لطفا منتظر باشید ...
طبّ گياهي و خواصّ ميوه ها در كلام امام باقر(ع)
مهدي سلطاني رنانيمقدّمه
يكي از موضوعات بسيا رمهم در عصر حاضر، موضوع طبّ؛ بويژه طبّ اسلامي است كه دانشمندان علم طبّ و آشنايان با معارف اسلامي بايد به تحقيق در اين مهم، همّت گمارده، در توسعه و ترويج آن بكوشند. در اين راستا به دليل پيوندي كه بين طبّ اسلامي و طبّ گياهي وجود دارد، شناخت گياهان دارويي و شفابخش نيز امري لازم و ضروري است. امام صادق عليه السلام وجود طبيب را يكي از نيازمندي هاي ضروري اجتماع مي داند.(1) اسلام، مشوّق مسلماناني است با جسمي سالم و نيرومند و بدني قوي و آماده. در قرآن مجيد نيز به هنگام شرح صفات «طالوت» و صلاحيت او براي مقام رهبري بني اسرائيل، نيروي جسماني او را در رديف نيروي علمي او آورده و مي فرمايد: «انّ الله اصطفاه عليكم و زاده بسطة في العلم و الجسم»(2)در روايات نيز به اين موضوع بسيار توجّه شده است؛ زيرا هرگونه تلاش و كوشش در راه سالم سازي جسم؛ مي تواند كوششي در راه تقويت بنيه هاي معنوي و انساني محسوب گردد.در اين راستا گياهان و ميوه ها جهت شفابخشي و سلامتي بشر، داروهاي مفيد و مؤثّري به شمار مي روند. قرآن كريم و روايات اهل بيت عليهم السلام با بردن نام و ذكر دستورات درماني شان، فوايد و جايگاهشان را در درمان بيماري ها و امراض روحي و جسمي بشر يادآور شده اند. در اين مقاله سعي مي كنيم دستورات و نسخه هاي شفابخش بسياري از گياهان و ميوه ها را در مكتب و انديشه امام باقرعليه السلام مورد بررسي قرار دهيم.الف) خواصّ درماني گياهان و سبزي ها
كاسني
امام باقرعليه السلام فرمود:كاسني، تقويت كننده قواي جنسي است، از دور ريختن و هدردادن آن دوري كنيد.(3)امام صادق عليه السلام از پدر بزرگوارش روايت مي كند كه وي از دور ريختن و هدر دادن كاسني هنگام غذا خوردن نهي مي فرمود.(4)بادروج
اين گياه معرّب «بادرو» فارسي است و نوعي از ريحان است كه به فارسي، آن را ريحان كوهي مي گويند. برگش ريز و ساقه اش به شكل مربع، پرشاخ و بويش كمتر از ريحان است. رنگ گلش نيز مايل به سرخي است.(5) امام باقرعليه السلام فرمود: بادروج از آن ما، شفاي دردها و ريشه آن نيز از بهشت است.(6)حزاء
حزاء يا بيوه زا، گياهي است كه در طبرستان آن را جعفري مي گويند. حزاء، گياهي است مشابه كرفس كه گفته شده، بيشتر در آذربايجان مي رويد.(7)عمروبن ابراهيم گويد: از ضعف معده به امام باقرعليه السلام شكايت نمودم كه حضرت فرمود: حزاء را با آب سرد بخور.(8)سُماق
در روايتي از امام باقرعليه السلام آمده است: سماق نافع بواسير خوني است.(9)سندروس
سندروس يا رزين ساندراك، به صورت قطعه هاي كوچك و به رنگ زرد روشن است. طبع گرم و خشك دارد و دودش نافع سرماخوردگي، بواسير، خونريزي است واگر براي خوردن استفاده شود لاغر كننده، نافع ضعف چشم و تنگي نفس است.(10)امام باقرعليه السلام در روايتي، سندروس را با ساير ادويه به طريق بُخور، نافع ديوانگي دانسته اند.(11)شكر طَبرزد (سفيد)
