ميلاد بزرگ منجى عالم بشريت عجلالله تعالى فرجه الشريف و هفته وحدت حوزه و دانشگاه موقعيت مناسبى را پديد آورده تا مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى اقدام به برپايى سومين نمايشگاه سراسرى نرمافزار علوم اسلامى در قم بنمايد.ما نيز از اين فرصت استفاده كرديم و جهت آشنايى هر چه بيشتر خوانندگان محترم طى تماس با روابط عمومى مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى گزارشى از فعاليتهاى آن مركز بدست آمد. ضمن تشكر از حجج اسلام جناب آقاى شهريارى مدير عامل محترم و جناب آقاى مسلمىفر معاونت اطلاعرسانى آن مركز كه كمال همكارى را با ما در تهيه اين گزارش داشتند شما را به مطالعه اين گزارش دعوت مىنماييم.
واحد گزارش - پيرمرادى
ورود كامپيوتر كه يكى از سودمندترين ابزار اطلاع رسانى است، با قابليتهاى ويژه يعنى سرعتشگفتانگيز، دقتبىبديل و برنامه پذيرى فوقالعاده موجب شد تا توجه فرهيختگان حوزه علوم دينى به اين ابزار براى احاطه بر گستره وسيعتر در تتبع با سرعتى فراتر از حد تصور و دقتى مورد وثوق جلب شود تا با سياستگزارى در اين راستا فكرها و انديشهها آزاد از هر قيد و بند زحمتافزا به اساس و بنيان موضوع مورد كنكاش پرداخته و گامهايى استوارتر از گذشته جهت نيل به مقصود برداشته شود.«مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى» كه در پرتو توجه خاص رهبر حكيم و انديشمند انقلاب اسلامى، حضرت آية الله العظمى خامنهاى(ادامالله ظله) در سال 1368 تاسيس يافت، عهدهدار خدمتبه فرهنگ اسلامى با بهرهگيرى از اين ابزار سودمند است.هيات مديره مركز كه برگزيدگان آن مقام منيعاند متكفل تدوين سياستهاى كلى و نظارت بر طرحها و برنامههاى مركز هستند. مدير عامل هم با همراهى معاونان تحقيقات، فنى، ادارى مالى، اطلاع رسانى و مسؤولان «سازمان كامپيوتر نور» و «مؤسسه خدمات كامپيوترى نور»، وظيفه تدبير و اداره امور مركز را بر عهده دارد.كادر فنى ثابت مركز كه از طلاب فاضل تشكيل يافته، بهترين پشتوانه استوار اين حركت عظيم فرهنگى است. از سوى ديگر همكارى مركز با نخبگان و متخصصان دانشگاهى، سرمايه وحدت دو بنيان استوار فرهنگى و علمى، حوزه و دانشگاه است.
برنامهها
از آنجا كه رسالتبرتر اين مركز، خدمتبه فرهنگ اسلامى در عرصه پژوهش و اجتهاد است، بيشتر فعاليتهاى آن نيز عمدتا بر محور تهيه نرم افزارهاى علوم و معارف اسلامى تكيه دارد. اين نرم افزارها در زمينههايى چون معاجم الفاظ، موضوعى، رجالى، تاريخى و... سامان يافته است.
