الازهر - ازهر نسخه متنی

الازهر

گزارش ديدار حجه‏الاسلام والمسلمين رى شهرى از «الازهر»

عبدالهادى مسعودى

اين گزارش ارزشمند در شماره چهارم نشريه علوم حديث آمده است.

به منظور آگاهى خوانندگان محترم از روابط فرهنگى حوزه علميه‏قم و جهان معاصر خلاصه‏اى از آن را تقديم مى‏كنيم.

در آغاز روزهاى سال‏1376 باهيئتى چهار نفره به سرپرستى حجه‏الاسلام والمسلمين محمدى رى شهرى (موسس دانشكده علوم حديث)،عازم مصر شديم. دو شنبه دوم تيرماه، شب هنگام به قاهره واردشديم. و پس از استراحت‏شبانه درمهمانسراى «دفتر حفاظت منافع‏ايران‏» صبح سه شنبه به قصد زيارت مكانهاى مقدس قاهره، راهى‏شديم. مقام «راس الحسين(ع‏»)، مقبره و مسجد «زينب كبرى(س‏»)، مقبره‏هاى «سكينه‏» همسر امام حسين (ع)، و «رقيه‏»خواهر امام حسين (ع)، و همسر مسلم بن عقيل، «على‏» فرزندامام صادق(ع)، «عايشه‏»، دختر امام صادق(ع) و «سيده نفيسه‏»همسر اسحاق موتمن (پسر امام صادق(ع)، مقبره مالك اشتر در 25كيلومترى قاهره، از مكانهايى بود كه هيئت‏به زيارت آن توفيق‏يافت. اين زيارتگاه درمنطقه «القلج‏» و در روستاى «الجبل‏الاخضر» واقع است، باگنبد و بارگاهى ساده وغريب، به همان غربت‏مالك و غريبى على(ع).

ديدار از «الجامع الازهرالشريف‏»صبح چهار شنبه به الازهر و ديدار شيخ دكتر سيدمحمد طنطاوى‏رفتيم. الازهر در دل قاهره قديم جاى دارد. از اين رو، درجايى‏تنگ و راه بندان، محصور شده است.

در آستانه در كوچك و قديمى جامع الازهر، گارد احترام و تشريفات‏آن، از هيئت، استقبال رسمى به عمل آورد و ما با گذر ازراهرويى قديمى، به اتاق انتظار راهنمايى شديم. اندك زمانى‏بعد، به دفتر كار وسيع و نسبتا ساده شيخ الازهر وارد گشتيم وجناب سيدطنطاوى به پيشواز آمد. مراسم پذيرايى و معارفه انجام‏شد و جناب دكتر طنطاوى به خوش‏آمدگويى پرداخت.

باسخنان گرم و استقبال صميمى، جلسه فضايى دوستانه يافت و اين‏احساس در طول گفتگو نيز همچنان ادامه داشت. شيخ الازهر،ديگربار، صميميت‏خود را ابراز كرد وبه هنگام اهداى كتاب «اهل‏البيت فى الكتاب و السنه‏» از سوى آقاى رى شهرى ومعرفى ديگرتاليفات ايشان توسط مترجم گفت:

از چهره برادر رى شهرى آشكار است كه ايشان از عالمان و عاشقان‏علم اند. اميدوارم كه همواره برخير و نيكى گرد آييم.

سپس حضرت حجه‏الاسلام و المسلمين رى شهرى، با تشكر از ايشان،انگيزه ديدار خود و هيئت همراه را عمل به آيه شريفه‏«واعتصموا بحبل الله جمعيا و لا تفرقوا» در برابر دشمنان‏اسلام برشمرد. و شيخ الازهر از طرف خود و جامع الازهرالشريف به‏تك تك ايرانيان سلام رساند و تقدير و احترام قلبى خود را نسبت‏به آنان ابراز كرد. و در ادامه افزود: ما در الازهر هيچ دورى بين خود و برادرانمان در جمهورى اسلامى‏ايران نمى‏بينيم. زيرا روش الازهر، مبتنى بر ميانه روى است و من‏شخصا هيچ فرقى بين مسلمان (سنى و شيعى) نمى‏گذارم. ما در الازهرروش معينى را پيش گرفته‏ايم و بر همان اساس حركت مى‏كنيم. ماتمام مومنان را برادر مى‏دانيم، همانطور كه خداوند مى‏فرمايد وهر مسلمانى را براى اداى فرائض و حفظ اركان اسلام پايدارى‏ورزد، ما اختلاف در فروع و شاخ و برگها را مؤثر نمى‏شمريم،همانگونه كه گفته شده: الخلاف فى‏الراى لايفسد فى الود... اختلاف‏در راى و نظر، تاثيرى درمحبت و مودت ندارد. ما و شما هيچ‏اختلافى در ضروريات دين نداريم و هيچ دورى و جدايى بين مانيست، بلكه هرچه هست، نيكى و دوستى است.

