هزار گوهر از گفتار پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم - هزار گوهر از گفتار پیامبر (ص) نسخه متنی

هزار گوهر از گفتار پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم

محمود مهدي پور

كتاب شهاب الاخبار، يكى از مجموعه‏هاى ارزشمند حديثى از گفتار كوتاه رسول اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم است كه در قرن پنجم هجرى توسط قاضى قضاعى مصرى (متوفاى 454 ق .) تدوين شده است.

اين كتاب همراه با شرح فارسى در سال 1342 ش. در تهران با مقدمه و تصحيح و تعليق ميرجلال الدين حسينى ارموى «محدّث» و با حمايت اوقاف وقت در چاپخانه دانشگاه تهران چاپ شده است. مدير كل اوقاف آن زمان، دكتر على اكبر شهابى مقدمه‏اى كوتاه بر كتاب نگاشته و مرحوم محدث ارموى كتاب را همراه با شرح فارسى آن ـ كه توسط يكى از عالمان شيعى در قرن هفتم نوشته شده‏ـ تصحيح و تعليق و در 376 صفحه منتشر كرده است و در احياى آن از دونسخه از سردار كابلى ـ اعلى اللّه مقامه‏ـ استفاده كرده است.

محدّث ارموى مطالب مورد نظر خود را با عنوان مقدمه مصحح بيان كرده است و در آغاز، از اهميت كتاب «شهاب الاخبار» سخن مى‏گويد.

او نظر محدّث نورى را در آغاز مى‏آورد و نويسنده كتاب را چنين معرفى مى‏كند:

«قاضى ابوعبداللّه محمد بن سلامة بن جعفر بن على بن حكمون مغربى قضاعى محدّث معروف متوفاى 454.» و اشاره مى‏كند كه اين عالم بزرگوار با شيخ طوسى معاصر بوده است.

توسط عالمان شيعه و سنى شرح‏هايى بر شهاب الاخبار نوشته شده است. از جمله:

1 ـ سيد ضياء الدين فضل اللّه بن على بن عبداللّه حسنى راوندى شرحى به نام ضوء الشهاب فى شرح الشهاب نوشته است و مجلسى از اين شرح بسيار نقل مى‏كند.

2 ـ افضل الدين حسن بن على بن احمد ماهابادى نيز شرحى بر شهاب داشته است.

3 ـ قطب راوندى نيز شرحى به نام ضياء الشهاب فى شرح الشهاب نوشته است.

4 ـ ابوالفتوح رازى (حسين بن على بن محمد خزاعى) نيز شرحى به نام روح الاحباب و روح الالباب فى شرح الشهاب تدوين كرده است.

5 ـ برهان الدين ابوالحارث محمد بن ابى‏الخير على بن ابى‏سليمان ظفر حمدانى.

بسيارى از عالمان عامه هم اين اثر را شرح و تلخيص و تبويب كرده‏اند. از جمله:

1. نجم الدين غيطى محمد بن احد اسكندرى (متوفاى 984 ق.)

2. امام حسن بن محمد صغانى نيز به اصلاح آن پرداخته و آن را كشف الحجاب عن احاديث الشهاب ناميده است و همين شخص كتابى به نام ضوءالشهاب دارد.

3. ابوالمظفر محمد بن اسعد معروف به ابن الحكيم الحنفى (متوفاى 567 ق.) شهاب الاخبار را شرح كرده است.

4. شيخ ابراهيم مناوى آن را به طريق شرح مزجى شرح كرده است و آن را رفع النقاب عن كتاب الشهاب ناميده است. لكن امينى شامى گفته است: در ترجمه مناوى كه او كتاب شهاب قاضى قضاعى را مرتب كرده و شرح نموده و آن را امعان الطلاب بشرح ترتيب الشهاب نام گذارده است.

ـ حل‏الشهاب شرحى ديگر بر اين كتاب است.

5. ابن وحش محمد بن حسين موصلى نيز به شرح آن پرداخته و اين شرح را شيخ ابراهيم بن عبدالرحمن الوادياشى (متوفاى سال 570 ق.) مختصر كرده است. استاد ابوالقاسم بن ابراهيم ورّاق‏عابى آن را به عنوان شرح مقبول شرح كرده و سيوطى آن را مانند جامع الصغير خويش مرتب ساخته و به نام اسعاف الطلاب بترتيب الشهاب موسوم داشته است.

مذهب مؤلف

در اين كه قاضى قضاعى، شيعى است يا شافعى گفت و گوست. و حاجى خليفه او را شافعى مذهب مى‏داند ولى علامه مجلسى در بحار فرموده: گرچه شهاب الاخبار از مؤلفات عالمان عامه است، ليكن اكثر فقرات آن در خطب و اخبار مرويه از طرق شيعه مذكور است.

قاضى قضاعى كتابى هم به نام دستور الحكم فى مأثور معالم الكلم دارد كه هدف وى در آن كتاب گردآورى كلمات اميرالمؤمنين عليه‏السلام بوده است.

تبصره

البته بايد توجه داشت كه عالم ديگرى به نام شيخ يحيى بحرانى كتابى به نام الشهاب فى الحِكَم و الآداب فى الاحاديث النبوية نوشته كه در سال 1322 ق. در تهران به قطع خشتى چاپ شده است. نسخه مخطوطى از اين كتاب در كتابخانه محدّث ارموى موجود بوده است.

در هر صورت، كتاب شهاب الاخبار قاضى قضاعى غير از الشهاب فى الحلم و الآداب است كه در سال 1322 ق. چاپ شده است. گرچه موضوع هر دو، كلمات شريف نبوى است و شايد شيخ يحيى بحرانى از قاضى قضاعى الهام گرفته باشد.

شرح فارسى شهاب الاخبار را برخى از ابوالفتوح رازى دانسته‏اند كه محدّث ارموى اين نسبت را تأييد نمى‏كند و شواهدى بر خلاف آن ارائه داده است. در هر حال اين مجموعه شامل 794 حديث است كه بر اساس محاسبه جملات نبوى، حدود هزار گوهر آسمانى را در بردارد و شايسته است بارها و بارها منتشر گردد تا امت اسلامى از آن بهره‏مند شوند.

سيماى محمّد

* نشر بصير؛ بارش نور، ص 85؛ استاد محمد حسين بهجتى (شفق).

فرستنده: از جهرم ـ احمد باقريان