معجم الفاظ
پژوهش در آيات، روايات و متون علمى بر پايه جستجوى واژهها و تعابير و دسته بندى كاربردى و معنايى آنها استوار است.معجم الفاظ با سرعت و دقتى شگفتآور با امكانات وسيع به پژوهنده كمك مىكند تا در كمترين زمان به مطلوب ستيابد، به ويژه كه مىتوان كلمات هم ريشه را مورد تحقيق قرار داد، انواع ارتباط ميان كلمات را كشف كرد و به چرخه بهرهورى علمى وارد ساخت. البته افزودن «اعراب» به معجم الفاظ يكى از برنامههاى آتى مركز مىباشد.معجم الفاظ، فراهم آمده چندين مرحله تلاش است:بررسى موارد استفاده از يك منبع، طراحى و اعمال علايم خاص در متن آن به منظور كارآمدترين بازيابى، تايپ و تصحيح متن، تصحيح فرمتى، تصحيح ليست، برنامهنويسى، ارائه آزمايشى و اشكال زدايى.مجموعه معجم الفاظ مركز بيش از پانصد جلد از گنجينههاى علمى ما را در بردارد كه به مهم ترين آنها اشاره مىكنيم (تعدادى از موارد مذكور قابل عرضه مىباشند و مابقى در آينده نزديك قابل عرضه خواهند بود).«قرآن مجيد»، «شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد »، «بحارالانوار»، «وسائل الشيعة»، كتب چهارگانه «كافى، من لا يحضره الفقيه، تهذيب و استبصار»، «مستدرك الوسائل»، «مجموعه آثار شيخ مفيد»، «مجموعه آثار شيخ صدوق»،«مجموعه آثار ابن طاووس»، «مجموعه آثار ابن شهر آشوب»، «الذريعة»، «تفسير الميزان»، «وافى» و حدود163 عنوان از مصادر بحارالانوار، مجموعه آثار ملا صدرا، كتب درسى حوزه، ديگر كتب علوم عقلى، لغت، تراجم، كتابشناسى، تفسير و غيره.
معجم موضوعى
از آنجا كه ركن اصلى پژوهش، كاوش در متون مربوط به يك موضوع خاص است، در بسيارى از حالات، استفاده از معجم الفاظ تنها بخشى از نيازهاى پژوهشگر را پاسخ مىدهد. زيرا بسيارى از مطالب پژوهشى از كل عبارت متن، (و نه از يك لفظ خاص) استخراج مىگردد. از سوى ديگر گستره موجود در معجم الفاظ كه تمام متن را شامل استباعث مىشود كه گاه پاسخهاى غير مربوط بسيارى بدست آيد. علاوه بر اين از جانب ديگر، محقق در بسيارى موارد نمىداند از طريق چه الفاظى موضوع مورد نظر خود را جستجو كند.همچنين بسيارى از فوايد معجم الفاظ بدون معجم موضوعات ناتمام استبه ويژه مهمترين فايده معجم الفاظ يعنى پيدا كردن آيات و روايات مرتبط با يك موضوع و آگاه شدن از نظرات مختلف درباره موضوع خاص، اين جهات و جهات ديگر ضرورت تهيه معجم موضوعات را نيز براى متون و منابع آشكار مىسازد.استفاده از نمايهها و نظامهاى جانبى سبب مىشود كه قابليتهاى معجم موضوعى دوچندان گردد كه در آخرين مرحله مىتوان به متن كامل كتاب نيز دستيافت.براى فراهم آوردن معجم موضوعى، تلاشى گسترده با گذر از چنين مراحلى صورت مىگيرد:موضوع بردارى و كنترل موضوعات، يافتن مدخلهاى ورودى(نمايه سازى) هر موضوع و كنترل نمايهها، تايپ و تصحيح، هماهنگ سازى نمايهها و موضوعات، تهيه نظامهاى جانبى، برنامهنويسى، ارائه آزمايشى و اشكال زدايى.پيداست كه گستردگى عرصه معارف اهل بيت: و غناى ميراث علمى ما، زمينه برداشتهاى نوين و پويا را پديد مىآورد و از اين رو طبيعى است كه معجمهاى موضوعى مرتبا مورد تجديد نظر قرار گرفته، تكامل و تحول بيابند.
