انعكاس سبز - انعکاس سبز نسخه متنی

انعكاس سبز

سخن گفتن معصومان به زبانهاى گوناگون

محمد جواد طبسى

يكى از ويژگيهايى كه معصومان را از ديگر مردم ممتاز مى‏كند،سخن گفتن آنها به زبانهاى گوناگون است.

شايد گروهى به چند زبان تسلط داشته باشند; اما تاكنون كسى جزمعصومان مشاهده نشده است كه به تمام زبانها آگاهى داشته، درموارد لزوم از آنها استفاده كند. اين امر، يكى از دلايل محكم‏شايستگى معصومان(ع) براى رهبرى جهان است.

ضرورت اين ويژگى

شايد برخى از خوانندگان برخوردارى از اين ويژگى را براى امام‏ضرورى ندانند; اما دقت در روايات روشن مى‏سازد كه امام‏معصوم(ع) بايد اين خصلت را دارا باشد; به گونه‏اى كه اگر آنهااز اين صفت‏بهره نمى‏بردند، با مردم عادى تفاوتى نداشتند. وقتى‏نصير خادم از خود پرسيد: امام حسن عسكرى(ع)، كه در مدينه به‏دنيا آمده، چگونه با غلامانش به زبانهاى خودشان سخن مى‏گويند؟حضرت فرمود:

ان الله بين حجته من بين سائر خلقه و اعطاه معرفه‏كل شى‏ء فهو يعرف اللغات و الانساب و الحوادث و لولا ذالك لم يكن‏بين الحجه و المحجوج فرق (1)

خداوند حجت‏خود را، ميان مردم،با صفات و ويژگيهايى آشكار كرد و به او معرفت همه چيز را عطافرمود. بنابراين، او از تمام لغات و زبانها و نسبهاى مردم وحوادث آگاه است; و اگر چنين نبود، هرگز بين حجت و ساير مردم‏تفاوتى وجود نداشت.

امام موسى بن جعفر(ع) در پاسخ على بن حمزه ثمالى، كه از حضرتش‏در باره خصلتهايى كه مى‏توان با آن امام را شناخت پرسيده بود،فرمود: به چند خصلت مى‏توان امام را شناخت. اول آنها داشتن نص‏و تاييد روشن از سوى پدر بر مامت‏خويش است.. . و ديگر آن كه‏از او بپرسى و او جواب دهد،... و با مردم به هر زبانى كه‏دارند، سخن بگويد... آنگاه حضرت وى را مخاطب قرار داد وفرمود: همين حالا، پيش از آن كه از جاى برخيزى، علامتى به تونشان مى‏دهم. على بن حمزه مى‏گويد: هنوز از جاى بلند نشده بودم‏كه مردى از اهل خراسان وارد شد و به زبان عربى با امام سخن‏گفت‏حضرت به زبان فارسى به وى پاسخ داد. مرد خراسانى گفت: تنها به اين علت‏به زبان خودم با شما سخن نگفتم، كه گمان كردم‏آن را نمى‏دانيد.

حضرت فرمود: سبحان الله، اگر نتوانم به زبان‏خودت پاسخت‏بگويم، پس چه برترى بر تو دارم؟!

آنگاه به من‏فرمود: اى ابو محمد، گفتار هيچ كسى، حتى سخن پرندگان وچهار پايان بر امام پوشيده نخواهد ماند. پس هر كس از اين صفات‏بى بهره باشد، امام نخواهد بود. (2)

امام حسن مجتبى(ع) نيز درهمين راستا، مى‏فرمايد: براى خداوند دو شهر است; يكى در مشرق‏زمين و ديگرى در مغرب و اطراف اين دو شهر را ديوارى آهنى‏گرفته است. بر هريك از اين دو شهر هزار هزار لنگه در از طلاست‏و در آن هفتاد هزار هزار زبان است و زبان هريك با زبان دوستش‏تفاوت دارد. من تمام آن زبانها و لغات را مى‏دانم... (3)

ازامام صادق (ع) نيز همين مضمون نقل شده است. البته در روايت‏امام صادق(ع) تفاوت اندكى ديده مى‏شود. حضرت فرمود:... و درهريك از آن دوشهر هفتاد هزار انسان كه به زبانهاى مختلف سخن‏مى‏گويند، زندگى مى‏كنند و من تمام آن زبانها را مى‏دانم و جز من‏و پدرانم و فرزندانم هيچ كسى حجتى بر آنها نيست. (4)

اعجاز معصومان در سخن گفتن

گاه گروهى از مليت‏هاى مختلف حضور امام مى‏رسيدند و با آنكه به‏زبان عربى آشنايى نداشتند، انديشه بهره‏گيرى از رهنمودهاى امام(ع) را در سر مى‏پروراندند. در اين موارد امام(ع) چنان سخن‏مى‏گفت كه هريك از آنها سخن حضرت را به زبان خودش دريابد.

