معصومه شيرىانديشمندان، تعاريف گوناگونى براى واژه فرهنگ بيان كردهاند.اما به طور جامع، فرهنگ مجموعهاى از باورها و پندارهاى ارزشىاست كه در آداب و رسوم، زبان، ادبيات، مذهب و ساير ميراثهاىفرهنگى تجلى مىيابد و روى هم رفته بر خلق و خوى مردم اثرمىگذارد.در واقع فرهنگ، هويت معنوى ملتهاست و به گونهاى ساختار كيفى ومعنوى آنان را تحت تاثير قرار مىدهد. در همين جا به تعريف«فرهنگ اسلامى» اشاره مىكنيم كه علاوه بر اين ويژگيها، شاخصديگرى نيز دارد كه آن را از ساير فرهنگها متمايز مىكند. فرهنگاسلامى، مجموعهاى از اعتقادات و اصول اسلامى، آداب و رسوم،اخلاق، ارزشها و قوانينى است كه از وحى سرچشمه گرفتهاند. بادقت نظر به اين تعاريف، تهاجم فرهنگى، هجوم فرهنگى و تلاشجامعه و مردمى با فرهنگ خاص خويش براى تحميل فرهنگ خود برساير جوامع به جهت ايجاد تحول مورد نظرشان مىباشد.از اين رو آنچه در تهاجم فرهنگى مورد حمله قرار مىگيرد،باورها و ارزشهاى بنيادين يك ملت است تا تغييرى اساسى دررفتار، ارزشها و اعتقادات جامعه ايجاد شود و راهى براىسلطهجويى باز گردد.هدف از تهاجم فرهنگى، بىمحتوا ساختن فرهنگ خودى است. اينتهاجم دو ويژگى اساسى دارد: 1- تهاجم به حيات معنوى جامعه نه مرزهاى خاكى.2- اعمال هجوم با ابزار فرهنگى نه ابزار نظامى.ممكن استبراى برخى اين سوال مطرح شود كه تلاقى فرهنگ جهانى بافرهنگ اصيل ايرانى و اسلامى تبادل استيا تهاجم؟ براى پاسخگويىبايد ديدگاههاى مختلف را بررسى كرد:
1) ديدگاه تبادل فرهنگى:
برخى روشنفكران معتقدند كه مقولهاى كه امروزه تهاجم فرهنگىناميده مىشود در واقع يك نوع تعامل و تبادل فرهنگى است كهمعلول عصر ارتباطات و در راستاى غنىسازى فرهنگ جامعه، ضرورىاست. اگر اين ديدگاه درستباشد پس بالادستى فرهنگ جهانى نهمعلول توطئههاى خارجى كه ناشى از ضعف فرهنگ داخلى است. پس ازاين ديدگاه، اساسا پديدهاى به نام تهاجم وجود ندارد و بازسازىفرهنگ داخلى بيشتر مورد نظر است.
2) ديدگاه تهاجم فرهنگى:
اين دسته از روشنفكران معتقدند كه آنچه امروزه در راستاىحاكميت فرهنگ بيگانه و جهانى نمودن آن صورت مىگيرد، نه يكتبادل كه پديدهاى شوم و خطرناك به نام «تهاجم فرهنگى» استكه هويت فرهنگ خودى را مورد حمله قرار مىدهد. در واقع يكتوطئه عليه نظام ارزشى و اعتقادى ملت مورد نظر صورت مىگيردهرچند كه ناتوانى در بستر فرهنگ خودى نيز، زمينه تهاجم رافراهم مىكند.مقام معظم رهبرى با تاكيد بر مقوله تهاجم فرهنگى باراهكارهايى انديشمندانه، تهاجم و تبادل فرهنگى را تفكيكنمودند. رهبر انقلاب مىفرمايند: «تهاجم فرهنگى با تبادل فرهنگى دو مقوله جداگانه است. تبادلفرهنگى لازم است و هيچ ملتى از اين كه معارفى را در تمامزمينهها از جمله فرهنگ و مسائلى كه عنوان فرهنگ به آن اطلاقمىگردد، از ملتهاى ديگر بياموزد، بىنياز نيست.هدف از تبادل فرهنگى، بارور نمودن و غنى ساختن فرهنگ خودىاست، در حالى كه در تهاجم فرهنگى هدف ريشه كن كردن و نابودكردن فرهنگ خودى است.در جريان تبادل فرهنگى، ملت گيرنده فرهنگ، مسائل موردعلاقهاش را از فرهنگ ديگر اخذ مىكند در حالى كه در تهاجمفرهنگى، فرهنگ مهاجم تلاش دارد تا نقاط مورد نظر خويش را بهملت ديگر تحميل كند.تبادل فرهنگى يك جريان دوسويه است، اما تهاجم فرهنگى تنهااز ناحيه فرهنگ بيگانه براى نابودى ما اعمال مىگردد.در جريان تبادل فرهنگى حق انتخاب اصلح براى جامعه و افراد،همواره وجود دارد اما در تهاجم فرهنگى اين امر وجود ندارد.بستر تبادل فرهنگى زمان توانايى و قوت يك ملت مىباشد، درحالى كه تهاجم فرهنگى بيشتر همراه با ضعف يك ملت و فرايندناتوانى داخلى است.» علاوه بر اينها آنچه لازم به ذكر است،اين نكته مىباشد كه در تبادل فرهنگى آنچه مفيد تشخيص داده شوداخذ مىگردد و آنچه مضر به حال اجتماع باشد طرد مىشود اما درجريان تهاجم فرهنگى جنبه تحميلى و غير ارادى آن بيشتر به نظرمىرسد.
