معاشرت با نامحرم ازنگاه نبوي - معاشرت با نامحرم از نگاه نبوی نسخه متنی

معاشرت با نامحرم ازنگاه نبوي

عبدالکريم پاک نيا

اسلام براي سالم سازي جامعه و تعالي و رشد انسان­ها ، توجه و اهتمام ويژه­اي به موضوع محرم و نامحرم نشان داده است. رسول اکرم طبق آيات قرآن و بر اساس فطرت انساني، آن را طرح ريزي کرده و بر زنان مسلمان ضروري دانست که در برابر مردان بيگانه خود را بپوشانند. حريم امن براي هر بانوي خداشناس و حقيقت طلب مي­تواند او را در رسيدن به اهداف والاي انساني و کمال مطلوب به نحو شايسته­اي ياري کند.

متأسفانه رواج فرهنگ غرب در عصرما بانوان مسلمان را به بهانة فعاليت اجتماعي و احياي حقوق زن، به حضور گسترده در مجامع و محافل سياسي، اقتصادي، فرهنگي و حتي ميادين ورزشي کشانده و آنان را دوشادوش مردان، بلکه پيشروتر از آنها قرار داده و از وظايف اصلي شان که پرورش نسل پاک و پديد آوردن محيط آرام در خانواده است، بازداشته است؛[1] به طوري که زنان مسلمان از هويت واقعي خود غافل مانده­اند. امروزه در کشور اسلامي به نظر برخي افراد بيمار دل و سست ايمان، جداسازي زن و مرد نامحرم در محيط­هاي عمومي، که يک اصل قرآني و دستور صريح پيامبر است، نه تنها مورد ترديد قرار گرفته است و نه تنها يک ارزش به حساب نمي­آيد، بلکه امري ناپسند و مذموم تلّقي مي­گردد. بانوي مسلماني که از منظر حضرت رسول بهترين ارزش او فاصله گرفتن از منظر مردان نامحرم است.[2] بدون توجه به جايگاه والاي خود، در معرض ديد نامحرمان قرار گرفته است. و شأن و جايگاه والايي که رسول خدا براي بانوان مسلمان قائل بود، متزلزل شده است و اگر غفلت مقداري بيشتر شود، موضوع «حجاب» رفته، رفته مورد تمسخر قرار خواهد گرفت و آيات قرآن به فراموشي سپرده خواهد شد!

به همين جهت، بازخواني سيره و سخن پيامبر اکرم درباره چگونگي برخورد مردان مسلمان با زنان نامحرم، ضروري مي­نمايد.

جداسازي زنان و مردان

جدايي زن و مرد نامحرم، يکي از دستورهاي صريح قرآن و رسول خدا است که در سلامت جامعة تأثير فراوان دارد. بدون ترديد حفظ «عفت عمومي» براي پايداري هر جامعه­اي ضرورتي انکار ناپذير است و يکي از راه‌هاي جلوگيري از نفوذ شيطان و وسوسه­هاي آن، ايجاد حريم ميان زن و مرد و رعايت پوشش لازم است تا از نگاه­هاي هوس آلود و تماس­هاي غير شرعي جلوگيري شود.

تقويت ايمان، آرامش روحي و رواني، سلامت جسمي،[3] استحکام بنيان خانواده، عزت و سربلندي، امنيت بانوان از دست سوداگران شهوت و دوري از افکار ناسالم، برخي از برکات اين دستور قرآن و رسول خدا است. آن حضرت در اين زمينه فرمود: «باعدوا بين انفاس النّساء و انفاس الرّجال»؛ در ]مجامع عمومي[ ميان زنان و مردان نامحرم فاصله ايجاد کنيد».[4]

رسول خدا خود نيز عملاً براي جداسازي محيط زنان از مردان، اقداماتي انجام داد تا زمينه­ها و خطرات ناشي از اختلاط زنان و مردان را از ميان ببرد. روزي آن حضرت با اشاره به يکي از درهاي مسجد نبوي، به يارانش فرمود: «اگر اين در را براي بانوان اختصاص دهيم، بهتر است و آنان هنگام خروج از مسجد، دچار مشکل نمي­شوند و اختلاط پيش نمي­آيد».[5]

همچنين رسول خدا (ص) در اقدامي ديگر به مسلمانان دستور داد در هنگام شب وقتي که نماز جماعت تمام مي­شود، اول زن­ها از مسجد بيرون روند و بعد مردان پراکنده شوند.