ابان‏بن تغلب مى‏گويد: باهدف ديدار امام صادق(ع) از خانه‏ام بيرون‏آمدم. چون به خانه حضرت رسيدم، گروهى را مشاهده كردم كه هرگزآنها را نمى‏شناختم و در لباس و وقار بهتر از آن‏ها نديده بودم. به اتفاق هم به حضور امام صادق(ع) رسيديم. امام لب به سخن‏گشوده، براى ما سخن گفت. پس از محضرش بيرون رفتيم، در حالى‏كه‏پانزده تن از ما، كه زبانهاى گوناگون مانند عربى، فارسى،نبطى، حبشى و سبطى داشتند، سخن حضرت را به خوبى به زبانهاى‏خودشان دريافته بودند.

ابان مى‏گويد: برخى از آنان به برخى ديگر مى‏گفتند: اين چه‏حديثى بود كه حضرت به ما فرمود؟! ديگرى گفت: امام به زبان‏خودش (عربى) بامن سخن گفت. آن كه فارسى زبان بود، گفت: من كه چيزى نفهميدم جز آن كه به زبان فارسى چنين و چنان‏فرمود، مرد حبشى گفت: بامن جز به زبان حبشى سخن نگفت. سبطى‏گفت: جز با زبان سقلابى بامن سخن نگفت. بار ديگر به محضرش‏رفته، ما جرا را بازگو كردند; حضرت فرمود: سخن يكى بود; اماآن را طبق زبانهايتان تفسير و ترجمه كردم.

مساله ديگر اينكه ندانستن ديگر لغات و زبانها براى امام نقص‏به شمار مى‏آيد; زيرا امام ناگزير است، براى فهم كلام ديگران ياتفهيم مراد خود به آنان از شخص ديگرى بهره گيرد. نياز به شخص‏ديگر در چنين امرى، عيب است. و امام بايد از هرگونه عيب تهى‏باشد. فرقد مى‏گويد: در محضر امام صادق(ع) بودم كه غلامى اعجمى (5) (غير عرب) پيامى براى حضرت آورد. چون به زبان عربى آشنايى‏نداشت، در رساندن پيامش سخت‏به مشقت افتاد و كلماتى ناموزون‏بر زبان جارى ساخت. كار به جايى رسيد كه گمان بردم نمى‏تواندپيام خود را برساند. ناگهان امام صادق(ع) به وى فرمود: به هرزبانى كه مى‏توانى سخن بگو; زيرا بر عربى تسلط ندارى. سپس‏ادامه داد: اگر خواستى به زبان تركى سخن بگو، من نيز آن رامى‏دانم... (6)

زبانهايى كه ائمه (ع) استفاده كردند

تحقيق ناقصى كه در اين جهت انجام شد، نشان مى‏دهد پيامبر(ص)،حضرت على (ع)، امام زين العابدين(ع)، امام باقر(ع)، امام‏صادق(ع)، امام كاظم(ع)، امام هادى(ع) و امام عسكرى (ع) به‏زبانهاى فارسى، تركى، رومى، سقلابى، حبشى، عبرى، سريانى، نبطى‏و بيرمايى سخن گفته يا به سخنان مردمى كه بدين زبانها سخن‏مى‏گفتند، پاسخ گفته‏اند.

البته آوردن نام اين امامان (ع) و ذكرتنها چند زبان به خاطر تبعيت از رواياتى است كه در اين پژوهش‏مورد بررسى قرار گرفته است; و گرنه، همان گونه كه گفته شد،معصومان از همه زبانها آگاهند.

روايات اين موضوع

روايات در باره‏اين مساله سه دسته است; دسته اول تنها به‏آگاهى معصومان(ع) از زبانها اشاره مى‏كند; دسته دوم نام زبان‏را نيز تعيين مى‏كند و دسته سوم افزون بر نوع زبان به‏كلماتى كه‏امام بيان كرده نيز مى‏پردازد.

دسته اول:

رواياتى كه از زبان مشخصى نام نبرده است، عبارت است از:

1- امام حسن و امام صادق (ع) فرموده‏اند: خداوند دو شهر دارد،يكى در مشرق زمين و ديگرى در مغرب و من تمام آن لغات وزبانهاى گوناگون را مى‏دانم.

