لطفا منتظر باشید ...
گزارشي از همايش ملي ميزان حكمت در تهران بزرگداشت صدمين سالگرد تولد علامه طباطبايي
عليرضا قاسمي
اشاره:
همايش ملي ميزان حكمت در يكصدمين سال تولد علامه طباطبايي روز چهارشنبه 4 ديماه در مركز همايشهاي بينالمللي صدا و سيما با حضور پژوهشگران و انديشمندان داخلي و خارجي برگزار شد. آنچه در ادامه ميخوانيد گزارشهايي از اين همايش است.
گستره دانش علامه از او شخصيتي يگانه ساخته است
علي لاريجاني رئيس سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران در افتتاحيه همايش ملي ميزان حكمت در سخناني با اشاره به جايگاه ارزشمند و والاي انديشمندان در كلام امام علي(ع)، در خصوص برگزاري اين همايش گفت: «صدا و سيما به دو دليل عمده به برگزاري اين بزرگداشت اشتياق داشت و آن را از وظايف خود ميدانست، يكي از آنها اين بود كه براساس سخنان مقام معظم رهبري، پاسداشت و تجليل از بزرگان در كشور به فرهنگ تبديل شود».
وي افزود: «صدا و سيما براي تحقق اين امر مهم رسالت سنگيني را احساس ميكند كه كارهايي از قبيل همايش چهرههاي ماندگار با اين هدف انجام ميشوند».
رئيس سازمان صدا و سيما تصريح كرد: «كنگره بزرگداشت صدمين سال تولد علامه طباطبايي كه به تعبير شهيد مطهري، مردم صد سال ديگر منزلت وي را درمييابند نيز نمونه ديگري از اين كارهاي رسانهاي است، چرا كه گسترش دانش او در حوزههاي مختلف فقه، اصول، فلسفه، عرفان، نجوم، رياضي و سلوك عرفاني از او شخصيت بسيار بزرگي ساخته است».
لاريجاني درباره علامه گفت: «او برخلاف بسياري كه معتقد بودند دانشپژوهان ديني ابتدا بايد بر اخبار و روايات آگاه شوند و بعد به فلسفه روي بياورند، معتقد بود بدون خواندن فلسفه و منطق و كسب رشد عقلي، نميتوان در درياي عظيم روايات وارد شد».
وي علامه طباطبايي را به خاطر قدرت قوي استدلال و تسلط در علوم مختلف به همراه حسن خلق و تواضع، شخصيتي يگانه توصيف كرد و سپس به ارائه مقالهاي با عنوان "بررسي تحقيقي تطبيقي در برهان انتولوژي آنسلم، دكارت، لايب نيتز، هگل، ملاصدرا و علامه طباطبايي پرداخت.
او در مقاله خود عنوان كرد: «تأمل در حقيقت و ذات خداوند، واسطهالعقد فيلسوفان و متألهان مغرب زمين و اسلامي است و هر كوششي در فلسفه توأم با جستوجو براي يافتن متقنترين دلايل در اثبات وجود واجب است».
لاريجاني در اين پژوهش كه به جستوجوي همانندها و تفاوتهاي آراي اين فيلسوفان در مسئله برهان وجودي ميپرداخت تصريح كرد: «علامه طباطبايي با ابتنا بر اصل برهان، معتقد است مقدمات مطروحه توسط ملاصدرا شامل اصل عيني و حقيقي بودن وجود، بسيط و واحد بودن وجود، تشكيكي بودن وجود و ذومراتب بودن آن غيرضروري بوده و معتقد است كه برهان وجودي از هر مقولهاي حتي از اثبات اصيل بودن وجود بينياز است».
الميزان تفسيري عقلاني بر پايه ايمان است
در ادامه اين همايش، دكتر عبدالعزيز ساشادينا، استاد اسلامشناسي دانشگاه ويرجينياي آمريكا، در سخناني با اشاره به كنفرانسي كه در كانادا برگزار شده بود گفت: «اين كنفرانس در مورد مظلومترين شخص يا پديده در واقعه 11 سپتامبر بحث ميكرد و ما معتقد بوديم كه قرآن مجيد در اين حادثه بيش از همه چيز مورد ستم و تهمت واقع شده است. اما از نشانههاي حقانيت اين كتاب آسماني همين بس كه گرايش به اين كتاب آسماني پس از آن حادثه دلخراش بسيار افزايش يافته است».