پس از اين، جلسه وارد اصل موضوع شد و آقاى رى شهرى ضمن تشكراز اظهار محبت و نظر بلند شيخ الازهر، خواستار انتقال تجربيات‏دانشگاه الازهر به مراكز علمى در ايران و استفاده از آنها درتحقيقات اسلامى گرديد. ايشان سه رشته دانشكده علوم حديث ايران‏را برشمرد و ابراز علاقه كرد كه روابطى استوار بين دانشكده والازهر ايجاد شود و زمينه‏هاى همكارى روشن گردد.

شيخ الازهر، در پاسخ، با ابراز آمادگى خود و الازهر جهت هرگونه‏همكارى گفت: الازهر براى همكارى بين دانشكده‏هاى حديثى خود با دانشكده علوم‏حديث ايران از بيشترين و بالاترين آمادگى برخور دار است.

به پيشنهاد شيخ الازهر، به ملاقات دكتر هاشم رئيس دانشگاه الازهر(جامعه الازهر) در قسمت جديدى قاهره رفتيم.

اين مجموعه، مركز اصلى دانشگاههاى وابسته به الجامع الازهر وداراى كتابخانه و خوابگاه است.

روش درسى و آموزشى دانشگاه الازهر، به سبك جديد و مدارك آن به‏شكل مدارك دانشگاههاى رسمى است و داراى دوره‏هاى ليسانس، فوق‏ليسانس و دكترى مى‏باشد و علاوه بر دانشكده‏هاى «اصول دين‏» و«شريعت و قانون‏» كه منحصر در علوم و معارف اسلامى است،دانشكده‏هاى علوم محض، ادبيات، فنى و پزشكى را نيز زير پوشش‏دارد. در اين دانشكده‏ها نيز معارف حديثى و سيره نبوى تدريس‏مى‏شود و به گفته دكتر هاشم:

«هيچ استثنايى در ميان نيست و كردار، رفتار و گفته‏هاى حضرت‏رسول اكرم (ص) براى همه تدريس مى‏شود.» شعبه‏هاى ديگر دانشگاه‏الازهر در شهرهاى همچون الزقازيق، طنطا، المنصوره، شبين الكوام‏و اسيوط، بر پا شده است. كه تمام آنها از دهه شصت ميلادى به‏اين سو (1341 ش، به بعد) شكل گرفته‏اند.

مركز دو دانشكده اصول دين و قانون و شريعت در قاهره، قديمى‏ترهستند و در 1930 م/ 1310 ش، تاسيس شده‏اند. دانشكده اصول دين،چهار رشته دارد: «تفسير و علوم قرآن‏»، «علوم حديث‏»،«عقايد و فلسفه‏» و «دعوت و تبليغ‏».

دانشكده اصول دين

هدف اصلى از تاسيس دانشكده اصول دين درالازهر، حمايت از عقايداسلامى و دفاع از آنها در برابر جريانهاى فكرى منحرف و دوركردن‏بدعتها و هجومها به ميراث اسلامى است. اين دانشكده به پرورش‏محققان و متخصصانى مى‏پردازد كه بتوانند با فهم قرآن وحديث وسنت، تجلى بخش آن در سرتاسر جهان اسلام باشند. فارغ التحصيلان‏اين دانشكده، در مدارس و آموزشگاه‏هاى وابسته به وزارت تعليم وتربيت مصر نيز مشغول به كار مى‏شوند و دارندگان مدارج بالاتر،تقويت كننده كادر آموزشى الازهر خواهند بود. حفظ و احياى‏كتابهاى برجاى مانده و انتقال ميراث فرهنگى غنى اسلامى به‏نسلهاى آينده، از ديگر وظايف دانشكده است.

مواد درسى دانشكده

مواد درسى دانشكده اصول دين، برگرفته از منابع دينى وآثاراسلامى است وهمچون تمام دانشگاهها به دو دسته دروس پايه(مشترك) و دروس اختصاصى (اصلى) تقسيم مى‏شوند.