آن حضرت با اين عمل خود، حتي زمينة روبه رو شدن زنان را با مردان نامحرم در کوچه­هاي مدينه نيز از ميان برداشت.[6]

امام صادق در اين باره نقل مي­کند که: رسول خدا دستور داد:

«ليس للنّساء من سروات الطّريق شيء ولکنّها تمشي في جانب الحائط و الطّريق؛[7] بر زنان سزاوار نيست که از وسط جاده عبور کنند، ولي آنان بايد از کنار ديوار و جاده بروند( و با مردان نامحرمي که از وسط راه مي­روند، روبه رو نشوند).

اين امر به اثبات رسيده که بسياري از مفاسد اجتماعي و مشکلات جوامع متمدن امروزي، ناشي از اختلاط زن و مرد است، حتي برخي از کشورهاي صنعتي به اين نتيجه رسيده­اند که در مراکز علمي، فرهنگي و عمومي، محل فعاليت اين دو قشر بايد از هم جدا شود.

آثار مثبت جداسازي

کارشناسان واقع نگر در مسائل آموزشي بر اين باورند که جداسازي محيط آموزشي براي زنان و مردان جوان، آثار مثبت و موفقيت آميزي دارد که از جملة آنها مي­توان به موارد زير اشاره کرد:

1. همجنس بودن دانشجويان و اساتيد، مهم­ترين عامل تبيين الگوهاي شغلي موفق، بخصوص براي زنان، مي­باشد.

2. تحصيل در اين گونه مراکز، موجب سلامتي جسمي و روحي افراد است.

3. تعليم و تعلّم در مراکز مختلط، مانع رشد بيشتر تواني‌هاي زنانه در دختران و تواني‌هاي مردانه در پسران مي­شود.

4. تفاوت­هاي زيستي و رواني زن و مرد در نيازهاي آموزشي آنان مؤثر است و جداسازي، يکي از عوامل توفيق اين دو قشر در رفع نيازهاي مخصوص آنان مي­باشد.

اساساً روان­شناسان و جامعه شناسان محيط­هاي غير مختلط را براي آموزش اين دو گروه مناسب­تر مي­دانند. آنان مي­گويند: آموزش در محيط­هاي غير مختلط، يادگيري را براي دختران جوان آسان­تر مي­کند.

«آستن» يکي از محققين غربي است که بعد از انجام تحقيقات خود، به اين نتيجه رسيده است که آموزش غير مختلط آثار مثبت فراواني دارد و اثر آن بر زنان بيش از مردان مي­باشد. او اعتقاد دارد: وقتي که دانشجويان و اعضاي هيئت علمي و اساتيد در يک دانشگاه از يک جنس باشند، احساس شناخت و همدلي مشترک بيشتر خواهد بود.[8]

مظاهر اختلاط

از مظاهر رايج اختلاط زن و مرد، گفت‌ و گوي غير ضروري، شوخي کردن و دست دادن با نامحرم است که مقدمة برخي از گناهان ديگر است. رسول خدا فرمود: «من صافح امرأة حراماًٌ جاء يوم القيامة مغلولا ثمّ يؤمر به الي النّار و من فاکه امرأة لا يملکها حبسه الله بکلّ کلمة کلّمها في الدّنيا الف عام؛ هر کس با يک زن نامحرم دست بدهد، روز قيامت در غل و زنجير به محشر وارد مي­شود و خداوند دستور مي­دهد که او را به آتش جهنم بيفکنند، و هر کس با يک زن نامحرم شوخي کند (و با سخنان خنده­دار و شهوت آميز با او گفت و گوي نمايد)، در مقابل هر کلمة حرامي که به او گفته است، هزار سال حبس خواهد شد.»[9]