وي آنگاه با بيان اين مطلب كه علامه طباطبايي به قرآن بهعنوان يك كتاب زنده توجه ميكند، اظهار داشت: «يكي از مسائل مهم در معرفتشناسي كتابهاي آسماني اين است كه آيا ميتوان پديدهاي فراطبيعي را از راه علمي تحليل كرد و الميزان نيز كوششي بر اين است كه چگونه ميتوان تفسيري عقلاني بر پايه ايمان انجام داد».
ساشادينا، الميزان را ميزاني بين عقل و نقل توصيف كرد و گفت: «اين كتاب به تعبير شهيدمطهري، تفسير شيعه نيست بلكه يك دايرةالمعارف است؛ به گونهاي كه وقتي الميزان داريم، يعني تبيان، مجمعالبيان و همه تفاسير ديگر را هم داريم. ما به تفسير احتياج داريم و از راه علامه ميتوانيم آن را به جهان امروز ارائه كنيم».
اين اسلامشناس تصريح كرد: «علامه طباطبايي اثبات ميكند كه بايد قبول كرد كه قرآن وحي خداست. ما امروز به اين باور احتياج داريم و جهان امروز تشنه آن روحانيتي است كه علامه، نمادي از آن به شمار ميرود. علامه بسيار بر گردن ما حق دارد، كه نه فقط الميزان را بخوانيم بلكه آن را به همه زبانهاي زنده دنيا ترجمه كنيم».
تفسير علامه پاسخگوي پرسشهاي نسل امروز است
آيتالله سيدحسن مصطفوي، استاد فلسفه دانشكده الهيات دانشگاه تهران نيز در همايش ملي يكصدمين سال تولد علامه طباطبايي گفت: «تاكنون روي افكار بديع فلسفي و نظريات خاص تفسيري علامه طباطبايي به درستي كار نشده است، در صورتي كه بايد موءسسهاي براي بررسي انديشههاي او به وجود آيد و آثارش را به زبانهاي گوناگون ترجمه كنند».
مصطفوي با قدرداني از سازمان صدا و سيما به خاطر برگزاري اين همايش گفت: «جاي تأسف است حوزه علميه قم - كه علامه حق بزرگي بر آن دارد - تا به حال چنين بزرگداشتي براي اين شخصيت برگزار نكرده است. او كه فراتر از يك شخص و متعلق به تمام جهان اسلام است».
وي علامه را شخصيتي توصيف كرد كه دقتنظر و احاطه بر حكمت صدرايي به همراه مكارم اخلاق و صفاي ذهن و احاطه قلب به انوار ملكوتي فيض و شهود عرفاني در وجودش مجتمع شده است. وي افزود: «جاي تعجب نيست كه از روح بلند و نفس زكيه او، تفسيري وزين و ژرف به ظهور برسد و بتواند به شايستگي پاسخگوي بسياري از پرسشهاي عصر حاضر باشد».
اين استاد فلسفه سپس در مقالهاي با عنوان "بحثي پيرامون شخصيت فكري علامه در دو بعد تفسير و فلسفه" با تأكيد بر دو مسئله فلسفي حركت در جوهر و اتحاد عاقل و معقول به بررسي وجه تقريبي و عقلي از وجود علمي علامه طباطبايي پرداخت.
مصطفوي تصريح كرد: «علامه مسائل عرفاني و فلسفي را با تفسير درنياميخته و شايد همين امر سبب شده كه تفسير الميزان مطلوب علما و محققان قرار گيرد و از جايگاهي رفيع و با منزلت برخوردار باشد به نحوي كه شايد هيچيك از تفاسير مفاخر از چنان جايگاه و منزلتي برخوردار نشده باشند».
مقالات
در ادامه اين همايش 12 مقاله از سوي اساتيد داخلي و خارجي ارائه شد. به گفته حسيني دبير اين مراسم اين مقالات از ميان 80 مقاله رسيده به دبيرخانه همايش برگزيده شده بود.
