مقالات علوم قرآنی نسخه متنی

و به خود آيد.وقتى امام چنان كرد،ديگرمردم آن را تاب نمى‏آوردند».از او پرسيده شد:آيا رسول الله صلى
الله عليه و آله در نماز جماعت‏صدايش را به هنگام تلاوتقرآن بلند نمى‏كرد؟فرمود:«رسول الله صلى
الله عليه و آله فقط آن گونه‏كه در توان مردم بود تلاوت مى‏فرمود» (16) . هم چنين از امام على بن موسى
الرضا و او از پدرش و نياكانش از رسول الله صلى الله عليه و آله نقل‏است كه فرمود:«قرآن را با
آوازخوش بخوانيد،زيرا آواز خوش زيبايى قرآن را افزون‏مى‏كند»،سپس اين آيه را تلاوت كرد: يزيد في
الخلق ما يشاء (17) . پى‏نوشتها: 1- مزمل 73:4. 2- الكافى،ج 2،ص 616-614،شماره‏هاى 9-8-3. 3- مزمل 73:4. 4- بحار
الانوار،ج 89،كتاب القرآن،شماره 21،ص 195-190. 5- الكافى،ج 2،ص 616،شماره 13. 6- بحار الانوار،ج 89،ص 191. 7-
الكافى،ج 2،ص 614،شماره 2. 8- «ابو عبد الله محمد بن زياد كوفى‏»يكى از زبان دانان مشهور عرب است كه در
محضر درس او مردمان بسيارحاضر مى‏شدند.اودر سخندانى و شناخت لفظ ناآشنا از همه سر بود،تا جايى كه
مى‏گويند بر«ابو عبيده‏»و«اصمعى‏»برترى داشته است.او در رجب سال150 هجرى زاده شد و در شعبان 231 از
دنيا رفت(قمى،الكنى و الالقاب،ج 1،ص 215). 9- ركبانى:خواندن سرود باكش و قوس دادن و زير و بم صدا. 10-
هجيراء:زمزمه و طنين آواز و ترانه. 11- نهايه ابن اثير،ج 3،ص 391. 12- الفائق،ج 2،ص 36(رثث). 13- ابن منظور گفته
است:«منظور شاعر تغنى بوده و اسم را(غناء)به جاى مصدر آورده است‏». 14- لسان العرب،ج 15،ص 136،«تحسين
القراءة و ترقيقها»آمده است. 15- مستطرفات السرائر،ص 484. 16- كتاب الاحتجاج،ج 2،ص 170. 17- فاطر 35:1،ر.ك:عيون
اخبار الرضا،ج 2،ص 68،شماره 222. علوم قرآنى صفحه 391 محمد هادى معرفت
|4|
* گزينش كلمات در عبارتهاى قرآنى *
انتخاب كلمات و واژه‏هاى به كار رفته در جملات و عبارت‏هاى قرآنى كاملاحساب شده است.به گونه‏اى كه
اگر كلمه‏اى را از جاىخود برداشته،خواسته باشيم‏كلمه ديگرى را جاى گزين آن كنيم كه تمامى
ويژگى‏هاى موضع كلمه اصل را ايفا كند،يافت نخواهدشد،زيرا گزينش واژه‏هاى قرآنى به گونه‏اى انجام
شده كه اولا،تناسب آواى حروف كلمات هم رديف آن رعايت گرديده،آخرين حرفاز هر كلمه‏پيشين با اولين
حرف از كلمه پسين هم آوا و هم آهنگ شده است،تا بدين سبب‏تلاوت قرآن روان و آسان صورت
گيرد.ثانيا،تناسب معنوى كلمات با يك ديگررعايت‏شده تا از لحاظ مفهومى نيز بافت منسجمى به وجود
آيد.به علاوه،مساله‏فصاحتكلمات طبق شرايطى كه در علم‏«معانى بيان‏»قيد كرده‏اند كاملا لحاظشده
است.كه اين رعايت‏هاى سه گانه با ملاحظه و دقت درويژگى‏هاى هر كلمه‏انجام گرفته است.در مجموع هر يك
از واژه‏ها در جاى گاه مخصوص خود به گونه‏اى‏قرار گرفته است كه قابلتغيير و تبديل نخواهد بود. ابن
عطيه در اين باره گويد:«و كتاب الله سبحانه لو نزعت منه لفظة ثم ادير بهالسان العرب على لفظة في ان
يوجد احسن منها لمتوجد (1) ،هر گاه واژه‏اى از قرآن رااز جاى خود برداشته و تمامى زبان عرب را گرديده
تا واژه‏اى مناسب‏تر پيدا شود،يافت نمى‏شود».ابو سليمان بستى گويد:«اعلم ان عمود هذه البلاغة
التي تجمع له‏هذه الصفات،هو وضع كل نوع من الالفاظ التي تشتمل عليهافصول الكلام،موضعه‏الاخص
الاشكل به،الذي اذا ابدل مكانه غيره جاء منه اما تبدل المعنى الذي يكون‏منه فساد الكلام،و اما
ذهابالرونق الذي يكون معه سقوط البلاغة... (2) ،بدان كه پايه‏اصلى بلاغت قرآن كه صفات ياد شده را در
خود گرد آورده،بر اين اساس استكه‏هر نوع لفظى را-كه ويژگى‏هاى ياد شده در آن فراهم است-درست‏به جاى
خودبه كار برده كه مخصوص به آن و متناسب با آنبوده است‏به گونه‏اى كه اگر به جاى آن،كلمه ديگرى را
به كار برند،يا معنا به كلى تغيير مى‏كند و موجب تباهى مقصودمى‏گردد،ياآن كه رونق و جلوه خود را از
دست مى‏دهد و از درجه بلاغت مطلوب‏ساقط مى‏گردد».شيخ عبد القاهر جرجانى گويد:«فلم يجدوافي الجميع
كلمة ينبوبها مكانها،و لفظة ينكر شانها او يرى ان غيرها اصلح هناك او اشبه او احرى اواخلق،بل وجدوا
اتساقا بهرالعقول و اعجز الجمهور (3) ،ادباء و بلغاء از دقت درچينش و گزينش كلمات قرآنى،كاملا فريفته
و مجذوب گرديدند،زيرا هرگزكلمه‏اى‏را نيافتند كه متناسب جاى خود نباشد،يا واژه‏اى را كه در جايى
بى‏گانه قرارگرفته باشد،يا كلمه ديگرى شايسته‏تر يامناسب‏تر يا سزاوارتر باشد.بلكه آن را باچنان
انسجام و دقت نظمى يافتند كه مايه حيرت صاحب خردان و عجز همگان‏گرديدهاست‏». اين گونه تصريحات از
بزرگان ادب و بلاغت،كه گزينش و چينش كلمات قرآن رادر حد اعجاز ستوده‏اند،فراوان است.البته اين