آن حضرت حتي گفت و گوي معمولي با زنان نامحرم را به مقدار ضرورت محدود کرده است. امام صادق در حديث مناهي فرمود: «رسول خدا فرمان داده بود که زن مسلمان با مردان نامحرم بيش از پنج کلمه - که آن هم در موضوعات ضروري باشد- سخن نگويد».[10]

رسول خدا (ص) خطر تماس با نامحرم را ضمن مثالي چنين گوشزد مي­فرمايد: «اگر سر يک مرد مسلمان را با سوزن سوراخ کنند، بهتر از اين است که وي بدن يک زن نامحرم را لمس کند.»[11] ؛ زيرا اين عذاب زودگذر دنيوي را در پي دارد؛ امّا آن علاوه بر مفاسد بي­شمار دنيوي، عذاب جاودانة آخرت را به دنبال خواهد داشت.از اين رو، خداوند خطاب به بانوان مسلمان مي‌فرمايد:

(فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الّذي في قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفًا ...)[12]؛ ] با نامحرمان [ با ناز و کرشمه و هوس انگيز سخن نگوييد که بيماردلان در شما طمع کنند، و سخن شايسته بگوييد».

از منظر قرآن تمام لذت­هاي جنسي ميان زن و مرد بايد به محيط خانوادگي محدود شود و در قالب ازدواج صورت پذيرد؛ زيرا اگر کاميابي ­هاي جنسي در محيط خانواده و به وسيله همسران مشروع به دست آيد، چهار دستاورد بزرگ و سرنوشت ساز رواني، اجتماعي، اقتصادي و خانوادگي براي جامعه و افراد آن دارد. از جنبة رواني، به بهداشت رواني اجتماع کمک مي­کند و از جنبه خانوادگي، سبب تحکيم روابط خانوادگي و برقراري صميميت کامل بين زوجين مي­گردد و از جنبه­هاي اجتماعي، موجب حفظ و استيفاي نيروي کار و فعال تر شدن افراد در زمينه اقتصادي مي­گردد. و نيز باعث مي‌شود که ارزش و مقام زن بالا رود و جايگاه با عظمتي در جامعه کسب کند.[13]

فقهاي بزرگ نيز بر اساس آيات قرآن و روايات اهل بيت، در اين زمينه فتوا داده­اند که: هر گونه تماس بدني با زن نامحرم، حرام است و بايد از آن اجتناب کرد، مگر از روي لباس. حتي فرموده­اند: اگر چه ديدن وجه و کفّين زن مسلمان با حجاب و مشاهدة مقدار عادي از بدن زنان کفار اشکالي ندارد، امّا لمس کردن آنها جايز نيست. بنابراين، مرد و زن نامحرم نمي­توانند با يکديگر دست بدهند و يا هر گونه تماس بدني ديگر داشته باشند.[14]

تماس­هايي که در محل­هاي شلوغ (مانند بازارها، نمازهاي جمعه و جماعت، حرم‌ها، مراسم حج و مجامع عمومي) به طور ناخواسته بين زن و مرد واقع مي­شود، اشکال ندارد، مشروط به اينکه براي تماس با نامحرم به آنجا نرفته باشد يا نقشه­اي براي اين گونه اماکن در کار نباشد. پس اگر کسي به قصد تماس بدني با نامحرم به مجامع عمومي برود، حرام است و بايد از آن اجتناب کند.[15]

همچنان که از آيات قرآن و روايات نبوي و فتواي مراجع و فقهاي بزرگ معلوم مي‌شود، براي جلوگيري از گناه و انحطاط افراد، بهترين راه جلوگيري از اختلاط زنان و مردان نامحرم است و تا آنجا که امکان دارد، شايسته است که در معاشرت زنان و مردان حدود و حريم الهي حفظ شود.