2- امام صادق(ع) به غلامى كه به زحمت مى‏خواست‏به عربى با حضرت‏سخن گويد، فرمود: به هر زبانى كه مى‏توانى سخن بگوى، من ازآنها آگاهم و مرادت را در مى‏يابم. (7)

دسته دوم:

رواياتى است كه به نام زبان نيز اشاره مى‏كند، مانند رومى،تركى، سقلابى، فارسى، حبشى، نبطى، عبرى و سريانى.

1- محمد بن على حلبى گويد: از امام صادق(ع) شنيدم كه مى‏فرمود: هنگامى كه امام زين العابدين (ع) و ساير همراهان را به سوى‏يزيد بردند، آنها را در خانه‏اى نگهدارى كردند. بعضى از اسرابه برخى ديگر گفتند: ما را در اين خانه نگه داشته‏اند تا سقف‏بر سرما فرود آيد وهمه ما را بكشند. نگهبانان با شنيدن اين‏سخن به زبان رومى به يكديگر گفتند: ببينيد اينان از فرو ريختن‏سقف مى‏هراسند، در حالى كه فردا همه را بيرون برده، مى‏كشند.

امام زين العابدين(ع) فرمود: در ميان ماكسى جز من رطانت رابخوبى نمى‏دانست. همانا رطانه نزد اهل مدينه، زبان روميان‏است. (8)

2- موسى تميرى مى‏گويد: به خانه امام باقر(ع) رفتم تا اجازه‏ورود بگيرم، صداى دلنشينى به گوشم رسيد كه به زبان عبرى چيزى‏مى‏خواند. من و آن كه پشت در خانه بود، گريستيم و چنين گمان برديم كه آن‏حضرت فردى از اهل كتاب را فرا خوانده تا مقدارى از تورات رابرايش بخواند.

امام اجازه ورود داد. نزدش حضور يافتم، ولى كسى‏را آن جا نديديم... گفتم صدايى به زبان عبرى از درون خانه شنيديم، گمان كرديم‏شخصى از اهل كتاب را فرا خوانده‏اى تا بخشى از تورات را برايت‏بخواند. فرمود: نه، به ياد مناجات اليا با خدا افتادم وگريه‏ام گرفت.به حضرت گفتم: فدايت گردم، مناجات او چه بود؟ حضرت فرمود: در مناجات باخداى خود مى‏گفت: پروردگارا، آيا پس‏از آن همه نمازهايى كه براى تو خواندم عذابم خواهى كرد؟ آنگاه‏اعمال خود را يكى پس از ديگرى برشمرد تا از طرف خداوند به اووحى شد، هرگز عذابت نخواهم كرد. الياگفت: پروردگارا، چه چيزتو را باز مى‏دارد كه پس از آرى گفتن به من نه بگويى، در حالى‏كه مى‏دانى كه من بنده تو و در چنگ توام. به او وحى شد: وقتى‏به بنده‏اى قول دادم، به آن عمل مى‏كنم. (9)

3- على بن مهزيار مى‏گويد: بر امام هادى (ع) وارد شدم و آن‏حضرت به فارسى با من سخن گفت. (10)

4- به نوشته‏ى روايتگران آثار اهل بيت(ع) امام هادى(ع) با غلام‏على بن مهزيار به زبان خودش (سقلابى) سخن مى‏گفت. على بن مهزيارمى‏گويد: غلامم را، كه سقلابى بود، جهت كارى خدمت امام على‏النقى(ع) فرستادم. او در حالى كه خت‏شگفت زده شده بود برگشت. پرسيدم فرزندم تو را چه شده است ؟ گفت: چرا مدهوش و شگفت زده نشوم در حالى كه امام پيوسته با من‏به زبان سقلابى‏سخن مى‏گفت، گويا يكى از ماست... (11)

5- به گفته نصير، خادم امام حسن عسكرى (ع)، آن حضرت بارها باغلامان خود و ديگران به زبانهايشان سخن مى‏گفت و در ميان‏مخاطبانش رومى و تركى وسقلابى حضور داشتند. (12)

دسته سوم:

سومين دسته از روايات گفتار غير عربى معصومان(ع) را بازگومى‏كند. بخشى از اين روايات عبارت است از:

الف- زبان فارسى

پيامبربزرگ اسلام، على ابن ابى طالب و امام‏صادق و امام هادى عليهم السلام به زبان فارسى سخن گفته‏اند.