دروس پايه ليسانس

درسهاى چهار رشته دانشكده اصول دين، به مدت دو سال مشترك است.

قرآن، تجويد، علوم قرآنى و تفسير، حديث و علوم جانبى آن، اخلاق‏و موعظه و علوم مرتبط با آنها، كارمايه اصلى و اوليه دانشجودر اين دوره دو ساله است. منطق قديم، كليات فقه، روش تبليغ،ملل و نحل و عقايد كه به اسم توحيد عرضه مى‏شود، ديگر مواددرسى مشترك هرچهار رشته اين دانشكده است. آموزش زبان عربى ويك زبان اروپايى نيز براى همه رشته‏ها الزامى بوده است، ولى ازسال تحصيلى (91 - 1990) و به دستور شيخ الازهر، اجبار در تدريس‏زبان اروپايى برداشته شده است. در سال دوم اين دوره، درس‏«فلسفه عمومى‏» اضافه مى‏گردد و سرفصلى به نام «جريانات فكرى‏معاصر» نيز آغاز مى‏شود و درس «فن خطابه‏» جانشين درس‏«تبليغ‏» مى‏گردد.

دروس تخصصى رشته «علوم حديث‏»

پس از پايان دوره مشترك دو ساله و اتمام دروس پايه، دوره‏اختصاصى (كه آن هم دو سال به طول مى‏انجامد) آغاز مى‏شود.

درسهاى اصلى رشته علوم حديث (كه تعدادى از آنها با رشته قرآن‏و تفسير مشترك است)، در حوزه حديث و رجال است. ماده اصلى‏درسها، حديث است كه به چند شكل به آن پرداخته مى‏شود: تحليل وفهم حديث، متن‏شناسى، اصطلاحات گوناگون درايه و حديث. همچنين‏تاليفات و روش كار محدثان بزرگ اهل سنت (همچون بخارى و مسلم)به دانشجو معرفى و آموزش داده مى‏شود.

آموزش احاديث‏يك موضوع خاص و يا پيگيرى يك موضوع در حديث وسنت پيامبراكرم(ص) و روشهاى دسته بندى و تبويب احاديث،موضوعات روز و مبتلى به اجتماع در دوره‏هاى بالاتر مثل فوق‏ليسانس (ماجستير) باهمكارى دانشجو و استاد راهنما انتخاب‏مى‏شوند. دكتر احمد عمر هاشم دو موضوع (الشباب فى ضوء الحديث)و (الزواج فى ضوء السنه) را از اين دسته برشمرد.

فن تخريج و روش استخراج حديث از منابع پيشين و اوليه، ازمهارتهايى است كه در اين دوره به دانشجو آموخته مى‏شود. اين‏ماده درسى، به همراه محدوديت منابع اصلى حديث آنان و تدوين وتنقيح‏هاى پيشينيان، موجب كثرت تاليفات تحقيق شده حديث اهل‏سنت در دهه‏هاى اخير شده است; گرچه سيره رسول اكرم(ص) به شكل‏تحليلى و در پرتو قرآن و حديث، از ديگر دروس اصلى و مهم است.

درس «جريانات فكرى معاصر» در اين دوره ادامه مى‏يابد ودانشجو را قادر مى‏سازد تا بين دانش بشرى و معارف اصيل دينى‏پيوند زند، از تحقيقات بدون فايده دورى كند و با شناخت‏پرسشهاى انسان امروز به سراغ پاسخ آنها در ميراث فرهنگى دين‏برود، تشنگى نسل نو و نيازهاى معاصر را بفهمد و در صدد حل‏آنها بر اساس دانسته‏ها و بايسته‏هاى دينى برآيد.

ولى افسوس كه برخى تضييقات، موجب محروميت آنان از قسمت عمده‏علوم حقيقى مى‏شود.

كتابهاى درسى رشته علوم حديث:

موضوعات درسى به سه دسته كلى تقسيم شده‏اند: «ماده الحديث‏»، «مصطلح الحديث‏» و «رجال الحديث‏». درماده الحديث، لفظ و معناى حديث‏بررسى مى‏شود تا مراد اصلى حديث‏استخراج شود و سپس به فقه الحديث و نقد روايات مى‏پردازند.

