فرهنگ جامع سخنان امام حسن عسكرى(ع) - فرهنگ جامع سخنان امام حسن عسکری (علیه السلام) نسخه متنی

فرهنگ جامع سخنان امام حسن عسكرى(ع)

جواد محدّثى

درآمد

معجم نگارى و تدوين موسوعه و مجموعه‏اى از كلمات هريك از پيشوايان معصوم عليهم‏السلام ، كارى است ضرورى و سودمند و گامى ابتدايى در معرّفى فرهنگ و معارف اهل‏بيت عليهم‏السلام به شيفتگان اين خاندان.

آنچه تاكنون گروه حديث پژوهشكده باقرالعلوم عليه‏السلام عرضه كرده (فرهنگ سخنان امام حسن، امام حسين و امام جواد عليهم‏السلام )، گامى ستودنى و درخور تقدير است. يكى از آثار در دست نشر اين مركز، كه در شرف طبع است و ترجمه آن نيز همزمان صورت گرفته و عرضه خواهد شد، فرهنگ سخنان امام حسن عسكرى عليه‏السلام است كه در حجمى نزديك به سيصد صفحه، در قطع وزيرى مى‏باشد.

آشنايى با بخش‏ها

رواياتى كه در اين مجلّد از موسوعه از منابع مختلف گرد آمده، از اين قرار است:

فصل اوّل: در عقايد.

فصل دوم: در احكام.

فصل سوم: در اخلاق.

فصل چهارم: در ادعيه و زيارات.

«فصل اوّل» كه به مباحث اعتقادى اختصاص دارد، مبسوط‏ترين فصل اين كتاب است كه بيش از نيمى از حجم آن را به خود اختصاص داده است و شامل 186 حديث از امام حسن عسكرى عليه‏السلام در موضوعات مختلف اعتقادى است.

تقسيم‏بندى احاديث اين فصل، براساس اصول اعتقادى است. مثلاً در بحث از توحيد، موضوعاتى چون: اسم اعظم خدا، رؤيت خدا و معناى شرك ديده مى‏شود. در بحث نبوت، مباحثى چون: خبرهاى غيبى پيامبر، تغيير قبله، قرآن، تأويل و تفسير، تفسير آيات متعدّدى از قرآن و حروف مقطّعه. و در موضوع امامت، محورهايى چون: علائم و خصايص امامت، حجّت در روى زمين، اهل‏بيت عليهم‏السلام ، ايّام ولادت امامان معصوم، امامت ائمه، امامت حضرت مهدى عليه‏السلام ، تولّد، غيبت، ظهور و حكومت جهانى آن حضرت، كرامات و پيشگويى‏هاى امام عسكرى عليه‏السلام ، علم آن حضرت به طبّ، لغات و زبان‏هاى مختلف و تكلّم با حيوانات، شيعه و اصحاب آن حضرت، مذاهب مختلفه، توقيعات آن حضرت و... ديده مى‏شود. و در پايان، احاديثى هم در زمينه معاد آمده است.

«فصل دوم» كه عنوان احكام شرعى را به خود اختصاص داده است، شامل 71 حديث در ابواب مختلف فقهى است كه به ترتيب كتاب‏هاى فقه و ابواب آن، تنظيم شده است. احاديث اين فصل در موضوعاتى از اين قبيل است: طهارت، وضو، غسل ميّت، دفن، نماز، قنوت، نمازهاى مستحبّى در ايّام مختلف، روزه و قضاى آن، خمس، زكات، حجّ، امر به معروف و نهى از منكر، تقيّه، بيع و ربا، فروش زمين، خانه، حيوان و...، وقف، اجاره، ضمان، دين، نكاح، ارث، حدود، شهادات و كفّاره.