جميل بن درّاج از زراره و او از امام باقرعليه السلام نقل مي كند كه فرمود: اي زراره! مردم را چه چيزي از فضيلت شكرطبرزد (سفيد) غافل كرده است؟ شكر براي هفتاد درد و بيماري شفا و سود رسان است. بلغم را مي خورد و ريشه اش را از بين مي برد.(12)حضرت در روايت ديگري فرمود: اگر شخصي كه تب دارد ناشتا 6 مثقال شكر را با آب سرد بخورد، تبش از بين مي رود.(13)شونيز (دانه سياه)
زراره مي گويد: از امام باقرعليه السلام شنيدم كه از رسول خداصلي الله عليه وآله وسلم درباره شونيز (دانه سياه) سؤال شد كه آيا مورد علاقه رسول خدا بود؟فرمود: بله! ولكن پيامبرصلي الله عليه وآله وسلم مرگ را از آن استثناء كرده است. آيا نمي خواهي تو را به چيزي كه از آن رساتر است، راهنمايي كنم كه رسول خداصلي الله عليه وآله وسلم مرگ را در آن استثناء نكرده است؟ عرض كردم: بله اي فرزند رسول خدا! حضرت فرمود: دعا، كه قضاي حتمي را رد مي كند و آن را محكم مي گرداند و صدقه دادن آتش غضب را خاموش مي كند. و سپس، حضرت انگشتانش را جمع كرد.(14)سَويق خشك
امام باقرعليه السلام فرمود: چه بزرگ است بركت سويق خشك (آرد گندم و جو). وقتي انسان در سيري از آن بخورد، غذا را هضم مي كند. هر وقت انسان در حال گرسنگي آن را بخورد، او را سير مي گرداند، و چه خوب توشه اي در حال سفر و حضر است!(15)عدس
عدس از جمله حبوباتي است كه ارزش غذايي دارد. نشاسته آن زياد (60 درصد)، سفيده مانندش (20 درصد) و چربي آن (2 درصد) است. هر صد گرم آن 350 كالري حرارت توليد مي كند و هضم آن به علّت داشتن سلولز زياد، متوسّط است. پخته آن براي لاغرها و كساني كه ترشي معده دارند مفيد است. عدس براي كساني كه ازت و اسيد اوريكشان بالاست، مضرّ است. مواد معدني آن: گوگرد، فسفر، كلر، سديم، پتاسيم، منيزيم، كلسيم، مس، روي، منگنز، يُد و از همه مهم تر آهن است. ويتامين هاي آن نيز B1 و B2است.(16)امام باقرعليه السلام درباره اين نوع سبزي يعني عدس، كه از زمره حبوبات است، چنين فرموده اند: دختري كه خون حيضش قطع نمي شود، به او سويق عدس بدهيد تا بنوشد، كه به سرعت، حيض قطع مي شود.(17)زعفران
زعفران داراي يك روغن مايع فرّار و ماده رنگيني است كه تارهاي پيچيده آن به رنگ نارنجي است و داراي خاصيت نيروبخش است.امام باقرعليه السلام در روايتي، معجوني از عسل، زعفران، خاك قبر امام حسين عليه السلام و آب باران را شفا بخش دانسته است.(18)همچنين امام باقرعليه السلام فرمود: مردي از خراسان نزد امام سجّادعليه السلام آمد و گفت: اي فرزند رسول خدا! حج را به جا آوردم و هنگام بيرون آمدن، نيّت كردم كه نزد شما بيايم؛ اما از درد طحال رنج مي برم. دعايم كنيد تا از آن رهايي يابم. امام سجّادعليه السلام فرمود:خداوند تو را از آن كفايت كند! حمد و سپاس براي اوست. هر وقت آن درد را احساس كردي، اين آيه (19) را با زعفران و آب زمزم بنويس و بنوش، كه درد از تو دور مي شود.(20)هويج
