بزرگان، پيوسته ماه شعبان را مقدمه ورود به «ضيافةالله» در ماه رمضان دانستهاند.از اينرو، كسب آمادگيهاى فكرى و روحى براى درك هر چه بيشتر فيض معنوىاز اين «مهمانى خدا»، لازم است.برنامهريزى براى استفاده از اين فرصت ناب، ضرورى است و اينكه چه بايد كرد؟چه مىتوان كرد؟ چه كارى بهتر و با فضيلتتر است؟ سؤالاتى است كه براى يك مؤمندلآگاه مطرح است. در اين نوشته، با گوشههايى از «آداب بهرهورى بهتر از ماه رمضان»آشنا مىشويم:
1 - خودسازى
همه برنامههاى دينى براى تربيت نفس و تهذيب اخلاق و الهى شدن و وارسته گشتن است. ماه مبارك رمضان، فرصتى مناسب براى چنين كارى است. كنترل اميال و خواستهها، مهارزدن بر غرايز طوفانى و خشمها و شهوتها و تمنيات نفسانى از آن جمله است. يافتن حالات روحانى و معنوى در توجه بيشتر به عبادت و نيايش و ذكر، ثمره درك فيض اين ماه است. «توبه»، برنامه مهم ديگرى است كه در اين ماه مىتوان داشت و از گناهان پاك شد و «استغفار» و «احياء» در «شبهاى قدر» را وسيله آن قرار داد.كسانى كه هشيار و بصير باشند، رمضان را فرصتى براى يك «تحول اخلاقى و روحى» در زندگى خويش قرار مىدهند. رسول خدا(ص) نيز در «خطبه شعبانيه» بر محورهاى عمدهاى در پيشواز از ماه رمضان تاكيد فرمود كه مسائل اخلاقى و دورى از گناه و انجام وظايف در قبال خدا و مردم و عبادات شرعى از جمله آنهاست.
2 - دينشناسى
آشنايى با معارف دينى، چه در حيطه مباحث اعتقادى، چه اخلاقى و تربيتى و اجتماعى، براى يك مسلمان، بخصوص «جوان»، ضرورى است. براى تامين اين «نياز»، همه ايام و فصول سال مناسب است، ولى حال و هواى ماه مبارك و برنامههاى تبليغى و معارفى كه در مساجد و منابر و جلسات و رسانههاى عمومى و مدارس و ... فراهم مىشود، ويژگى خاصى دارد.بايد كوشيد تا رمضان را به يك «كلاس معارف» تبديل كرد. در جلسات و سخنرانيهايى شركت كرد كه بار معارفى بيشترى دارد. نوع مطالعات را بايد بر اساس اين هدف، تنظيم و برنامهريزى كرد. بدون آگاهى عميق از مبانى مكتبى و پايههاى دين، جوانان عزيز در معرض شبههآفرينيها و القاءات سوء دشمنان قرار مىگيرند و چه بسا شبههپراكنىهاى مغرضان، ميان نسل جوان و مكتب فاصله بيندازد.از اينرو، بايد يكى از برنامههاى ماه مبارك رمضان را تقويت «معرفتشناسى» در حوزه معارف اسلام و مباحث عقيدتى قرار داد. دستاندركاران مجالس و محافل و برنامهريزىهاى دينى نيز بايد بكوشند تا از اين فرصت ناب، بهرهورى بيشترى داشته باشند و تدبير و درايت و نوآورى را در «پربار» ساختن اينگونه مجالس و مراسم، در نظر بگيرند.