در اين موضوع، كتاب (صحيح مسلم) محور اصلى و متن درسى هر چهارسال است. در نزد اهل سنت، صحت و اتقان و اعتبار صحيح مسلم‏همسنگ صحيح بخارى است و از نظر دسته بندى بر آن برترى دارد. تبويب صحيح مسلم به كتابهاى فقهى شباهت دارد و دانشجو درهرسال چند باب آن را فرا مى‏گيرد. در سال اول «طهارت تا حج، بجزكتاب صلاه‏»، در سال دوم «نكاح تاجهاد» درسال سوم «صلاه وتوابع آن‏» و در سال چهارم «ايمان‏» تدريس مى‏شود. در كنارصحيح مسلم، شرح مشهور آن (نووى) يا (نواوى) نوشته محيى الدين‏ابوزكريا يحيى بن شرف نواوى شافعى (676631 ق) نيز آموزش‏داده مى‏شود.

براى مرحله فوق ليسانس، كتاب «صحيح بخارى‏» و دو شرح بزرگ آن‏«فتح البارى‏» نوشته احمد بن على بن حجر عسقلانى (773 852ق) و «عمده القارى‏» نوشته بدرالدين ابومحمد محمود بن احمدعينى (725 855 ق) درنظر گرفته شده است.

در «مصطلح الحديث‏»، اصطلاحات و تعريفات علم درايه مورد بررسى‏قرار مى‏گيرد. كتابهاى اصلى اين موضوع «تدريب الراوى‏» و«الباعث الحثيث‏» مى‏باشد. در دوره عالى، «الكفايه‏» نوشته‏خطيب بغدادى و صاحب كتاب بزرگ تاريخ بغداد تدريس مى‏شود.

اين كتاب، چند تحقيق متفاوت دارد كه يكى از آنها، كار دكتراحمد عمر هاشم رئيس فعلى دانشگاه الازهر است.

در زمينه سوم رجال دانشجو قواعد اصلى علم رجال و سپس‏كتابهاى مرجع علم رجال و روش مراجعه به آنها را فرا مى‏گيرد.

در اين ميان، «ميزان الاعتدال‏» نوشته ابو عبدالله محمد بن‏احمد ذهبى (748673 ق) جايگاه ويژه‏اى دارد.

تحصيلات تكميلى:

(فوق ليسانس حديث) در اين دوره، سه درس اصلى تعيين شده كه‏«حديث‏»، «علوم‏» و «تفسير» است.

حديث فقه الحديث است و علوم حديث علم رجال و اصطلاحات درايه وتخريج را در بر مى‏گيرد.

دكترى علوم حديث:

ورود به اين مرحله، تنها براى دانشجويانى ميسراست كه پايان‏نامه آنها در دوره فوق ليسانس، حد اقل 65 امتياز از صد امتيازرا به دست آورده باشد. دراين دوره، كار اصلى دانشجو، رساله‏نويسى و تحقيق و پژوهش است. دانشگاه الازهر گاه آنها را باساير دانشگاهها مبادله مى‏كند و يا هزينه نشر آنها رامى‏پردازد.

امتحانات:

امتحانات الازهر به روش كتبى برگزار مى‏شود و فقط در بعضى مواددرسى خاص از شيوه شفاهى استفاده مى‏گردد.

امتحان قرآن كريم به هردو صورت است و دانشجو بايد از مجموع دوامتحان، پنجاه امتياز بياورد تا قبول شود. درهريك از دوامتحان شفاهى و كتبى نيز بايد به ترتيب، حداقل 15 و 35 امتيازبياورد. در پايان دوره كارشناسى، به دانشجو مدرك ليسانس(الاجازه‏العاليه) اعطا مى‏شود كه درجات آن عبارتند از: 1- عالى 2- بسيارخوب 3- خوب 4- قابل قبول اطلاعات بيشتر درباره دانشكده اصول دين و رشته‏علوم حديث را در نمودار زير بجوييد.

ديدار از كتابخانه الازهر

بخش پايانى ديدار هيئت ايرانى از الازهر شريف، باز ديد ازكتابخانه الازهر بود كه عصر روز بعد (پنج‏شنبه) انجام شد. اين‏كتابخانه كه ميراث همه كتابخانه‏هاى كهن الازهر را در خود دارد،بناى عظيم و نوساخته‏اى است در چهارده طبقه، با زير بناى‏000/10 متر مربع و بيش از يك ميليون جلد كتاب، و مشتمل برگنجينه عظيمى از نسخ خطى همه فرق اسلامى. پايان