آيا مي‌توان قبل از مرگ از محتويات كارنامه اعمال خود كه توسط فرشتگاني كه در دو جانب راست و چپ هستند مطلع شد؟ - آيا مي‌توان قبل از مرگ از محتويات كارنامه اعمال خود كه توسط فرشتگاني كه در دو جانب راست و چپ هستند مطلع شد؟ نسخه متنی

آيا مي‌توان قبل از مرگ از محتويات كارنامه اعمال خود كه توسط فرشتگاني كه در دو جانب راست و چپ هستند مطلع شد؟

پاسخ

براي اين كه همه زواياي سؤال پاسخ داده شود در چند محور مطالبي تقديم مي‌شود:

1. قبل از همه اشاره مي‌شود كه در قرآن و روايات معصومين ـ عليهم السّلام ـ بحث‌هاي گسترده‌اي درباره نامه اعمال (پرونده كارها و عملكرد انسان) انجام شده امّا به طور كلي بايد گفت: نامة اعمال مانند ورقهاي كاغذ، دفتر و كتاب‌هاي معمول نيست، بلكه حقايق گوياست كه خود سخن مي‌گويد. لذا قرآن كريم فرمود: «هذا كتابنا ينطق عليكم بالحق»؛[1] يعني اين كتاب ماست كه به حق با شما سخن مي‌گويد. و نامه اعمال به گونه‌اي است كه قابل انكار نبوده و هيچ كس نمي‌تواند آن را نفي كند و از مجموع آيات و روايات معلوم مي‌شود كه اعمال انسان در نامه اعمال او به طوري ثبت مي‌شود كه با يك نگاه مي‌توان از همه محتواي آن آگاه شد و آن را به اصطلاح خواند. (براي اطلاع بيشتر از اين بحث به منبع ذيل مراجعه شود[2].)

2. نكته ديگر آن است كه گرچه حسب ظاهر هر كسي به خوبي مي‌تواند از عملكرد خود در طول مدت عمرش باخبر شود، چون هر كس مي‌داند كه چگونه عملكرده و هرچه عمل كرده است، ‌در نامه اعمال او ثبت شده است، بر همين اساس بزرگان اخلاق و تربيت با استناد به روايات همواره سفارش محاسبه نفس را مي‌دهد و مي‌فرمايد انسان بايد هر شب هنگام خواب اعمال و كردار روز خود را حساب‌رسي نمايد و ببيند چه كرده است تا از كار خوب خود شكرگزاري و از عمل ناپسند خود استغفار نموده و آن را جبران كند.[3]

اما به آساني مي‌توان گفت: آنچه اصطلاحا نامه اعمال خوانده مي‌شود و فرشتگاني كه قرآن از آنها به (كراماً كاتبين)[4] ياد كرده نگارندة آن است، در دنيا و قبل از مرگ براي خود انسان قابل رؤيت نخواهد بود و اساساً آن نگارش براي آن نيست كه در دنيا به رؤيت صاحبان آن اعمال برسد، بلكه براي عالم ديگر (قيامت) ثبت مي‌شود.

لذا در همه آيات و روايات در اين محور سخن گفته شده كه اعمال ثبت مي‌شود و در قيامت به رؤيت صاحب عمل مي‌رسد و پاداش و كيفر عمل خود را دريافت مي‌كند. (آيات مربوط به اين مسأله در منبع ذيل جمع‌آوري و تنظيم شده است)[5] امّا در عين حال انسان كامل (پيامبر و ائمه ـ عليهم السّلام ـ ) كه مأمور هدايت انسانها هستند،‌ از اعمال انسان آگاه مي‌شود (در اين باره بعداً مطالبي اشاره خواهد شد) براي نزديك شدن مطلب به ذهن اين مثال گويا و مناسب است كه نامه اعمال از برخي جهات شبيه كارنامه تحصيل است كه نتيجة عملكرد محصل در دوران سال مي‌باشد. اولياء دانش‌آموزان همواره در جريان كيفيت تحصيلي دانش آموز قرار مي‌گيرد و به آنها جهت جبران كمبودهاي درسي هشدار داده مي‌شود، امّا خود دانش آموز گرچه از طريق معلم و اولياء خود و شناخت از نحوة عمل خود در جريان درس و عمل خود قرار مي‌گيرد و به نحوي مي‌داند كه چگونه عمل كرده است، ‌امّا كارنامه تحصيلي خود را تنها در پايان سال مي‌تواند رؤيت كند.