معجم رجالى
با سپردن اسناد كتب حديثبه كامپيوتر مىتوان معجم رجالى پديد آورد و اطلاعاتى بس ارزنده در اين زمينهها حاصل نمود:مشايخ و شاگردان روات، عصر و طبقه راويان، تعداد روايات هر راوى، رابطه روات با هم و با امام معصوم: و...مجموعه اين اطلاعات، نقشى مهم در كشف تحريفها و خللهاى سندى، تشخيص ضعف و قوت اسناد و ديگر مباحث رجالى دارد. با افزودن شرح حال كوتاه روات مىتوان معجم رجالى را سودمندتر ساخت.فراهم ساختن معجم رجالى با طى اين مراحل امكان مىپذيرد:استفاده از نسخههاى صحيح و در صورت لزوم تصحيح نسخهها، تبديل سندهاى دشوار به ساده، فرمت گذارى تخصصى، تايپ و تصحيح، برنامه نويسى، ارائه آزمايشى برنامهها و تصحيح پايانى.با افزودن «سيستم مترادفات» و «معجم مشكلات الاسناد» به كارآيى معجم رجالى افزوده مىشود.سيستم مترادفات، امكان استفاده از تمام عناوين يك راوى را فراهم مىآورد. نيز معجم مشكلات الاسناد به شرح اسناد مشتمل بر تحويل، تعليق، اضمار و.... مىپردازد.معجمهاى رجالى مركز عبارتند از:1- اسناد «كتب اربعه»2- اسناد كتب «شيخ صدوق»3- كتب هشتگانه مهم رجالى
معجم تاريخى
از آنجا كه متون تاريخى داراى حجمهاى گستردهاى از اطلاعات مىباشند كه غالبا دسترسى به آنها به سبب پراكندگى نامنظم آن سخت و دشوار است، اين برنامه مىكوشد با عرضه بيش از 50 فهرست از مدخلهاى مورد نياز پژوهشى در اين زمينه راهگشاى محققان باشد.
معجم قرآنى نورالانوار:
اين معجم مىكوشد كه كليه اطلاعات لازم براى محققان پيرامون متن قرآن مجيد را در حجمى كوچك عرضه كند و در بسيارى از موارد محقق را از مراجعه به مراجع گوناگون بى نياز سازد.اين معجم در بردارنده اطلاعات كليدى مورد نظر مى باشد كه از اين ميان مىتوان به اختلاف قرائات، شان نزول آيات، روايات مفسر، آيات ناظر به يكديگر، آيات هم مضمون و فهرستهايى از قبيل اعلام، ترتيب نزول، مفاهيم خاص قرآنى و... اشاره نمود.
ويژگىهاى مشترك برنامهها
كارشناسان فنى مركز روشهاى نوينى را در تهيه نرم افزارهاى علوم اسلامى بكار گرفتهاند از قبيل:الف) فشرده سازى حجم اطلاعات به كمك روشهاى نو.ب) سرعت زياد در جستجو و بازيابى اطلاعات.ج) بهرهورى از تكنولوژى نوين و طراحى برنامهها به شيوه شىءگرا (Oriented Object [OO] )د) تهيه نرم افزارها عمدتا به سه زبان فارسى، عربى و انگليسى.
فهرستبرنامهها
1- نورالانوار:
متن كامل قرآن كريم به خط عثمان طهترتيل كل قرآن با صداى استاد شهريار پرهيزكارمعجم لفظى قرآن كريم با اعراب و فهرستهاى گوناگون و امكان جستجوهاى متنوع در متن قرآن و ريشههاتفاسير فارسى (نمونه و الميزان) عربى (الميزان، مجمع البيان، تفسير القمى، تفسير العياشى، شواهد التنزيل، تفسير المنسوب الى الامام عليه السلام، تفسير شبر) و تنوع در بازيابى مطالب در آنهاترجمههاى گوناگون قرآن،9 ترجمه فارسى و3 ترجمه انگليسىامكان نمايش احاديث، شان نزولها و تصاوير (عكس و فيلم) مربوط به هر آيهفهرست اعلام موجود در شان نزولها
2- نورالعترة:
الف) معجم الفاظ مصادر بحارالانوار با 165 عنوان كتاب در 210 جلد از جمله كتب شيخ مفيد، شيخ صدوق، سيد بن طاووس و... در موضوعات مختلف همچون تفسير، ادعيه و زيارات، تاريخ، فقه و اصول، مباحث كلامى و اعتقادى و...ب) معجم الفاظ كتب هشتگانه رجالى شيعه: رجال نجاشى، رجال برقى، رجال كشى، رجال علامه حلى، رجال شيخ طوسى، رجال ابن غضائرى ، رجال ابن داود و فهرستشيخ طوسى . با امكان دريافت اطلاعات مربوط به هر راوى از راههاى گوناگون.