دكتر حسين غفاري، استاد دانشگاه تهران مقالهاي را با نام "فلسفه اخلاق از ديدگاه علامه طباطبايي" ارائه كرد. وي در اين مقاله عنوان كرد: «توجيه كيفيت ارتباط ميان حكمت نظري و همت علمي بيانگر عمدهترين مباحث فلسفه اخلاق است كه در ميان فلاسفه اسلامي اين ارتباط امري مسلم و مفروض انگاشته ميشود و حتي در ساير حوزههاي فرهنگ و معارف اسلامي مانند مباحث كلامي، فقهي و اصولي نيز حداقل در فرهنگ شيعي بر ارتباط ميان قضاياي اين دو حوزه تأكيد ميشود».
غفاري گفت: «بيان كيفيت منطقي ارتباط ميان اين دو دسته قضايا به نحو روشن، كاري است كه به حق بايد آن را از ابداعات علامه طباطبايي محسوب نمود».
وي افزود: «ديدگاه علامه طباطبايي به رغم وجود برخي شباهتهاي ظاهري، ديدگاهي طبيعتگرايانه نيست، بلكه با به دست دادن معياري جامع، يك نظام كاملا عقلاني به جهت توجيه قضاياي ارزشي و اعتباري فراهم ميآورد».
دكتر غلامرضا اعواني استاد فلسفه دانشگاه شهيد بهشتي نيز با ارائه مقاله خود با عنوان "ارتباط عقل و نقل در آراي علامه طباطبايي" گفت: «مسئله ارتباط عقل و نقل و يا عقل و دين و يا عقل و وحي و يا فلسفه و دين، يكي از مهمترين مسائل تفكر ديني در جهان اسلام است اما اين مسئله فقط منحصر به عالم اسلام نيست بلكه از مسائل مشترك ميان اديان ابراهيمي است».
وي تصريح كرد: «با وجود تأكيد صريح قرآن بر عقل، برخي از حكماي اسلامي به نفي اساسيترين پايه فهم و علم پرداختند. برخورد با عقلستيزي از فارابي و ابنسينا آغاز شده و در حكمت اشراق سهروردي و بهويژه در حكمت متعاليه صدرالمتألهين شيرازي به كمال رسيده و در دوران معاصر نيز مرحوم علامه طباطبايي بارزترين شخصيتي است كه در اين كار توفيق يافته است».
اعواني تفسير قرآن به قرآن را از جمله ويژگيهاي تفسير علامه طباطبايي دانست و گفت: «استناد به عترت و اهلبيت عليهمالسلام بهعنوان قرآن مجسم و شايستهترين منابع تفسير، از جمله ويژگيهاي ممتاز آن حكيم فرزانه است».
آيتالله اسدالله ايماني، استاد حوزه علميه قم، مقالهاي را با عنوان "آثار دهگانه عمل در تفسيرالميزان" ارائه كرد و در آن به بررسي ويژگيهاي نظامي غير از نظام طبيعي پرداخت كه به تعبير قرآن، حاكم بر پاداش و كيفر انسان است».
وي گفت: «عمل به معناي گسترده آن، كه شامل باور، گفتار و كردار ميشود سازنده شخصيت انسان است و به نظر ميرسد كه پاداش و كيفر و سعادت و شقاوت انسان هم محكوم همان نظام طبيعي حاكم بر افعال و حركات جسماني اوست؛ يعني فقط متأثر از آثار و نتايج افعال و حركات جسماني مثل خوردن، نوشيدن و... است درحالي كه آيات مختلف قرآن از نظام ديگري كه حاكم بر پاداش و كيفر انسان است، سخن ميگويد».
حجتالاسلام دكتر احمد احمدي نيز ضمن ارائه مقالهاي با نام "اخلاق نظري و عملي در آثار علامه" گفت: «هر فيلسوفي براساس هستيشناسي علامه، اخلاق توحيدي محض و اخلاق عملي مبتني بر انسانشناسي او اخلاق خاص ديني و عرفاني به معناي دقيق عرفان شيعي خواهد بود».
دكتر كريم مجتهدي، استاد دانشگاه تهران هم مقالهاي را با عنوان "علامه طباطبايي از نظرگاه هانري كربن ارائه كرد و گفت: «هانري كربن، افزون بر تفسير رسالههاي تمثيلي ابنسينا و جمعآوري و ترجمه آثار سهروردي اعم از فارسي و عربي، اذهان غربي را به اهميت سنتهاي فكري ايراني - اسلامي توجه داده است».