1- طبرسى مى‏گويد: رسول اكرم(ص) به سلمان فارسى فرمود: ياسلمان اشكم تو درد، قم فصل، فان الصلاه شفاء. اى سلمان، دلت‏درد مى‏كند، بر خيز نماز بخوان كه نماز شفاست. (13)

2- ابن مسعود مى‏گويد: در مسجد پيامبر كنار اميرمومنان نشسته‏بودم. ناگهان صداى مردى به گوشم رسيد كه مى‏گفت: چه كسى مرا به فردى‏رهنمون مى‏شود كه از علمش بهره جويم؟

وقتى از برابرم عبور كرد، به او گفتم: اى مرد، آيا سخن پيامبررا شنيده‏اى كه فرمود: من شهر علمم و على در آن است. گفت: آرى. گفتم: پس كجا مى‏روى، در حالى كه اين على بن ابى طالب است؟ مردبه طرف على رفت و دو زانو در برابرش نشست. حضرت از او پرسيد: از كدام شهر و ديارى؟ گفت: از اصفهان. حضرت فرمود: آنچه مى‏گويم،بنويس. در پايان به حضرت گفت: بيش ازاين بفرماييد. حضرت به اصفهانى فرمود: «اروت اين وس‏»;امروز اين مقدارتو را بس است. (14)

3- احمد بن فارس از پدرش از امام صادق(ع) نقل مى‏كند كه‏فرمود: گروهى از خراسان خدمت آن حضرت رسيدند. امام صادق(ع) بى‏هيچ مقدمه‏اى به آنان فرمود: «من جمع مالا بحرسه عذبه الله على‏مقداره.» آنان به زبان فارسى گفتند: ما زبان عربى نمى‏دانيم. حضرت در پاسخ آنها به زبان فارسى فرمود: «هركه درم اندوزد،جزايش دوزخ باشد...» (15)

4- ابراهيم بن مهزيار مى‏گويد: امام هادى (ع) در نامه‏اى ازعلى بن مهزيار خواست تا دستگاهى كه نشان دهنده وقت و ساعت‏باشد، براى حضرت درست كند. وقتى آماه شد، با هدف رساندن آن به‏امام، به راه افتاديم تا به سياله رسيديم. ابن مهزيار درنامه‏اى از امام خواست تا اجازه حركت‏به سوى خود دهد و همچنين‏ساعت ورود را معين فرمايد. حضرت در پاسخ فرمود: تا بعد از ظهربه حضورش حركت كنيم.

پس همه در روزى بسيار گرم، در حالى كه‏مسرور، «غلام على بن مهزيار» همراه ما بود، به سوى امام حركت‏كرديم. وقتى به خانه امام نزديك شديم، بلال، غلام آن حضرت رامنتظر خويش يافتيم. او ما را، در حالى كه سخت تشنه بوديم به‏داخل خانه راهنمايى كرد. هنوز زمانى از نشستن ما نگذشته بودكه بعضى از پيشكاران حضرت با كوزه‏هاى آب بسيار سرد نزد ماآمدند. آنگاه امام على بن مهزيار را به حضور پذيرفت. او تابعد از نماز عصر در خدمت آن حضرت بود. سپس امام مرا طلبيد، من‏نيز بر او وارد شدم و سلام كردم. براى على بن مهزيار يك صندلى‏سمت چپ حضرت قرار داده بودند. من نيز در كنار آن دستگاه‏ايستادم. پس سنگى از آن دستگاه، به نشانه رسيدن سر ساعت‏افتاد. مسرور گفت: هشت. امام فرمود: هشت (يعنى) ثمانيه؟ عرض‏كرديم: آرى، اى سيد ما.

آنگاه تا شب نزد حضرت بوديم و سپس ازمحضرش بيرون آمديم. امام هادى(ع) به على بن مهزيار فرمود فردامسرور به حضورش برود. هنگامى كه مسرور نزد امام رفت، آن حضرت‏به زبان فارسى فرمود: بار خدا چون؟ مسرور مى‏گويد: گفتم نيك،اى سيد من. در اين بين، نصر عبور كرد. حضرت (به زبان فارسى)فرمود: در ببند، در ببند. پس در را بست... (16)

5- محمد بن‏احمد از امام صادق(ع) نقل كرده كه گروهى از مردم خراسان به‏حضور امام رسيدند. حضرت بى آن كه كسى چيزى بپرسد، فرمود: هرثروتى از غصب و دزدى به هم رسد، خداوند همه‏اش را در مهالك(جنگها و نبردها) از بين مى‏برد. عرض كردند: فدايت‏شويم، مااين سخن را متوجه نمى‏شويم. آن حضرت به زبان فارسى فرمود: ازباد آيد بدم شود. (17)

زبان عبرى:

از جمله كلمات غير عربى كه بر زبان معصومان (ع) از جمله امام‏صادق جارى شد، عبرى بود.