3- نور:
معجم الفاظ بيش از 200 جلد كتاب معجم لفظى قرآن كريم با تفسير الميزان، بحارالانوار، كتب اربعه (كافى، تهذيب، استبصار، من لا يحضره الفقيه). وسائل الشيعه، مستدرك الوسائل، شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد معجم لفظى و موضوعى بداية الحكمة و مكاسب محرمه و بيش از ده ساعت صوت قرآن با قرائت قاريان مختلف و تواشيح، نوحه خوانى و. ..
4- نورالفقاهة:
معجم موضوعى و لفظى كتب فقهى و اصولى شرح لمعه شهيد ثانى (الروضة البهية)، مكاسب شيخ انصارى، عروة الوثقى سيد محمد كاظم يزدى، فرائد الاصول شيخ انصارى و كفاية الاصول آخوند خراسانى
5- نورالسيرة:
معجم لفظى كتب تاريخى شامل: تاريخ طبرى، خليفة بن خياط، تاريخ يعقوبى با ترجمه فارسى، اخبار الطوال با ترجمه فارسى. و 56 فهرست متنوع در آيات، فرق و اديان، رويدادها، زمانها، اعلام، مفاهيم، نصوص، تشكلها ، جغرافيا و... از دو كتاب تاريخ يعقوبى و اخبار الطوال به ضميمه 220 تصوير و نقشه از تاريخ اسلام واماكن مذهبى.امكان جستجو، يادداشت و ضميمه شدن لغت نامه لسان العرب به برنامه، كمك شايانى استبه پژوهشگران در كتابهاى تاريخى.
6- نورالحكمة:
معجم موضوعى و لفظى كتب فلسفى، منطقى و كلامىالف: فلسفه شامل: اسفار اربعه (الحكمة المتعالية)، شرح اشارات (بخش حكمت)، بداية الحكمة، نهاية الحكمة، آموزش فلسفه، اصول فلسفه و روش رئاليسم، عرشيه، مشاعر، رساله تصور و تصديق، الهيات شفا، منظومه (بخش حكمت)، رسائل فارسى صدر المتالهين (1 - رساله سه اصل 2 - اشعار فارسى3-دو نامه) الشواهد الربوبية.ب: منطق شامل: اشارات (بخش منطق)، اساس الاقتباس، جوهر النضيد، منظومه (بخش منطق)، منطق المشرقيين، اللمعات المشرقية، برهان شفا.ج: كلام شامل: شرح تجريد الاعتقاد.
7- كتابخانه نور 1/76 - تراجم و كتابشناسى
كتابهاى: اعيان الشيعة و مستدركات اعيان الشيعة، الذريعة الى تصانيف الشيعة، امل الآمل، معالم العلماء.
8- كتابخانه نور3/76 - فقه و اصول
كتابهاى: الينابيع الفقهية (40 عنوان كتاب فقهى از علماى برجسته) شرايعالاسلام، اصولالفقه مرحوم مظفر، اصولالاستنباط و معالمالدين.
نام مجموعهاى از برنامههاى اهدايى مركز مىباشد كه عبارتند از:1- معجم الفاظ قرآن كريم به سه زبان فارسى، عربى و انگليسى2- معجم الفاظ و موضوعات كتاب بداية الحكمة در فلسفه3- معجم الفاظ و موضوعات كتاب مكاسب محرمه در فقه4- دو ساعت صوت قرآن با قرائت قاريان معروف5- معرفى برنامههاى مركز به صورت DEMO به زبان انگليسى و عربى.