3 - آموزش احكام
هر چند «احكام» و «مسائل فقهى» نيز بخشى از «دين» است و در فصل گذشته كه به دينشناسى اشاره شد، مىگنجد، اما به لحاظ اهميت آن جداگانه طرح مىگردد.يك مسلمان مكتبى، بايد متعبد و متشرع باشد، يعنى براى هر عمل خود، در ريزترين برنامههاى روزانه و تكاليف فردى، تا مهمترين وظايف اجتماعى و عمومى، «حجت» داشته باشد و عمل بر طبق «فقه» كند.شناختحلال و حرام الهى و واجبات و تكاليف و نحوه صحيح انجام وظايف عبادى و عبادات و معاملات و معاهدات و ... «آشنايى با احكام» را مىطلبد. «مسالهدانى» براى يك مسلمان، هم لازم است، هم مايه آبرو و امتياز است.در ماه رمضان، فرصتى پيش مىآيد تا بخشى از احكام شرعى و فقهى (و عمدتا بر محور نماز و روزه) طرح شود. اشخاصى مساله مىگويند. خود مسلمانان روزهدار هم به فراگيرى احكام، بيشتر رغبت نشان مىدهند.از اين جهت، از موقعيت ماه رمضان بايد استفاده كرد و براى مسالهآموزى، آن هم نه فقط بر محور احكام روزه و مبطلات آن، بلكه در قلمرو گستردهاى از احكام كه در زندگى فردى و اجتماعى با آن مواجهيم، تلاش كرد.آنان هم كه كار تبليغى و سخنرانى و برنامههاى فرهنگى دارند، بجاست كه سهمى و بخشى از وقت و برنامه را به اين امر اختصاص دهند. متاسفانه در ميان اقشار مختلف مردم، كسانى كه با مسائل شرعى آشنايى كافى و لازم را ندارند، كم نيستند. بعضى به دليل عدم احساس لزوم، و بعضى به خاطر شرم و حيا از پرسيدن و ياد گرفتن، در پى اين آشنايى نمىروند. تكليف واعظان و مربيان و مجلسگردانان سنگين است. شايسته است كه «آموزش احكام» را، آن هم با شيوههاى جديدتر و جذاب، در برنامههاى خود بگنجانند. قبل از آغاز هر برنامه، گفتن و شنيدن چند مساله، بسيار مفيد مىتواند باشد.
4 - احياى مساجد
احياى واقعى آن به اين است كه مركزى براى عبادت و آموزش و تهذيب نفوس و آگاهىبخشى اجتماعى و سياسى و جذب جوانان به دين و خدا و اهل بيت(ع) باشد.چنين هدفى، نظارت و دقت در برنامههاى محتوايى مساجد از يك سو و نظافت و مجهز بودن و فضاى دوست داشتنى و پرجاذبه مساجد از سوى ديگر، و نحوه برخورد مطلوب و جاذب با مردم، بويژه جوانان و نوجوانان از سوى سوم را مىطلبد.«هفته غبارروبى مساجد» كه در آستانه فرا رسيدن ماه رمضان برگزار مىشود، هر چند گرد و غبار غربت، از سيماى مساجد مىزدايد و ورود به آن را براى جوانان، مطلوبتر مىسازد، ولى اين تنها يك گوشه از كار است.براى جذب جوانان به اين كانونهاى معنويت، بايد جاذبه به حدى باشد كه بتواند كشش جوانان را به مراكز تفريحى و احيانا فساد، كاهش دهد و «شوق بندگى» در آنان بيافريند. اين خواسته، بخشى از طريق رفتارهاى پسنديده و شوقانگيز دستاندركاران مساجد تامين مىشود (اعم از رفتار خادم، متولى، هيات امنا، مؤذن، پيشنماز و ...) و بخشى از راه نظم كارها و نظافتحياط و دستشويى و وضوخانه و فضاى مسجد و فرشها و موكتها و كفشداريها و ... به دست مىآيد، بخشى نيز، در گرو برنامههاى متنوع و آموزنده و كلاسهاى سودمند و خدمات مختلف و جلسات پربار و سخنرانيهاى پرمايه است، و بالاخره، قسمتى هم در سايه جاذبههاى برنامههاى جنبى و فوق برنامه و مسابقات و كتابخانه و نمايش فيلم و برگزارى نمايشگاه و ارائه كتاب و نوار امانى و ... به دست مىآيد.ماه رمضان، بطور طبيعى فصل حضور بيشتر مردم بويژه جوانان در مساجد است. از اين فرصتبايد بيشتر استفاده كرد و بر جاذبههاى مسجد افزود و رمضان مسجدها و مسجد رمضانها را پربار و زنده ساخت و به عمران معنوى و آبادى محتوايى مساجد افزود.