براي مستند شدن اين بحث به دو نمونه از كلام كارشناسان فن اشاره مي‌شود:

الف. علامه طباطبايي در اين زمينه مطالبي مبسوطي ذيل آيه مباركه: «يوم تجد كلُ نفس ما عملت من خير محضراً و ما عملت من سوء»؛[6] روزي كه هر انسان اعمال نيك و بد خود را حاضر مي‌بيند، مطرح كرده، ايشان مي‌گويد: نامه اعمال حقايق اعمال انساني را در بردارد و مانند خطوط و نقوش معمولي در كتاب‌هاي دنيا نيست، آن نفس اعمال انساني است كه خداوند آدمي را آشكار از آن آگاه مي‌كند و هيچ دليلي بهتر از مشاهده نيست. اين كتاب در دنيا از درك انسان پنهان است و حجاب غفلت روي آن را پوشانده، روز قيامت خداوند آن را مي‌گشايد و پرده‌هاي غفلت را كنار مي‌زند و انسان را از آن باخبر مي‌كند.[7]

ب. برخي ديگر در اين باره گفته‌اند: ممكن است گفته شود اعمال انسان همانگونه كه در درون جان اثر مي‌كند در عالم بيرون در فضا و هواي اطراف، در زميني كه بر آن زندگي مي‌كند و در همه چيز اثر دارد، گويي بر آنها نقش مي‌بندد، نقوش طبيعي و غيرقابل انكار، نقوشي كه به وسيله قوا و نيروهاي عالم هستي و فرشتگان در دل اين موجودات ثبت مي‌شود و در قيامت پرده از آن برداشته مي‌شود و آشكار مي‌گردد اين آثار از تمام محيط بيرون جمع‌آوري مي‌شود و فشرده مي‌گردد و به دست هر كس داده مي‌شود، مسلماً اين آثار در دنيا براي ما محسوس و قابل درك نيست، امّا بي‌شك آنها وجود دارند، و روزي كه در آن ديد تازه‌اي پيدا مي‌كنيم همه اينها را مي‌بينيم و مي‌خوانيم و تصديق مي‌كنيم.[8]

3. نكته پاياني و نتيجه آن كه اطلاع و آگاهي يافتن از محتواي اعمال در دنيا براي خود انسان ميسور نخواهد بود. گرچه خداوند و ائمه معصوم ـ عليهم السّلام ـ در دنيا و قبل از فرارسيدن روز قيامت از اعمال ما آگاه است و آن را مي‌بيند. لذا در اين باره در قرآن كريم فرمود: «قل اعملوا فَسَيَري الله عملكم و رسوله و المؤمنون»؛[9] يعني بگو عمل كنيد خداوند و فرستاده او، و مؤمنان اعمال شما را مي‌بينند. علامه طباطبايي ذيل اين آيه گفته است: با توجه به صدور ذيل آيه به آساني معلوم مي‌شود كه مراد از «فَسَيَري الله عملكم و رسوله و المؤمنون» آن است كه قبل از ظهور قيامت و در عالم دنيا خدا و پيامبر و مؤمنون از اعمال ما خبر دارند و آن را مي‌بيند.[10] امّا بايد توجه داشت كه مراد از (مؤمنون) همه اهل ايمان نيست، بلكه گروه خاصي‌اند، ‌لذا يكي از اهل تفسير دراين باره مي‌گويد:

«منظور از مؤمنان در آيه همان گونه كه در روايات فراواني‌ آمده است تمام افراد اهل ايمان نيست بلكه گروه خاصي از آنهاست كه به فرمان خدا از اسرار غيب آگاهند يعني جانشينان راستين پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ».[11]

براي مطالعه بيشتر:

1. سيد محمد حسين تهراني، معادشناسي، نشر علامه طباطبايي، مشهد، سال 1418 ق.

2. محمد شجاعي، معاد يا بازگشت به سوي خدا، نشر شركت سهامي انتشار، چ اول، سال 1362 ش.

3. مكارم شيرازي، پيام قرآن، ج 5 و 6، (معاد 1 و 2)، نشر دار الكتب الاسلاميه، تهران، چ 5، سال 1377 ش.

4. امام خميني، معاد از ديدگاه امام خميني (تبيان، دفتر 30) نشر مؤسسه آثار امام سال 1378 ش.

قرآن كريم

كلّ شيء احصيناه كتاباً؛ ما همه چيز را احصاء و ثبت كرده‌ايم.
(نبأ، آية 29)

[1] . كهف، 49.

[2] . مكارم شيرازي، پيام قرآن، ج 6، (معاد 2)، ص 104، نشر دار الكتب الاسلاميه، چ 5، سال 1377 ش.

[3] . امام خميني، چهل حديث، ص 9، نشر مؤسسه آثار امام، چ 20، سال 1378 ش.

[4] . انفطار، 10.

[5] . ناصر مكارم، پيام قرآن، ج 6، معاد 2، ص 75 تا 113، نشر دار الكتب الاسلاميه، چ 5، سال 1378 ش.

[6] . اسراء، 13.

[7] . تفسير الميزان، ج 13، ص 158.

[8] . ناصر مكارم شيرازي، پيام قرآن، ج 6، معاد 2، ص 106، نشر پيشين.

[9] . توبه، 105.

[10] . ترجمه الميزان، ج 18، ص 305، نشر محمدي تهران.

[11] . ناصر مكارم، تفسير نمونه، ج 8، ص 128، نشر دار الكتب الاسلاميه، تهران، سال 1399 ش.