فعاليتهاى ديگر مركز:
1- شبكه اطلاع رسانى نور (BBS)
مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى در ادامه فعاليتهاى گسترده خويش، اقدام به راهاندازى شبكه اطلاع رسانى نور كرده است تا همگان بتوانند پس از تماس با شبكه (743411-0251) به صورت رايگان از كليه برنامههاى زير استفاده كند:بيانات مقام معظم رهبرى مد ظله العالياجراى نرم افزارهاى نور (با استفاده از Doors )اخبار و اطلاعات مربوط به استان قم، حوزه علميه و خطبههاى نماز جمعه قم و تهراندروس مختلف اساتيد برجسته در زمينه فقه، اصول، تفسير، اخلاق و...مجلات مختلف علوم و معارف اسلامى (فارسى، عربى)پست الكترونيكى جهت تبادل پيامها، دستورالعملها بخشنامهها و...پاسخ به سؤالات مختلف:الف: در زمينه قرآن، حديث، عقايد، فلسفه، كلام، اخلاق، تاريخ، احكام شرعيه و...ب: فنى مربوط به برنامههاى نوركتابخانه فايلها (بانك نرم افزار)معرفى مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى و برنامههاى توليدى آن و اطلاعاتى پيرامون شبكه اطلاع رسانى نور.
2- بانكهاى اطلاعاتى
در راستاى اهداف بلند مركز كه ايجاد تسهيلات، براى پژوهشگران علوم اسلامى مىباشد تا كنون بانكهاى اطلاع رسانى متعددى را به اين امر مهم اختصاص داده است كه محققان مىتوانند مستقيما خود از همه نرمافزارهاى علوم اسلامى بهره بردارى كرده و موارد پژوهشى خويش را به چاپ برسانند.تاكنون بيش از دو هزار نفر كارت عضويت اين كتابخانههاى نرم افزارى را دريافت داشتهاند. اين بانكها عبارتند از:قم:1- بانك اطلاعات در ساختمان مركزى.2- بانك اطلاعات مدرسه علميه دار الشفاء.3- بانك اطلاعات آستانه مقدسه.4- بانك اطلاعات جامعة الزهراء (ويژه خواهران).تهران: 1- بانك اطلاعات دانشگاه (جنب كتابخانه مركزى دانشگاه تهران).2- بانك اطلاعات مدرسه علميه مروى.انشاءالله به زودى بانك اطلاعاتى در مشهد مقدس نيز افتتاح خواهد شد.
3- سازمان كامپيوتر نور
يكى ديگر از بخشهاى مركز، «سازمان آموزش كامپيوتر نور» است كه سختكوشانه به آموزش مشتاقان علوم كامپيوتر همت گماشته، اين سازمان سطوح مختلف سنى و تحصيلى را پوشش مىدهد. عمده استادان از طلاب و فضلاى حوزهاند و تمامى آموزشها براى طلاب محترم علوم دينى به صورت رايگان يا با تخفيف ويژه مىباشد و تاكنون حدود بيست هزار نفر را در سطوح مختلف آموزش داده است.
4- مؤسسه خدمات كامپيوترى نور
ايجاد بخشى در مركز براى تامين نيازهاى سخت افزارى و تجهيز مراكز تحقيقاتى علوم اسلامى و حوزههاى علميه و عرضه مستقيم محصولات نرم افزارى اين مركز امرى ضرورى و انكار ناپذير مىنمود.از اوايل سال 1372 مركز بخشى را با عنوان «مؤسسه خدمات كامپيوترى نور» به اين امر مهم اختصاص داد. كه تا كنون بيش از سيصد دستگاه كامپيوتر را به صورت نقد و اقساط در اختيار روحانيون و محققان قرار داده و صدها دستگاه كامپيوتر و چاپگر و وسائل جانبى را با قيمتهاى مناسب و ارزان به محققان و مراكز تحقيقاتى و حوزههاى علميه عرضه نموده است.