امام باقرعليه السلام فرمود: «الجزُ امانٌ من القولنج و البواسير، و يعينُ و علي الجماع»؛ استفاده از هويج نوعي ايمني است از قولنج و بواسير و بر جماع نيز كمك مي نمايد.(21) ايشان همچنين فرمود: خوردن هويج كليه ها را گرم مي نمايد.(22)اسپند
امام باقرعليه السلام، استفاده از آن را براي درمان سَلسُ البول (قطره قطره آمدن بول) مفيد دانسته اند و فرموده اند: اسپند را با آب سرد 6 بار و با آب گرم نيز يك بار بشوي. سپس آن را در سايه، خشك كن. سپس با روغن گندم و يا جوي خالص بكوب و ناشتا به اندازه دارو از آن استفاده كن. اين دارو شما را از آن عارضه شفا خواهد داد به اذن خداوند.(23)بنفشه
امام باقرعليه السلام فرمود: اگر مردم مي دانستند در بنفشه چه خاصيتي است و چه دردهاي بسياري را درمان مي كند، آن را جرعه جرعه مي نوشيدند.(24)تره
امام باقرعليه السلام فرمود: تره، «سپرز» را درمان مي كند. چون «سپرز» شما دردناك شود، تره را در روغن بپزيد و از آن بخوريد كه درد آرام خواهد يافت.(25)چغندر
حضرت امام باقرعليه السلام، چغندر را براي درمان «بَرَص»، مفيد دانسته است. ايشان مي فرمايد: بني اسرائيل از بَرَص ناليدند و شكايت كردند. حضرت موسي اين شكايت را به خداوند متعال رساند، خداوند عزّوجلّ امر كرد كه گوشت گاو را با چغندر بخورند تا از بَرَص شفا يابند.(26)كرّاث
كراث سبزي معروف بوداري است كه به سير شباهت دارد. امام باقرعليه السلام فرمود: در كرّاث چهار خصلت است: باد درون را طرد مي كند، دهان را خوشبو مي نمايد، بواسير را قطع مي كند و امان از جذام است.(27)
شلغم
امام باقرعليه السلام فرمود: هيچ مخلوقي نيست؛ مگر اينكه در آن رگي از جذام هست، آن را با شلغم آب كنيد.(28)ب) خواصّ درماني گوشت
امام باقرعليه السلام فرمود: سَيِّدُ الطَّعامِ اللّحْمُ؛ بهترين غذا، گوشت است.(29)زراره مي گويد: من پانزده روز با امام باقرعليه السلام غذا خوردم و غذاي ما گوشت بود.(30)ايشان پس از بيان فضيلت غذايي گوشت، آن را براي درمان «يرقان» مفيد دانسته است و بهترين نوع آن را براي رفع اين بيماري، «گوشت قطا»(31) معرّفي نموده است. ايشان در روايتي نيز «گوشت گاو» را براي درمان بَرَص مفيد مي داند.(32)درمان سنگ مثانه
امام باقرعليه السلام فرمود: از اين 10 مادّه: هليله، بليله، آمله، فلفل، دارفلفل، دارچين، زنجبيل، شقاقل، انيسون و خولنجان، به طور مساوي برداريد و با هم بكوبيد و سپس آن را در روغن گاو بپزيد. اين معجون وقتي با عسل صاف شده آميخته شود و هر روز به قدر فندقي از آن تناول شود، سنگ مثانه را مي شكند.(33)خواصّ درماني سنجد
