عيد نوروز، زيبائيها و شاديها - عید نوروز, زیبایی ها و شادی ها نسخه متنی

عيد نوروز، زيبائيها و شاديها

احمد لقمانى

«لبخند سخن‏»

زكوى يار مى‏آيد نسيم باد نوروزى از اين باد ار مدد خواهى چراغ دل برافروزى سخن در پرده مى‏گويم زخود چون غنچه بيرون آى كه بيش از پنج روزى نيست‏حكم مير نوروزى (1)

(عيد نوروز) پرتوى دلربا و چهره‏اى زيبا از آفرينش است كه پيش‏از حضور خود انبوه انسانها را به تلاش و كوشش فرا مى‏خواند.عيدى است كه همراه خود شادى دلها و شادمانيها را آورده، غنچه‏لبخند بر لبان افراد نشانده و افزون بر ظاهر آراسته، باطن‏پيراسته‏اى براى بسيارى از انسانهاى سبز سيرت به ارمغان‏مى‏آورد. آنان كه سراى دل و ديده را با آينه‏هاى معرفت و طاعت،آذين بسته‏اند و در ايام خجسته نوروز، صحيفه وجود خود را ازهرگونه غبار گناه و نافرمانى پاك و پيراسته نگاه مى‏دارند. (2)

دير زمانى است كه چنين ايام و چنان آثار بانگاههاى گوناگونى ديده‏مى‏شده است; برخى با تحقير، پاره‏اى با ترديد و عده‏اى با تجليل‏بدان نگريسته، سخنان متفاوت و آموزه‏هاى متضادى بيان كرده‏اندكه گاه با افراط و تفريط همراه بوده و انبوه شيفتگان دانش ودانايى را در حيرت و نادانى فرو برده‏اند.

عيد نوروز; ديدگاهها و ارزشها

نخستين ديدگاهى را كه به تحليل و توضيح آن مى‏پردازيم، نظرات‏پاره‏اى از دين باوران است، كسانى كه خود را در مسير احكام‏آسمانى اسلام دانسته، شادى و اندوه خويش را در پيروى ازدستورات شرع مقدس جستجو مى‏كنند. اينان بر اين اعتقادند كه عيدنوروز، عيد خرافه پرستان و نوروز بت پرستان است. عيدى است كه‏از مجوس به ما رسيده است و براى كم رنگ كردن و يا بى رنگ كردن‏اعياد مذهبى و اصيل ما يعنى عيد غدير، قربان، فطر و جمعه‏ساخته شده است. از اين رو آتش پرستان و زرتشتيان در ايران‏باستان بدان اهميت افزونى داده‏اند و هماره در عظمت و جلوه‏گرى‏آن كوشيده‏اند تا نوعى رويارويى و يا تضعيف ارزشهاى آسمانى‏اسلام باشد. به دليل آن كه چهارشنبه سورى و از آتش پريدن ازرسوم آنان است و نحس دانستن سيزده و مراسم سيزده بدر، شيوه‏اى‏به دور از عقل و آئين است و سفره هفت‏سين و آدابى اينچنينى‏اعمالى ناشايست و بى ارزش در ارزشهاى اصيل اسلام است و يا آن‏كه استدلال به روايتى مى‏كنند كه امام كاظم(ع) از جلوس در عيدنوروز و حضور در مراسم اين روز امتناع فرمودند. (3)

ديدگاه دوم آن‏است كه عيد نوروز را عيدى ارزشمند از نياكان ما، در ايران‏زمين دانسته كه عظمتى روز افزون دارد در اين عيد طبيعت رو به‏سبزى، اميد و رويش نموده و دلهاى انسانها را با چنين حركتى‏هماره زنده، پرنشاط و پر فروغ مى‏نمايد. ديد و باز ديد عيد،غبار كدورتها را از دل‏ها مى‏زدايد و در آغوش گرفتن يكديگر،نشان از صميميت و يكرنگى دارد. ضيافتها، عيدها، لباسهاى نو،مسافرتها و... نوعى جوش و خروش و شور و بالندگى در خانواده‏هامى‏آفريند و افزون بر ارزشهاى دينى، ارزشهاى ملى و عيد باستانى‏نيز زنده و پا برجا خواهد بود.