5- پروژه سيستم مديريتحوزه علميه قم
اين پروژه به دستور مقام معظم رهبرى در سال1373 توسط گروهى از كارشناسان مركز به منظور دستيابى به يك نظام جامع و فراگير آغاز گرديد.در اين راستا پس از انجام مطالعات و بررسيهاى اوليه، بازنگرى سيستم فعلى با همكارى دست اندركاران و صاحبنظران مركز مديريتحوزه علميه قم آغاز شد و تا زمان پوشش ساير فعاليتهاى اين مركز و همچنين كليه مدارس علوم دينى در سطح كشور ادامه خواهد يافت.ماحصل اين تلاش عبارت است از:- طراحى، ايجاد و اجراى سيستم متمركز پذيرش طلاب مبتدى در سطح كشور- طراحى سيستم پذيرش طلاب غير مبتدى -سيستم ورودى اطلاعات كارتكس- سيستم امتحانات ادوارى - سيستم شهريهلازم به تذكر است كه اين پروژه به صورت فراگير تمامى بخشهاى اين مديريت را زير پوشش قرار خواهد داد كه كارهاى انجام گرفته تا اين زمان تنها قسمتى از آن مىباشد.
6- شركت در نمايشگاههاى بين المللى كامپيوترى در داخل و خارج كشور.
حضور پر بار و موفق در نمايشگاههاى استانى علوم قرآنى و نخستين اجلاسيه مجمع جهانى اهل بيت:، كنگره هزاره شيخ مفيد، كنگره بزرگداشتشيخ انصارى، كنگره «ولايت و اهلبيت: در گستره ادب فارسى»برگزارى نمايشگاه نرم افزار علوم اسلامى در كشور لبنان، سوريه و بوسنى و هرزگوين.مركز تاكنون سه بار در نمايشگاه جىتكس (GITED) دبى (امارات متحده عربى) حضورى مؤثر داشته است و نيز در سالن اطلاع رسانى ششمين نمايشگاه بين المللى كتاب تهران عنوان غرفه نمونه را به خود اختصاص داده است. شركت متخصصان مركز در نمايشگاه سبيت (CeBit) آلمان همه ساله ديدگاههاى جديدى را فرا راه تحقيقاتى، فنى قرار داده و دستيابى به قابليتهاى نو را سرعت مىبخشد.
7- برگزارى سمينار سراسرى كامپيوتر و علوم اسلامى
اين سمينارها هر دو سال يك بار توسط مركز سامان مىيابد.هدف از برگزارى اين سمينار معرفى نقش ويژه اطلاع رسانى در شكوفايى و توسعه تحقيقات علوم اسلامى و نزديك ساختن هر چه بيشتر دو نهاد ارجمند حوزه و دانشگاه مىباشد.
8- برگزارى نمايشگاه سراسرى نرمافزار علوم اسلامى
حاصل آخرين دستاوردهاى تحقيقاتى - فنى اين مركز و ساير مراكز مشابه در نمايشگاههاى دو سالانهاى كه مركز برپا كننده آن است عرضه مىشود كه امسال نيز همزمان با سالروز ولادت امام زمان (عجل الله تعالى فرجه الشريف) و هفته وحدت حوزه و دانشگاه از روز 24 تا 28 آذر ماه در مجتمع امام خمينى (ره) واقع در خيابان انقلاب قم با حضور نزديك به 40 مؤسسه پذيراى بازديدكنندگان محترم مىباشد.به پشتوانه دعاى مرشد و رهبر خود، از خداوند رحمان در خواست مىكنيم كه كار ما را با قبول خويش رفعتبخشد و اين حركت فرجامى رضايتبخش داشته باشد، فرجامى كه امام عصر(سلام الله عليه) را قبول افتد.بمنه و كرمه.
لطفا منتظر باشید ...