«فصل سوم» كتاب، درباره سخنان اخلاقى آن حضرت است. عناوينى همچون: مواعظ، دوستى، اقبال و ادبار دل، عفو، توريه، مراء و جدال و مزاح، نحوست ايّام، اهل معروف، حسن ظنّ، امانت‏دارى، جود، حيا، شكر، تفكّر، غضب و... در اين بخش ديده مى‏شود. بخش پايانى همين فصل، با عنوان «كلمات قصار»، جملات كوتاه حكمت‏آميزى دارد كه معمولاً براى هركدام عنوان خاص گذاشته شده تا براى استفاده كننده از اين كتاب، راهگشاتر باشد. تعداد احاديث اين فصل، 65 حديث است.

و بالأخره «فصل چهارم»، ادعيه و زياراتى است كه از آن حضرت نقل شده است. مثل دعاى حضرت در صبحگاهان، تسبيح خاصّ وى، صلوات‏هاى ويژه امام عسكرى بر پيامبرخدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم و تك تك امامان معصوم عليهم‏السلام و حضرت زهرا عليهاالسلام ، حرز و دعاى خاص آن حضرت و نيز بيانات وى درباره زيارت امام باقر و امام صادق عليهماالسلام و زيارت قبر خود آن حضرت در سامرّا كه امان براى اهل سنّت و شيعه است.

روايات اين فصل، جمعاً 10 حديث است كه برخى كوتاه و برخى بلند و مفصّل است.

مجموعه احاديث گردآمده در اين كتاب حدود 340 روايت است كه با توجه به شرايط مجموعه احاديث گردآمده در اين كتاب حدود 340 روايت است كه با توجه به شرايط دشوار سياسى زمان آن حضرت، در خور تأمّل است.

دشوار سياسى زمان آن حضرت و اينكه وى تحت نظر حكومت و مأموران و در يك شهر نظامى و منطقه مربوط به «لشكر» زندگى مى‏كرد و ارتباط با او به آسانى عملى نبود، اين حجم از روايات، در خور تأمّل و نشان مظلوميت امام است.

در بخش عمده‏اى از روايات، آنچه مشهور است، پاسخگويى حضرت عسكرى عليه‏السلام به مكاتباتى است كه درباره مسائل اعتقادى، اخلاقى، احكام شرعى و سؤالهاى فردى صورت گرفته و نامه‏ها از ناحيه آن امام به صورت توقيع و مكتوب خارج شده و توسط نمايندگانى كه ميان مردم داشته است، به دست افراد مى‏رسيده است كه با عنوان «نظام وكلايى» و «شيوه مكاتبه» در تحليل حوادث سياسى و سيره آن حضرت، قابل بررسى و توجّه است.

آنچه در اين «موسوعه» نيز ديده مى‏شود، همچون مجلّدات ديگر اين موسوعه‏ها، آن است كه احاديث نقل شده در بخشى از موارد، بخصوص در زمينه تاريخى و حوادث، حديث خالص نيست؛ به اين معنى كه گاهى ماجرايى نقل مى‏شود كه نسبتاً طولانى است و در لابه لاى حوادث، جمله و جملاتى هم از آن حضرت ذكر شده است. اين شيوه و سياست در تدوين، موجب اندكى پرحجم‏تر شدن كتاب، نسبت به روايات خالصى است كه در آن آمده است.

در پايان اين معرّفى گذرا از اين فرهنگ، به عنوان تبرّك، يكى از احاديث اخلاقى آن را براى شما نقل مى‏كنيم:

«اِنّ لِلسّخاء مقداراً فانْ زادَ عليه فَهُوَ سَرْفٌ، و اِنّ لِلحزم مقداراً فانْ زادَ عليه فهو جُبْنٌ، و لِلاقتصاد مقداراً فانْ زادَ عليه فهو بُخْلٌ و لِلشّجاعَةِ مقداراً فانْ زادَ عليه فهو تهوّرٌ1؛ سخاوت و بخشندگى اندازه‏اى دارد، اگر از آن بيشتر شود، اسراف است. حزم و دورانديشى نيز حدّى دارد، اگر بيش از آن شود، ترس است. ميانه روى در خرج هم اندازه‏اى دارد، اگر افراط شود، بُخل است. شجاعت نيز اندازه‏اى دارد، اگر آن از بيشتر شود، تهوّر و بى‏باكى است.»

1. بحارالانوار، ج 78، ص 377.