زمينهها و بستر تهاجم فرهنگى
مهمترين زمينههاى داخلى تهاجم فرهنگى كه در بستر محيط داخلىشكل مىگيرند، عبارتند از: عدم تعميق فرهنگى جامعه به دلايل مختلف از جمله مسائل داخلىو خارجى و احيانا بىاعتنايى.فقدان برنامههاى مناسب فرهنگى و تبليغى.كم رنگ شدن شور و شوق انقلابى و فروكش كردن احساسات اوايلانقلاب و در نتيجه سرگرم شدن نيروهاى انقلابى به امور شخصى.بىاعتنايى به نيروهاى مومن به انقلاب در صحنه فرهنگ و هنر.فقدان كادر تربيتى براى تربيت نيروهاى متخصص و متعهد جهتاداره كارهاى هنرى و فرهنگى.دامن زدن به توقعات مردم و ايجاد روحيه رفاه طلبى وتجملگرايى توسط منافقين.
ابزار و راههاى تهاجم فرهنگى
راههاى كلى تهاجم فرهنگى از ديد محققان در چهار بخش مطرح شدهاست:1) ابزار سياسى: نظير تاسيس احزاب و انجمنهاى وابسته در قالبنيروهاى مردمى جهت تامين مطامع بيگانگان، ترور شخصيتهاى اصيلانقلاب، ايجاد فاصله بين مردم و دولت از راه شايعات بىاساس،سوء استفاده از عنوان آزادى براى مشوش نمودن اذهان عمومى، نفوذدر نهادهاى دولتى چون دانشگاهها و ادارات و مبارزه با نيروهاىاصيل انقلابى از درون اين سازمانها.2) ابزار اقتصادى: روابط تجارى و بازرگانى و ايجاد كمپانيهاىوابسته استعمارگر، تبليغ و اشاعه كالا و محصولات خارجى جهتتبليغ نوعى ايده و انديشه، اشاعه فقر عمومى از راه رواجالگوپرستى بيگانه.3) ابزار ايدئولوژيكى فرهنگى: تضعيف مبانى دينى و بىاعتقادساختن جوانان به سنن فرهنگى، ايجاد حس حقارت و خودباختگى درجوانان مملكت و تشويق آنان به تجددگرايى و ترويج نارسايىهاىسنتهاى ملى. روش ديگر، غربگرايى و ايجاد نوعى تقابل بين تجددو ديندارى از سوى بيگانگان بوده است. از بين بردن غيرت و تعصبدينى در جوانان و تاسيس موسسات تحقيقاتى در راستاى ترويجتئوريهاى غرب مآبانه.4) ابزار تكنولوژيكى: ويدئو، ماهواره و تلويزيون ابزارتاثيرگذار بر روح و روان جامعه است. وجود شبكههاى توزيعكننده عكسهاى مستهجن و نوارهاى مبتذل و... نقش به سزايى درايجاد فاصله بين جوانان و اعتقادات دينى دارد.
مظاهر تهاجم فرهنگى:
- ترويج كالاهاى لوكس و تجملى. - مطرح شدن هنرمندان و نويسندگان غربزده و خودباخته به عنوانالگوى جوانان. - بدحجابى بانوان و بىاعتنايى به آرمانهاى انقلاب. الگوپذيرى خانوادهها در رفتار و سبك زندگى از غرب و...مهمترين نمودهاى غربزدگىاند.
پيامدهاى تهاجم فرهنگى
نابودى ارزشها و هنجارهاى دينى و در نهايت نابودى هويتدينى.تعرض در قلمرو زبان، تاريخ و فرهنگ مملكت از سوى بيگانگان.نفى حاكميت مطلقه اسلامى و ولايت فقيه.در تقابل قرار دادن جمهورى و اسلام و نفى حكومت دينى.اين موارد مهمترين آثار تهاجم فرهنگىاند كه بالاتر از نابودىهويت ملى فرهنگى، خطرى نيست.
