در شب اول قبر چگونه است و توسط چه كساني انجام مي شود؟ و از چه مي پرسند؟


پاسخ :

روايات به صورت مشروح و كافي از اين پرسش ها پاسخ گفته اند، كه چند مورد به عنوان نمونه بيان مي شود.
پيامبر(صلي الله عليه وآله) به برخي از اصحاب فرمود: وقتي دو آزمايش كننده ي قبر بر تو وارد شدند، چگونه خواهي بود؟ صحابي گفت: آن دو آزمايش كننده چه كسي اند؟ فرمود: دو ملكي اند، سختگير و خشن، آوازشان مانند رعد غرنده، چشمانشان چو برق خيره كننده، با موهاي بلند كه زير پاي آنها مي شود وروي آن راه مي روند، داراي دندان هاي كه با آن زمين را مي شكافند و از تو مي پرسند.[1]
امام صادق(عليه السلام) فرمود: همين كه ميت دفن شد، دو ملكي به نام هاي منكر و نكير سراغ او مي آيند كه آوازشان مانند... از ميت مي پرسند: پروردگارت كيست؟ دين ات چيست؟ پس ميت اگر مؤمن باشد مي گويد الله پروردگارم، اسلام دين من است، سپس مي پرسند، راجع به مردي كه از ميان شما بيرون آمد چه مي گويي؟ ميت مي گويد: پيامبر را از من مي پرسي؟ شهادت مي دهم كه او رسول خداست...[2] و از امام او مي پرسند، ميت امام خود را معرفي مي كند، دو ملك مي پرسند، چگونه امامت را شناختي؟ ميت مي گويد: اين امري است كه خدا مرا بر آن هدايت كرده است.[3]
در روايتي از امير المؤمنين(عليه السلام) مانند آن چه از رسول خدا نقل شد آمده است:... و سوال مي كنند امام تو كيست؟ پاسخ مي گويد: امام من علي بن ابيطالب(عليه السلام) است. سپس ديگر ائمه(عليهم السلام) را يكي پس از ديگري مي شمرد تا به امام زمان خويش مي رسد.[4]
امام سجاد(عليه السلام) جمعه ها در مسجد النبي به موعظه ي مردم مي پرداخت، و از پايان عمر و سوال و نكير و منكر مي گفت: از خدايي كه مي پرستي، از پيامبري كه براي تو مبعوث شد، از ديني كه بر آن هستي، از كتابي كه مي خواني، از امامي كه پيروي مي كني، از عمري كه سپري كردي و از مالي كه به دست آوردي و خرج كرده اي سوال مي كنند.[5]
در روايات ديگر آمده است: از قبله اش از دوستانش[6] از نمازش، زكاتش، روزه اش.[7]
در برخي روايات آمده است كه نكير و منكر با آن قيافه ي وحشتناك و... مربوط ميت كافر است، اما ملايكه ي مسؤل پرسش از ميت مؤمن به نام مبشر و بشير است، ابوبصير از امام صادق(عليه السلام) پرسيد آيا آن دو ملك بر مؤمن و كافر با يك صورت وارد مي شوند؟ فرمود: خير.[8]
شيخ مفيد(رحمهم الله) مي فرمايد: در برخي از روايات نام دو ملكي كه بر كافر نازل مي شوند ناكر و نكير و نام دو ملكي كه بر مؤمن نازل مي شوند مبشر و بشير ذكر شده است، گفته شده اگر نام دو ملك كافر نكير و ناكر است به خاطر اين است كه كافر منكر حق است و منكر آن ملايكه و از آمدن آنها ناخشنود است و دو ملك مؤمن مبشر و بشير است چون آن دو رضايت و ثواب خدا را بر او بشارت مي دهند.[9]
سيد نعمت الله جزايري مي فرمايد: از ظاهر دعاهايي كه از ائمه ي اطهار(عليهم السلام) رسيده بر مي آيد كه منكر و نكير جهت بازجويي كفّار و فساق مي آيند و مبشر و بشير با بهترين هيئت و صورت به بازجويي مؤمنين مي آيد و موجب خشنودي آنها مي شوند.[10]
ناميده شدن ملايكه ي الهي به نكير و منكر كه در ظاهر اسم زشتي است، به خاطر اين نيست كه زشتي در ذات آنها باشد، چون ملايكه ي الهي از هر پليدي به دوراند، بلكه به خاطر اين است كه كافر و فاسق از ديدن آنها منقلب و گرفته و ناخشنود مي شوند مانند ناميدن شدن به خزنة الجهنم و زبانية كه برخي از ملايك اند.[11]
جمع بندي: پرسش در قبر براي كافران و فاسقان توسط نكير و منكر با حالت ترسناك و براي مؤمن توسط مبشّر و بشير با حالت فرحناك انجام مي شود، محور پرسش ها، عقايد و اصول دين است به ويژه مسأله ي امامت[12] (خداوند، پيامبر، دين، امام) اما از مسايل فروع دين به ويژه مسايلي كه در تعيين سرنوشت انسان مؤثر است نيز سوال مي شود مانند: صرف عُمر، دوستان و... .
بيشتر آنچه گفته شد در منابع اهل سنت نيز وارد شده است: در روايتي به آيه ي شريفه ي (يُثَبِّتُ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثّابِتِ) براي سوال در قبر استدلال شده است، و پس از آن همان اوصافي كه براي نكير و منكر ذكر شد بيان كرده است و اضافه شده كه به دست هر كدام گرزي به وزن سنگيني آهن هاي دنيا است و از ربّ و نبي و قبله و امام مي پرسند و مؤمن در پاسخ مي گويد... امام من علي بن ابي طالب(عليه السلام) است...[13]
احمد بن حنبل كه فهرست و اصول عقايد اهل حديث را نوشته مي گويد: عذاب قبر حق است و در آن از گناهان بندگان و از پروردگار و از بهشت و دوزخ سوال مي كنند و مسأله ي دو فرشته ي به نام نكير و منكر نيز حق است.[14]
ابوالحسن اشعري رهبر اشاعره مي گويد: ما به عذاب قبر و منكر نكير و سوال آنان از مردگان در قبور ايمان داريم.[15][1]. بحار الانوار، 6 / 215، حديث 5.
[2]. الفروع من الكافى، 3 / 236، حديث 7.
[3]. همان 3 / 238، حديث 11.
[4]. الانوار النعمانيه، 4 / 222.
[5]. بحار الانوار، 6 / 223، حديث 24.
[6]. همان 6 / 175، حديث 1.
[7]. حق اليقين، عبدالله شبّر، 2 / 388.
[8]. الفروع من الكافى، 3 / 239، حديث 12.
[9]. شرح عقايد صدوق يا تصحيح الاعتقاد، شيخ مفيد، ص 220; علم اليقين، فيض كاشانى، 2 / 1073.
[10]. الانوار النعمانيه، 3 / 225.
[11]. المنقذ من التقليد، حمصى رازى، 2 / 197.
[12]. در روايت تدفين فاطمه مادر حضرت امير(عليه السلام) گذشت كه پيامبراكرم نام على(عليه السلام) را به او تلقين كرد تا در پاسخ ملايكه بيان كند; حق اليقين، عبدالله شبر، 2 / 384.
[13]. حق اليقين، عبدالله شبر، 2 / 387 به نقل از كتاب المناقب از قول ابوهريرة.
[14]. طبقات الحنابله، قاضى ابوالحسين، محمد بن يعلى، ص 226.
[15]. الابانة عن اصول الديانة، ابى الحسن الاشعرى، ص 27.