نگاه‌هاي هوس آلود

خداوند متعال براي اينکه حريم ناموس مسلمانان حفظ شود، نگاه­هاي هوس آلود را از طرف زن و مرد نامحرم، ممنوع اعلام کرده و به رسول اعظم فرموده است: )قُلْ لِلْمُؤْمِنينَ يَغُضّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ .... و قل للمؤمنات يغضضن من ابصارهم(؛[16] اي رسول ما! به مردان مومن بگو چشم­هاي خود را از نگاه به نامحرمان بپوشانند ... و به زنان با ايمان نيز اعلام کن تا ديدگان خود را از هر نامحرمي فروبندند.

براي مصونيت جامعه از انحرافات جنسي، بهترين راه «پوشش اسلامي» و «اجتناب از نگاه­هاي حرام» است؛ چرا که نگاه به نامحرم، زمينة فسادهاي بعدي را فراهم مي­کند و به قول باباطاهر:

رسول خدا (ص) فرمود: «النّظّر سهم من سهام ابليس فمن ترکها خوفاً من الله اعطاه الله ايماناً يجد حلاوته في قلبه؛ نگاه به نامحرم، تيري از تيرهاي شيطان است. هر کس آن را به خاطر ترس از خدا ترک کند، خداوند نيز به او ايماني مي‌بخشد که در دلش لذت شيريني آن را احساس مي­کند.»

خداوند متعال وعده داده است که هر کس از نگاه­هاي حرام چشم بپوشد، لذت ايمان را به او بچشاند.

در تاريخ، قصة حضرت يوسف و داستان ابن سيرين در اين زمينه معروف است. آيت الله سيد محمد هادي ميلاني در مورد شيخ رجبعلي خياط فرمود است:

او به خاطر کفّ نفس و خويشتن‌داري در نگاه به حرام، مورد عنايت خداوند قرار گرفت. [17]

پيامبر اکرم دربارة نگاه­هاي هوس آلود، به نتيجه و عکس العمل تکويني آن نيز اشاره کرده و فرموده است:

«عفُّوا عَن نساء الناس تَعِفَّ نُساءَکم؛ [18] در مورد زنان مردم عفت بورزيد تا ديگران نيز در مورد زنان شما عفت بورزند و زنان شما از تعرض نامحرمان در امان بمانند».

آن گرامي در سخن ديگري، به رهاورد اُخروي اجتناب از نگاه حرام مي­پردازد و مي­فرمايد: «تمام چشم­ها در روز قيامت گريان خواهد شد، مگر چشمي که از خوف و عظمت خدا بگريد، و چشمي که از حرام بسته شود، و چشمي که در راه خدا شب­ها بيدار بماند و شب زنده داري کند».[19]

بالاخره پيامبر خدا، عذاب سخت الهي را در انتظار کساني مي­داند که به زنان نامحرم بي­محابا نگاه کنند و هرگز از عواقب آن پروايي ندارند. آن بزرگوار فرمود: «هر کس چشمان خود را از نگاه به زن نامحرم پرکند (و با خيال راحت به اين نگاه خود ادامه دهد)، خداوند متعال در روز قيامت ميخ­هاي آتشين به چشمان او فرو خواهد برد و بعد از رسيدگي به کار مردم، دستور خواهد داد که او را به آتش جهنم بيندازند»[20]

اقدامات عملي

در سيرة رسول اعظم(ص) و نيز معصومان ديگر، گاه مواردي نقل شده که نشان دهنده اهتمام فراوان آنان به مسئلة محرم و نامحرم است. در اينجا به چند نمونه اشاره مي­کنيم:

1. حجة الوداع

زن جوان خثعمي در حجة الوداع به محضر رسول خدا(ص) آمد تا مسئله‌اي بپرسد. حضرت در هنگام پاسخ، متوجه شد فضل بن عباس - که جواني زيباروي و پشت سر پيامبر سوار بر اسب بود- به آن زن نگاه مي­کند و او هم به فضل خيره شده است. رسول خدا براي جلوگيري از ردّ و بدل شدن نگاه­هاي هوس آلود، با دست خود سر فضل را به سوي ديگر برگرداند. سپس فرمود: «رجل شابّ و امرأة شابّة فخشيت ِأن يدخل بينهما الشّيطان؛ مرد جوان و زن جوان، ترسيدم که شيطان بين آن دو داخل شود.»[21]

2. ابن مکتوم

روزي ابن مکتوم - که يکي از ياران پيامبر و مردي نابينا بود - به خانة رسول خدا آمد. دو تن از همسران آن حضرت (عايشه و حفصه) در کنار پيامبر بودند و با ورود او «پوشش اسلامي» را رعايت نکردند.