ديدگاههاى مقابله با تهاجم فرهنگى
معتقدان به اين پديده خطرناك براى مبارزه با آن دو ديدگاهاصلى را مطرح ساختهاند:الف- ديدگاه معطوف به داخل: اين دسته، علل شكلگيرى تهاجمفرهنگى را بيشتر در داخل كشور مىبينند. راه حل اساسى را تقويتو توانمندسازى داخلى جامعه مىدانند و روشهاى زير را براى نيلبه اين هدف بر مىشمرند.خلق و يا ارائه يك جهانبينى فعال اسلامى.بازگشتبه هويت اسلامى و تقويت روشنفكرى اسلامى.باورسازى ياتحكيم باورها از راه احكام الهى و سيرهائمه (عليهم السلام) كه محور باورهاى انقلابىاند.تامين نيازهاى اقتصادى و تفريحى جوانان چون نياز به كار،ازدواج، مسكن و...ب- ديدگاه معطوف به خارج: اين دسته، عامل تهاجم را در وراىمرزهاى جغرافيايى مىدانند و مهمترين اين عوامل را ستون پنجمدشمن مىشمرند و راه حلهاى زير را جهت مبارزه پيشنهاد مىكنند: نظارت و كنترل نشريات، مقابله با سوء استفاده كنندگان ازآزادى قلم و تعيين حدود و قوانين نوشتارى.نظارت بر كانونهاى فرهنگى، هنرى و تصويرى تا در جهت اشاعهفرهنگ بيگانه حركتى صورت نگيرد.مبارزه جدى و مستقيم باعوامل فساد و بىبندوبارى حتى در حضورعموم.مبارزه با ظلم و بىعدالتى در جهان.نقد همه جانبه الگوى زندگى غربى و معرفى ضعفهاى زندگى غربى.بهرهبردارى از عنصردينى امربه معروف و نهى از منكر در قبالمبارزه با تهاجم فرهنگى.
ابزارهاى مقابله
همان طور كه براى تهاجم فرهنگى، ابزارهاى گوناگونى برشمرديمبراى مقابله با آن نيز ابزارهاى مختلفى وجود دارد. ما دراينجا به مهمترين اين ابزارها اشاره مىكنيم:ابزار تصويرى: با بهرهبردارى از سينما، تلويزيون و ماهوارهمىتوانيم به نقد الگوى زندگى غربى، مفاهيم و ارزشهاى دينى وايرانى، مقايسه فرهنگ اروپايى و ايرانى و نمايش فيلم مبادرتورزيم. اين ابزار به دليل خاصيت عامپذيرى و قدرت جاذبه قوى،مىتواند كارآمدترين ابزار در جهت اشاعه فرهنگ اسلامى باشد.ابزار گفتارى (سمعى): منصب وعظ و خطابه و سنگر منبر نقشمؤثرى در مقابله با تهاجم فرهنگى دارد و بالاترين نمود آن درامر به معروف و نهى از منكر جلوه مىكند.ابزار نوشتارى: كتاب، مجله، روزنامه و... از جمله ابزارىاست كه مىتواند مروج انديشهها و افكار اسلامى باشد و ديدگاههاىضد ارزشى را مورد نقد قرار دهد.ابزار رفتارى: رفتار افراد با توجه به ارزشهاى دينى سبب جذبخود به خود ديگران مىگردد و اين عمل در دين ما تحت عنوان«عمل صالح» مطرح شده است.پديدهاى چون «حجاب» يك رفتار ارزشى در جهت اشاعه كرامت وعفت زنان است و در نهايت از فساد و سوء استفاده افرادبىبندوبار جلوگيرى به عمل مىآورد.
خلاصه مطالب
گفته شد كه پديده تهاجم فرهنگى مقولهاى غير از تبادل فرهنگىاست و مصاديق آن مختلف است كه هر فرد با توجه به ديدگاههاىخود آن را تشخيص مىدهد. براى مقابله با اين پديده شوم، دوديدگاه معطوف به داخل و معطوف به خارج، راه حلها و شيوههايىارائه كردهاند.نتيجه نهايى اين است كه توجه به عوامل داخلى نبايد ما را ازعامل خارجى و توطئه قدرتهاى بزرگ غافل سازد. همان گونه كهنبايد توطئه را آنقدر برجسته نمود كه ضعف داخل را در بسترجامعه ناديده گرفت.بايد در تحليلى عاقلانه تمام ابعاد تهاجم فرهنگى را بررسى نمودو راه و روش توانمندسازى داخل را در نظر گرفت. كنترل و نظارتمرزها، ماهوارهها و شبكههاى فساد كه خود ستون پنجم دشمنمىباشند، بايد مورد توجه جدى قرار بگيرد. به اميد روزى كه باعنايات خداوند متعال و تلاشهاى پيگير قواى نظامى و مردمى، ريشهاين تهاجم از سرزمين ما برچيده شود.
لطفا منتظر باشید ...