امام باقرعليه السلام فرمود: ميوه ي سنجد، گوشت را مي روياند، به پوست بدن، توانايي مي بخشد و قلوه ها را گرم مي كند. نيز سنجد در علاج بيماري هاي بواسير و سلس البول بسيار سودمند است.(34)درمان درد زخم
حضرت باقرعليه السلام فرمود: قير تازه (مادّه اي كه بر كشتي مي مالند) و مثل آن را با پيه بُز و پارچه اي تازه و كوزه سفالين تازه بردار. ظاهر آن را قيرمالي كن، سپس بر آن شير بريز و زيرش آتشي ملايم روشن كن. سپس كاغذي نوشته شده (35) را بردار و روي دستت بگذار و بر آن قير بمال و بر روي زخم ببند. اگر زخم عميق بود از كتان، ريسمان بتاب و بر روي زخم قير بريز و سپس آن ريسمان را در آن زخم بگذار. ان شاءالله بهبودي مي يابد.(36)درمان اسهال خوني
ابوحمزه ثمالي مي گويد: مردي به امام باقرعليه السلام از اسهال خوني شكايت كرد. امام عليه السلام به او فرمود: از خاك ارمني بردار و با آتشي ملايم آن را بپز و سرخ كن. سپس استفاده كن كه اسهال قطع مي شود.(37)امام باقرعليه السلام فرمود: قدري از گِل ارمني بر روي آتش گرم كنيد و به بيمار اسهال بخورانيد كه وضعيت دروني اش آرام خواهد گرفت.(38)نمك
امام باقرعليه السلام فرمود: نمك براي هفتاد بيماري، دارويي اثر بخش است.(39)ج) خواصّ درماني ميوه ها
خرما
امام باقرعليه السلام فرمود: «لم تستشف النّساء بمثل الرُّطَب، انّ الله اطعمه مريم في نفاسها»؛ زنها در هيچ چيز مثل خرما شفا نمي يابند، چون خدا به مريم در موقع زايمان خرما داد.(40)سيب
ابي بصير مي گويد: امام باقرعليه السلام فرمود: موقعي كه خواستي سيب بخوري، قبلاً آن را استشمام كن، سپس بخور؛ زيرا اين كار هر ناراحتي را كه بر روحت عارض شده، آرام مي كند.(41)آلو
حضرت مي فرمايد: آلو نافع صفرا، حرارت، بادهاي بدن، زهره، خشكي مفاصل و فشار خون است.(42)جابر مي گويد: مردي به امام باقرعليه السلام از هيجان مرّه (زهره) شكايت كرد و عرض نمود: كم مانده ديوانه شوم! آن حضرت فرمود: آن را با اجاصّ (آلو) معالجه كن.(43)انجير
امام باقرعليه السلام فرمود: انجير بخوريد كه براي قولنج نافع است.(44)ابوحمزه ثمالي از امام باقرعليه السلام نقل مي كند كه وقتي پادشاه قبطي خروج كرد و خواست بيت المقدّس را خراب كند، مردم به اطراف حِزْقِيل پيغمبر جمع شده و به وي شكايت نمودند. حزقيل شب با خدا مناجات كرد و خداوند به مَلَك مسئول هوا وحي فرمود كه نفوس و ارواح آنان را بگيرد و همگي مردند. حزقيل اين خبر را به قومش رساند. آنان بيرون رفتند و ديدند همه آنان مرده اند، اما عُجب و خودپسندي بر حزقيل عارض شد و با خود فكر كرد كه سليمان پيغمبرعليه السلام بيش از من فضيلتي ندارد، چون به من اختيار هوا نيز داده شده است. در اين حال زخمي بر كبد حزقيل عارض شد و او را اذيّت نمود، حزقيل با خدا مناجات و خشوع كرد و روي خاكستر نشست، خداوند به وي وحي نمود كه: شيره انجير را بگير و از بيرون بر سينه خود بمال. حزقيل چنين كرد و خوب شد.(45)انگور