بعد از رفتن آن مرد، پيامبر(ص) آنان را سرزنش کرد که: چرا حجاب خود را رعايت نکرديد؟ آنان گفتند: او که ما را نمي­ديد. فرمود: «آيا شما هم او را نمي­ديديد؟ شما که نابينا نيستيد».[22]

3. بيعت با زنان

امام صادق (عليه السلام) فرمود: هنگامي که آيه 12سوره ممتحنه بيعت زنان در فتح مکه نازل شد، پيامبر(ص) در کوه صفا بود. دستور داد: تشتي را پر از آب کنند. سپس آن حضرت دست خود را در آن فرو برد و بيرون آورد، آن گاه زنان به عنوان «بيعت» يکي، يکي آمدند و دست خود را در آن فرو بردند.[23]

4. تقسيم کار

رهنمود رسول خدا(ص) به حضرت علي و فاطمه زهرا8 در مورد تقسيم کار، يکي ديگر از مواردي است که از اهتمام آن حضرت به حفظ حريم زنان مسلمان حکايت مي‌کند. هنگامي که آن دو بزرگوار از محضر پيامبر اکرم(ص) تقاضاي تقسيم کار کردند، پيامبر کارهاي داخل منزل را به فاطمه و کارهاي بيرون منزل را نيز به علي سپرد. پس از اين داوري واقع بينانه، حضرت زهرا فرمود:

«فلا يعلم ما داخلني من السّرور الاّالله با کفائي رسول الله تحمل رقاب الرجال؛ خدا مي‌داند که چقدر از اين تقسيم کار خوشحال شدم؛ چرا که رسول خدا(ص) مرا از انجام کارهايي که مربوط به مردان است، معاف نمود و مرا وادار نکرد که دوشادوش مردان نامحرم به کار بپردازم».[24]

1 . بديهي است که اسلام با اصل فعاليت­هاي زنان در عرصه­هاي اجتماعي مربوط به زنان، مخالف نيست؛ بلکه آن را بعد از رسالت اصلي زن (شوهرداري و تربيت فرزند پاک) با حفظ موازين شرعي، مجاز مي­داند.

2 . وسائل الشيعه، ج20، ص 67؛ کشف الغمه، ج1، ص 466.

3 . پزشکان محقق، برخي از آثار زيانبار جسمي در اختلاط زن و مرد نامحرم را اين‌گونه بيان مي­کنند: دشواري تنفس، درد اطراف قلب، تپش و اضطراب قلب، ضعف و خستگي عمومي، سردرد، بي­قراري، بي­‌خوابي، کم اشتهايي، خستگي فکري و دماغي.( کيهان،14/4/84)

4 . مواهب الجليل، ج2، ص 578؛ کشف الخفاء ج1، ص 279.

5 . المحلي، ابن حزم، ج3، ص 131.

6 . مسئله حجاب، ص 218.

7 . الکافي، ج 5، ص 518.

8 . برگرفته از سايت دانشگاه امام صادق(ع).

9 . وسائل الشيعه، ج 20، ص 198.

10 . همان، ص 197.

11 . کنزالعمال، ج 5، ص 328.

12 . سوره احزاب /، 32.

13 . مسئله حجاب، ص 68.

14 . عروة الوثقي، باب نکاح، مسئله 47.

15 . همان.

16 . نور / .30.

17 . کيمياي محبت، ص 78.

18 . الکافي، ج 5، ص 554.

19 . وسائل الشيعه، ج 7، ص 76.

20 . همان، ج 20، ص 194.

21 . المبسوط، شيخ طوسي، ج 4، ص 160.

22. همان.

23. الکافي، ج 5، ص 526.

24. مستدرک الوسائل، ج 13، ص 48.