه مؤلف در قسمت معرفي کتب فقهي شيعه ذکر شده است.

معرفي اجمالي کتاب

مجموع روايات اهل البيت - عليهم السلام - درباره مسائل فقهي و احکام شرعي در اين کتاب جمع شده است. مؤلف، روايات فقهي اي را که از ديدگاه خود صحيح و معتبر مي دانسته، جمع آوري نموده است. اين کتاب يکي از ارزشمندترين منابع روايي شيعه به شمار مي آيد و يکي از چهار کتاب معتبر روايي شيعه است و هر مجتهد در اجتهاد و استنباط احکام شرعي بايد به روايات آن توجه داشته باشد. اين اثر از زمان نگارش مورد توجه و استقبال علماي شيعه قرار گرفته است و پيوسته در مجموعه هاي بزرگ و کوچک روايي به آن استناد نموده و از آن روايت نقل کرده اند.

شيخ صدوق اين کتاب را به درخواست يکي از سادات بزرگوار شهر بلخ به نام شريف الدين ابو عبدالله محمد بن حسين، معروف به نعمت، نگاشته است. او از شيخ صدوق درخواست کرده بود که مانند کتابِ طبّي من لا يحضره الطبيب، نوشته و محمد بن زکريا رازي، او هم کتابي در علم فقه به نگارش درآورد تا مورد استفاده کساني قرار گيرد که به علما و فقهاي بزرگ دسترسي ندارند و با مراجعه به آن بتوانند از احکام شرعي و وظايف خود آگاه گردند. شيخ نيز دعوت او را اجابت کرده است. شيخ صدوق مي فرمايد: «من در اين کتاب بنا ندارم تا هرچه روايت شده را نقل نمايم؛ بلکه فقط آن رواياتي را نقل مي کنم که آنها را صحيح و معتبر مي دانم و به آن فتوا مي دهم و عقيده دارم». وي در اين کتاب فقط نام راوي اول را که از امام - عليه السلام - روايت مي کند، آورده و در آخر کتاب، يعني در بخش «مشيخه»، سند خود را به آن راوي نقل مي کند تا روايات از حالت ارسال خارج شده و اصطلاحاً مسند شوند و استفاده از آنها براي مراجعه کنندگان آسان تر گردد. اين کتاب شامل مباحث فراوان فقهي است؛ مانندِ 1. آبها، طهارت و نجاست؛ 2. واجبات نماز و مقدمات آن مانند وضو، غسل، تيمم؛ 3. احکام اموات؛ 4. احکام نماز؛ 5. احکام قضاوت؛ 6. احکام مکاسب؛ 7. احکام ازدواج؛ 8. احکام ارث، و مباحث و عناوين ديگر فقهي.

شيخ در مقدمه کتاب مي فرمايد: «من روايات اين کتاب را از اصول معتبر و مشهور روايي شيعه گرفته ام؛ مانندِ کتاب حريز بن عبدالله سجستاني، کتاب عبيدالله بن علي حلبي، کتابهاي علي بن مهزيار اهوازي، کتابهاي حسين بن سعيد، نوادر احمد بن محمد بن عيسي و بسياري از اصول اوليه و منابع معتبر روايي». شيخ صدوق در اين کتاب در حدود شش هزار روايت نقل کرده است که عموماً درباره مباحث فقهي و احکام شرعي است.

شروح و تعليقات

شرح عربي من لا يحضره الفقيه به نام روضه المتقين (14 جلد)، نوشته مولا محمد نقي مجلسي پدر علامه مجلسي؛ همچنين شرح فارسي آن به نام لوامع صاحبقراني در 10 جلد نوشته و نيز توسط مرحوم محمد تقي مجلسي نوشته شده است. شرح من لا يحضره الفقيه، نوشته سيد اميرمحمد صالح بن امير عبدالواسع داماد علامه مجلسي؛ شرح من لا يحضره الفقيه، نوشته شيخ بهائي؛ شرح من لا يحضره الفقيه به نام معاهد التنبيه، نوشته شيخ ابوجعفر محمد بن حسن بن زين الدين شهيد ثاني؛ شرح من لا يحضره الفقيه، نوشته ملا صالح مازندراني.

وضعيت نشر

اين کتاب در چهار جلد به همت مؤسسه انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، به قطع وزيري، در سال 1413 ق چاپ و منتشر شده است.

محمد رضا ضميري- کتابشناسي تفصيلي مذاهب اسلامي, ص 350- 351