در روايتي امام باقرعليه السلام به فرزندش امام صادق عليه السلام فرمود: انگور را دانه دانه بخور. و فرمود: شفا در ميوه اي است كه رسيده باشد، چنان كه خداوند فرموده: «كُلُوا من ثمره اذا اثمر»(46)؛ يعني از ميوه درخت بخوريد وقتي كه برسد. [ايشان انگور را به دليل خوب رسيده بودنش شفاي بسياري دردها مي دانند.(47)]بِهْ
امام باقرعليه السلام مي فرمايد: ميوه «بِهْ» غبار اندوه را از خاطر محو مي كند، همان طور كه انگشتان شما قطرات عرق را از پيشاني تان مي برد.(48)گلابي
امام باقرعليه السلام فرمود: گلابي مانند اجاصّ (آلو) براي درمان صفرا و جلوگيري از برانگيخته شدن آن نيكوست و براي درد آن آرام بخش است.(49)1. تحف العقول عن آل الرّسول، ص 335.2. انفال / 24.3. طبّ الائمّه، سيد عبدالله شبّر، ص 243.4. همان، ص 244.5. ر.ك: تحفه حكيم مؤمن، ص 42.6. محاسن، ج 2، ص 514.7.دورنماي طبّ اسلامي،آيةالله مصطفي نوراني،ص 104.8. اصول كافي، ج 6، ص 191.9. طبّ الائمّه، حسين و عبدالله بن بسطام نيشابوري، ص 88.10. گياهان دارويي، دكتر زرگري، ج 3، ص 354.11. بحارالانوار، ج 62، ص 156.12. طبّ الائمّه، ص 501.13. مكارم الاخلاق، ص 191.14. طبّ الائمّه، ترجمه جابر رضواني، ص 96.15. همان، ص 94.16. دورنماي طبّ اسلامي، ص 182.17. امالي، شيخ طوسي، ج 1، ص 376.18.محاسن،ج 2،ص 500؛مكارم الاخلاق،ص 30و197.19. منظور، آيه 110 و 111 اسراء است.20. طبّ الائمّه، ص 41.21. مكارم الاخلاق، ص 211.22. محاسن، ج 1، ص 524.23. طبّ الائمّه، ترجمه جابر رضواني، ص 96.24. خصال، شيخ صدوق، ص 127.25. طبّ الائمّه،ترجمه واقتباس جوادفاضل،ص 207.26. طبّ چهارده معصوم، محمد مهدي تاج لنگرودي، ص 14.27. همان، ص 23 - 22.28. طبّ الائمّه، ترجمه جابر رضواني، ص 150.29. طبّ چهارده معصوم، ص 184.30. همان، ص 185.31. منظور گوشت نوعي كبوتر است كه شبيه به قمري مي باشد؛ (همان، ص 15).32. مكارم الاخلاق، ص 186.33. طبّ الائمّه،ترجمه واقتباس جوادفاضل،ص 208.34. همان، ص 215 - 216.35. زيرا جوهرِ به كار برده شده در كاغذ (كاغذ نوشته شده) به جذب و چسبندگي موادّدرماني كمك مي كند.36. طبّ الائمّه، بسطام نيشابوري، ص 201 - 202.37. طبّ الائمّه، ترجمه جابر رضواني، ص 92.38. طبّ الائمّه،ترجمه واقتباس جوادفاضل،ص 211.39. همان، ص 219.40. تفسير مجمع البيان، ج 3، ص 511.41. بحارالانوار، ج 66، ص 171.42. همان، ص 189.43. خصال، شيخ صدوق، ص 144.44. اصول كافي، ج 6، ص 358؛ دورنماي طبّ اسلامي، ص 49.45. محاسن، ج 2، ص 553.46. انعام / 141.47. محاسن، ج 2، ص 556؛ مكارم الاخلاق، ص 9.48. طبّ الائمه، ترجمه و اقتباس جواد فاضل، ص 213؛ رمزالصحة في الطب النبي والائمّة؛ سيد محمود دهسرخ اصفهاني، ص 148.49. طبّ الائمّه، ترجمه جابر رضواني، ص 197؛ رمزالصّحة في الطبّ النّبيّ والائمّه، ص 149.