وي افزود: «علامه طباطبايي از آخرين چهرههاي درخشاني است كه در طول عمر پربركت فرهنگي و علمي خود، عملاً مسئوليت حفاظت از ارزشهاي فلسفي سنتي ما را بر عهده داشته و لحظهاي از فعليت بخشيدن بدان كوتاهينكرده است».
همچنين در ادامه اين همايش حجتالاسلام صادق لاريجاني و دكتر غلامحسين ابراهيمي ديناني مقالههايي را با موضوعات "بررسي مسئله احكام اعتباري از ديدگاه علامه طباطبايي" و "انديشههاي بديع فلسفي علامه طباطبايي" ارائه كردند.
معرفي آثار برتر
همايش يكروزه يكصدمين سال تولد علامه سيدحسين طباطبايي فيلسوف و مفسر بزرگ قرآن كريم با معرفي آثار علمي و هنري به كار خود پايان داد.
در ابتداي مراسم افتتاحيه حسامالدين سراج با همراهي گروه "ارغنون" به اجراي دو قطعه موسيقي سنتي تحت نامهاي "پيرفرزانه" با شعر حافظ و "مهر خوبان" با شعر علامه طباطبايي به آهنگ سازي رامين كاكاوند پرداخت.
در ادامه، دكتر قاسم پورحسن استاد دانشگاه علوم قرآني و دبير انتخاب آثار، گزارشي را پيرامون نحوه انتخاب آثار ارسالي به دبيرخانه جشنواره ارائه كرد.
وي ضمن قدرداني از حمايتهاي سازمان صدا و سيما و مراكز علمي و دانشگاهها در برگزاري اين همايش، اظهار اميدواري كرد: «سال آينده همايش بينالمللي براي يك شخصيت علمي بزرگ ديگر برگزار شود».
جوايز نفرات برگزيده آثار علمي و هنري توسط علي لاريجاني اهدا شد.
در بخش مقالات اين همايش: حمودالعزي از كشور يمن، گلي زوارهاي، عبدالامير سليماني، عباس اقبال و نامور مطلق حايز عناوين برتر شدند.
در بخش انتخاب كتاب نيز حسين فعال عراقي به خاطر تأليف كتاب "يهود در الميزان"، استاد رباني گلپايگاني به خاطر "شرح بدايه" و آيتالله سعادتپرور به دليل تأليف كتاب "جمال آفتاب" به عنوان نفرات برگزيده معرفي شدند.
در بخش هنري نيز از حسن آهنگران و حسن توسلي در خطاطي و نقاشي، صدري در نقاشي و رحيمزاده در تهيه آلبوم عكس تقدير شد.
همچنين حسامالدين سراج و عليرضا افتخاري به دليل اجراي قطعاتي به مناسبت يكصدمين سال تولد علامه طباطبايي مورد تجليل قرار گرفتند.
...در حاشيه
نمايشگاهي از آثار نقاشي، خطاطي و گرافيك با موضوع علامه طباطبايي در كنار اين همايش با استقبال بازديدكنندگان روبهرو شد.
غرفه كتاب و دستخطهاي شخصي علامه طباطبايي به همراه وسايل شخصي وي با حضور اعضاي خانواده او برپا شد.
پيشتر، از آيتالله حسنزاده آملي به عنوان سخنران همايش ياد ميشد كه عدم حضور وي بسيار سوءال برانگيز بود.
در برگزاري اين همايش انجمن حكمت و فلسفه، دانشكده الهيات دانشگاه تهران، دانشگاه علامه طباطبايي، دانشگاه علوم قرآني، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي و انجمن آثار و مفاخر علمي با سازمان صدا و سيما همكاري داشتهاند.
در ابتداي مراسم افتتاحيه آياتي از سوره مباركه مريم با تلفيقي از صداي علامه طباطبايي، عبدالباسط و گروه تلاوت قرآن راديو قرآن با تركيب بسيار زيبايي از نور قرائت شد. ساعد باقري كه عهدهدار اجراي اين برنامه بود در قسمتهاي مختلف مراسم اشعار علامه طباطبايي را ميخواند. همچنين نماآهنگ "شوق شمع" با صداي عليرضا قرباني با شعري از علامه به نمايش درآمد.