1- عامر بن على جامعى مى‏گويد: به امام صادق عرض كرديم: فدايت‏گردم، ما كشتار اهل كتاب را مى‏خوريم و نمى‏دانيم آيا هنگام سربريدن نام خدا را بر زبان جارى مى‏كنند يانه؟

حضرت فرمود: اگر شنيديد كه نام خدا را مى‏برندبخوريد. آيامى‏دانى كه هنگام سربريدن چه مى‏گويند؟ عرض كردم: نه سپس چيزى‏خواند شبيه آنچه كه اهل كتاب و يهودى مى‏خواند.سپس فرمود: به همين كه خواندم دستور داده شده‏اند. عرض كردم: فدايت‏شوم، اگر صلاح مى‏بينى، آن را بنويسيم. حضرت‏فرمود: بنويس نوح ايوا اديتوا يلهيز ما لحوا عالم اشرسوا اورضوا بنويوسعه موسق دغال اسطحوا (18)

زبان نبطى

على (ع) و امام صادق (ع) با مردم نبطيه با زبان خودشان سخن‏گفته‏اند. ابراهيم كرخى مى‏گويد: در محضر امام صادق (ع) بودم. روزى به من فرمود: اى ابراهيم، دركدام محله از كرخ منزل‏كرده‏اى؟ عرض كردم: در جايى كه به آن شادروان گفته مى‏شود. فرمود: آيا مى‏دانى محله قطفتا كجاست ؟ سپس فرمود: هنگامى كه اميرمومنان به سوى اهل نهروان رفت، درقطفتا منزل كرد. پس مردم به حضورش رفته،از سنگين بودن ماليات‏شكايت كردند و با زبان نبطى با حضرتش سخن گفتند. آنها بيان‏داشتند كه برخى از همسايگانشان زمينهاى بيشترى دارند; ولى‏ماليات كمتر مى‏پردازند.

حضرت به زبان نبطى به آنان فرمود: «رعرو وظامن عوديا.» امام‏صادق(ع) فرمود: معناى اين جمله اين است كه چه بسا زمينى كوچك،از نظر حاصل و در آمد از زمين بزرگ بهتر است. (19)

امام صادق(ع) به عمار ساباطى فرمود: اى عمار، ابومسلم فظلله فكساه‏فكسحه بساطورا.

به امام عرض كردم فدايت‏شوم، هيچ نبطى را نديدم كه فصيح‏تر ازشما سخن بگويد. حضرت فرمود: اى عمار، هرزبان نزد ماچنين‏است. (20)

روايت‏ها در اين مساله بسيار است كه به دلايلى از ذكرهمه آنها خود دارى شد. خوانندگان محترمى كه مايلند در اين‏مورد مطالعه و آگاهى بيشتر داشته باشند، مى‏توانند به اعلام‏الورى، مناقب شهراشوب، جلد47 بحارالانوار، ارشاد مفيد و ديگركتابهاى روايى مراجعه كنند.

1- اعلام الورى، ص‏356; ارشاد مفيد، ص 322

2- عيون المعجزات، ص‏99.

3- بصائرالدرجات، ص 338; بحار الانوار، ج‏47، ص 85.

4- بحار الانوار، ج‏47، ص‏119.

5- ظاهرااين غلام ترك زبان بوده است.

6- بحار الانوار، ج‏47، ص‏119. بصائر الدرجات، ص 338.

7- بصائرالدرجات، ص 338

8- همان، ص‏337

9- بصائرالدرجات، ص 341.

10- بحار الانوار، ج 50، ص 130.

11- بصائر الدرجات، ص‏333.

12- بحار الانوار، ج 50، ص 268; مناقب ابن شهراشوب، ج 4; ص 248;ارشاد مفيد، ص 322.

13- مكارم الاخلاق، ص‏397.

14- الخرايج و الجرايح، ج 2، ص 545.

15- بحار الانوار، ج‏47، ص‏119.

16- بصائرالدرجات، ص‏337، بحارالانوار، ج 50، ص 131

17- اعلام الورى، ص 270; ساب، ج‏3، ص‏346.

18- بصائر الدرجات، ص‏333; بحار الانوار، ج‏47; ص 81.

19- بحار الانوار، ج‏47، ص‏83.

20- بصائرالدرجات، ص‏333; بحار الانوار،47، ص 80.