5 - انس با قرآن
اهل دل، پيوسته با قرآن مانوس و همدماند و با خواندن و تدبر در آيات الهى، جان را در زلال اين «چشمه يقين» و «نور هدايت» شستشو مىدهند.ماه رمضان كه فصل روشندلى و صاحب دل گشتن است، انس بيشتر با كلامالله را مىطلبد.جلسات قرآنى در اين ماه، بيش از مواقع ديگر است. در خانهها، مغازهها، مدرسهها و مسجدها نيز قرآنخوانى و «تلاوت»، بيشتر رواج دارد. به تعبيرى ديگر رمضان، بهار قرآن است. بعضى مقيدند حداقل يك بار در اين ماه، قرآن را ختم كنند و با روزى يك جزء تلاوت، در اين ماه قرآن را تا آخر مىخوانند. برخى هم كه توفيق بيشتر دارند، چندين بار ختم قرآن مىكنند.شبهاى نورانى اين ماه، فرصتى براى انس با قرآن است. جلسات قرآن در مساجد محل و منازل، زمينه اين مانوس شدن را فراهم مىسازد. هم خودمان انس بگيريم، هم كودكان و نوجوانان را انس بدهيم.برگزارى كلاسهاى آموزش قرآن نيز در اين ماه، رونق بسزايى دارد.آنان كه هنوز نمىتوانند قرآن بخوانند يا در اين مساله ضعف دارند، در اين ماه براى فراگيرى روخوانى قرآن تلاش بيشترى كنند.آنان هم كه توان «تدريس» دارند، در محله و مسجد، كلاس برگزار كنند و نوجوانان را سر سفره پر نعمت وحى بنشانند و براى خود، باقيات الصالحاتى باقى بگذارند.نوار تلاوت روزانه يك جزء از قرآن كه از راديو پخش مىشود، فرصت مناسب ديگرى است كه افراد آن را گوش دهند و اگر مجال يا زمينه مناسب براى قرائت ندارند، دست كم با شنيدن آن تلاوت، روزى يك ساعت و همنوايى با آن، به پيدايش اين انس، كمك كنند.هر روز نيز برنامه «تفسير قرآن» از راديو پخش مىشود. گوش سپردن به اين برنامه روزانه نيز بسيار مفيد است.
6 - همدلى با محرومان
رمضان، فرصتى براى چشيدن طعم گرسنگى و تشنگى و محروميت است. روزهداران، با اراده و اختيار، از داشتهها نمىخورند و نمىآشامند. ولى برخى هم ندارند تا بخورند و در حسرت برخى غذاها و ميوهها به سر مىبرند.از فلسفههاى تشريع روزه، يكى هم توجه به نيازها و محروميتهاى مسكينان و ناتوانان اقتصادى است. كمك به مستمندان و «اطعام» گرسنگان و «افطار» دادن به روزهداران، بخصوص در اين ماه شريف فضيلتبيشترى دارد.افطار دادن، بايد بگونهاى باشد كه رنج نادارى و غصه مسكنت و بينوايى را از دل تهيدستان و فقيران بزدايد، يا بكاهد.سفرههاى مفصل و پر خرج، آن هم به صورتى كه همه اعيان و اشراف و دوستان و نورچشمىها بر گرداگرد آن بنشينند و از فقرا و نيازمندان سر سفره افطار، كسى نباشد، افطارى نيست كه خدا و رسول به آن توصيه كرده باشند.«افطار روزهداران»، يعنى به قصد قربت، سير كردن شكم گرسنگانى كه چه بسا در سختى و عسرت به سر مىبرند، نه حيف و ميل بيتالمال، يا ولخرجيها و اسرافهاى اشرافمنشانه و از روى رقابت و چشم و همچشمى و به قصد عقب نماندن از رقبا و همتايان و همكاران و همقطاران!..