پيروان سومين ديدگاه بر اين باروند كه ما اصول و مبانى خدشه‏ناپذيرى در فرهنگ خود داريم كه برترى و ارزش آنها در قالب‏الفاظ، سنت‏ها و يا آداب و رسوم ملى ميهنى نمى‏گنجد. ازآموزه‏هاى وحى گرفته شده و با توجه به ويژگيهاى انسان شناختى وروان شناسى و جامعه شناسى، گستره‏اى از معرفت و بينش نصيب‏انسان مى‏سازد. پاره‏اى از اين آموزه‏ها عبارتند از:

1- انسان، ويژگيها، نيازها و ارزشهاى او، تجلى بخش اين حقيقت‏روح افزاست كه آغاز نا فرجام هستى و آفرينش تمامى موجودات به‏خاطر رشد، تعالى و تكامل آدمى است، ابر و باد و مه و خورشيد وفلك با تدبير خداوندى در كارند تا انسان به عنوان برترين‏آفريده الهى در مسير شايسته و بايسته خود قرار گيرد و به‏«مقام آدميت‏» و «خليفه‏اللهى‏» دست‏يابد.

2- آداب و رسوم، سنتهاى ملى، شيوه‏هاى قبيله‏اى و عادات فاميلى‏جايگاهى خاص خود را دارند. آنگاه كه با ارزشهاى آسمانى و اصول‏اصيل دينى برخوردى نداشته باشند، محترم و ارزشمند بوده وهرگاه در راستاى تقويت، ترميم و بالندگى دستورات و سخنان‏معصومان(عليهم السلام) باشد، رنگ جاودانگى و بوى تقدس گرفته وحتى قابل دفاع و هم سنگ اصول ارزشمند مذهبى خواهد بود. همانندبرخى از آداب و سنتى كه پيش از ظهور اسلام در جوامع پيشين وجودداشته و رسول اكرم(ص) آنان را محترم شمرد و به عنوان حكمى ازاحكام امضايى اسلام وارد دايره بايدها و نبايدهاى دينى نمود. (4)

3- زمان و مكان در ذات و نهاد خود بدون حادثه و حماسه‏اى‏زيبا يا زشت هيچ ارزشى ندارد، بلكه قداست و يا نحوست ايام ويا تابناكى و تاريكى مكان‏ها به خاطر حضور ارزشى از ارزشها ويا فقدان صفتى آسمانى رقم خورده است. بدين خاطر پاره‏اى ازايام خجسته و مبارك قلمداد شده به خاطر بعثت، ميلاد، انتخاب‏براى امامت و يا... و برخى روزها براى بعضى كارها مردوددانسته شده به مناسبت ظلم و ستم و يا تبعيض و بى‏عدالتى كه درزمانى رخ داده است مثل روز دوشنبه كه روز سقيفه شمرده شده ويا ايامى كه قمر در عقرب بوده و شروع شيرينى براى پاره‏اى ازامور در آن ديده نمى‏شود. (5)

4- برخى از مناسبتها، هاله‏اى از عظمت و افقى طلايى از قداست‏به خود گرفته است كه هيچ حادثه‏اى و يا رخدادى ياراى مقابله وهمسانى با آن را نخواهد داشت. اين ويژگى تنها به خاطر ارزش‏حماسه واهميت والاى محتواى آن است‏به گونه‏اى كه مسير هدايت‏آدميان با اين ماجرا و در اين روز رقم خورده و يا اثبات‏حقانيت و ابطال ادعاى دشمنان بدين حادثه وابسته شده است:همانند حادثه هجدهم ذيحجه به نام عيد غدير كه روز ولايت ورهبرى راستين امام على(ع) دانسته شده و برتر از تمامى اعيادمعرفى شده است و يا روز دهم ذيحجه به نام عيد قربان كه جشن ازخود گذشتگى و ايثار و گراميداشت دورى از هواها و هوسها نام‏گذارى شده است. و پس از ايندو، عيد فطر، روز شادى و موفقيت دراردوگاه رمضان به خاطر گذر از معبرهاى دشوار لذات و شهوات وجمعه روز زيباى ديدار و حضور در اجتماعات مسلمانان و استفاده‏از بى‏كران بركات آنان دانسته شده است. (6)

آنجا كه ارزشهاى والاى‏انسانى حفظ شود، گوهر وجود آدمى در باتلاق گناه و گرداب‏نافرمانى آلوده نگردد و در كنار آن، حركتى مثبت، حماسه‏اى‏چشمگير، موقعيتى ازرشمند و تكاملى بزرگ در كاروان انسانيت‏جلوه‏گر شود، آن روز عيد، يوم الله و روز شادى و شادمانى معرفى‏شده است. همانگونه كه امام على(ع) به خاطر كار پسنديده يكى ازاصحاب در روز عيد نوروز فرمود:

«هر روز ما را نوروز سازيد.» (7)

و در سخنى ديگر در باره نوروزفرمود:

«نيروزنا كل يوم‏» (8) هر روز براى ما، نوروز است.