ارزش هر افطار، به قدرى است كه بينوايى را به نوا برساند يا از محرومى، محروميتزدايى كند.على(ع) و فاطمه(س)، آنگونه افطار به مسكين و يتيم و اسير دادند كه سوره «هل اتى» نازل شد. هم قصد قربت و هم سير كردن گرسنه و رساندن طعام به «مستحق».آنان كه در طول سال، از رنج و غم ديگران بىخبرند، اين ماه فرصتى است كه آگاهى يابند و به يادشان بيفتد كه گرسنگى و نداشتن و حرمان يعنى چه!جويا شدن از حال همسايگان و خويشاوندان دور و نزديك و كمك مالى به بىبضاعتها و رساندن آذوقه و گوشت و برنج و مواد غذايى به در خانه مستمندان، آن هم با حفظ كرامت نفس آنان و بدون تحقير و توهين، از بزرگترين عبادتها در اين ماه است. بايد «فقراى واقعى» را شناخت و در اين ماه به «فقرزدايى» پرداخت.چه بسا اموال بسيارى كه خرج موارد بيهوده و بىخاصيت مىشود و گاهى مبلغى ناچيز يا كمك اندك، اگر «بجا» افتد، گرهى از زندگى ديگرى مىگشايد. خوشا آنكه بداند چگونه و كجا خرج مىكند!
7 - دعا و نماز
توجه به معبود و راز و نياز با خالق و خضوع در پيشگاه پروردگار، كمال مىآورد و عزت دنيا و آخرت مىبخشد.كسى كه بخواهد از بركات و فيضهاى شب و روز اين ماه، بهره بيشترى ببرد، بايد بيشتر «بندگى» و «طاعت» و «عبادت» كند و در آستان پروردگار، «افتادهتر» باشد.افتادگى آموز اگر طالب فيضىهرگز نخورد آب، زمينى كه بلند استمداومتبر خواندن نمازهاى واجب سر وقت و به جماعت و در مسجد، بسيار فضيلت دارد.خواندن دعاهاى شب و روز اين ماه مبارك، ثواب دارد و چشمههاى نور را در دل انسان مىجوشاند. شبها دعاى افتتاح، سحرها دعاى سحر و ابوحمزه ثمالى، دعاهاى هر روز، تعقيبات نماز، انجام اعمالمشترك و خاص در روزها و شبهاى اين ماه، قرار گرفتن در محور طاعت و بندگى است، البته بشرط آنكه نمازها با حال، دعاها با توجه به معانى و برخوردار از روح نيايشگرانه و التجاء و تضرع باشد.شبهاى احيا را نبايد از دست داد. از مائده دعاى كميل بايد بيشترين بهره را گرفت. نمازهاى مستحبى فراوانى در اين ماه است. با خواندن آنها مىتوان به نورانيت درون و صفاى دل رسيد. نماز، برقرار كردن رابطه با خالق است. هر چه بيشتر بهتر، هر چه زلالتر و شفافتر، سودمندتر و اثربخشتر.خلاصه آنكه ... گاهى، در شبها و روزها، با خدا خلوت كردن و اشك ريختن و از او حاجتخواستن و به درگاهش نياز بردن، خدايى شدن، طعم بندگى را چشيدن، رنگ الهى گرفتن، اهل مراقبه و محاسبه شدن، رمضان را شناختن و «شبهاى قدر» را «قدر» شناختن و قدر خود را دانستن و به غفلت و پوچى دل نسپردن و ... اينهاست كه رمضانى پربار، برايمان به ارمغان مىآورد.
لطفا منتظر باشید ...