پس نوروز عيد است; عيدى فرخنده و روزى خجسته، اما براى چه‏كسانى؟ و چگونه؟

اگر رنگ عبوديت و جلوه بندگى يابد و يا روزپيمان خداوند با بندگان در دورى از شرك و كفر گردد و يا روزى‏شود كه بنا به سخن آسمانى امام صادق(ع) گشايش سختى‏ها و اندوه‏شيعيان و اهل‏بيت(عليهم السلام) (9) در آن رخ مى‏نمايد; در اين صورت‏نه تنها عيد ملى و باستانى، بلكه برتر از آن عيد اهل‏بيت(عليهم‏السلام) و نوروز شيعيان و پيشوايان نيز خواهد بود و در آسمان وزمين جشن فرا رسيدن آن بر پا خواهد شد.

عيد در آئينه قرآن

عيد در كلام حضرت عيسى(ع) در قرآن با چند ويژگى مطرح شده است. نخست آنكه از آسمان لطف و كرامت الهى، ريزشى مبارك انجام شودو مائده‏اى خدايى فرود آيد. ديگر آنكه روز شادى و شادمانى گرددو نه تنها حاضران بلكه پيشينيان و پسينيان نيز از فيض حضورعيد بهره برند.سومين اثر آن، نشانه و آيتى از عظمت‏خداوند باشد (و هماره‏جاودان بماند) و نكته ديگر رزق و روزى دنيوى در پرتو آن فراهم‏شود و سفره‏اى پر نعمت مهيا گردد:

«قال عيسى بن مريم اللهم‏ربنا انزل علينا مائده من السماء، تكون لنا عيدا لاولنا وآخرنا و آيه منك، وارزقنا و انت‏خير الرازقين.» (10)

چنين پيش آمدمقدسى، چنان تاثيرى ژرف در آئين مسيحيت نهاد كه منشا عيدمسيحيان گرديد و روزهاى يكشبنه بدين خاطر، روز عيد و تعطيل‏نام نهاده شد تا در آينه اين روز تاثير دعاى عيساى مسيح‏جاودان ماند و پرتو معنويت و آثار آسمانى عيد حقيقى بسان‏صحيفه‏اى از معرفت، هميشه گشوده بماند.

حضرت موسى(ع) نيز از اين روز استفاده‏اى شايسته نمود و ظهر عيدرا براى اثبات حق بين خود و فرعون انتخاب كرد تا ميعاد قدرت‏نمايى حق برابر ديدگان تمامى مردم باشد و بدين وسيله غبارترديد از دل و ديده همگان زدوده شود. از اين رو فرمود:

«موعدكم يوم الزينه و ان يحشرالناس ضحى‏» (11)

«ميعاد (ما) و شماروز جشن باشد كه مردم پيش از ظهر گرد هم مى‏آيند.»

بدين سان‏چنين روزى «عيد» گرديد ودلهاى بسيارى از شيفتگان، لبريز ازترنم يكتاپرستى و توحيد شد تا براى هميشه در تاريخ بشريت‏جاودان ماند و هيچ گاه فراموش نشود.

عيد در آسمان سبز عصمت

عيد در ديدگاه معصومان(عليهم السلام) از ارزشى برتر برخورداراست، از اين‏رو شب عيد، صبح عيد، ظهر و روز عيد داراى اعمال‏ويژه‏اى است كه در آداب عيد بدان اشاره خواهيم كرد.

سخنان بسيارى از معصوم در دست داريم كه پاره‏اى از اعمال درغير روز عيد داراى ارزشى برابر با بيست‏حج معرفى شده و يا يكهزار حج (15) دانسته شده است. اين‏در حالى است كه شبها و روزهاى قدر از چنان عظمتى بر خوردارگشته و نگاه همگان بدين روايات همراه با تعجب بسيار بوده است.

رسول اكرم(ص) مى‏فرمايد:

خداوند از هرچه كه آفريد، تعدادى را براى خود برگزيد، از ميان‏شبها، شب‏هاى جمعه، شب نيمه شعبان، شب قدر و شبهاى عيد فطر وقربان را برگزيد و از ميان روزها، روزهاى جمعه و عيد راانتخاب نمود. (15)

برخى روايات عظمتى روز افزون به عيد نوروزبخشيده‏اند. زيرا عيد غديرخم را برابر با اول فروردين سال دهم‏هجرى شمسى قلمداد نموده و عيد نوروز را بدين مناسبت داراى‏رنگى الهى و عطرى ولايى دانسته‏اند كه از آن روز تاكنون بين‏شيعيان و ايرانيان شهرتى بيشتر و استمرارى افزون‏تر يافته است. (16)

يكى از ياران امام صادق(ع) مى‏گويد: روز عيد نوروز خدمت امام‏صادق(ع) شرفياب شدم. حضرت فرمود: امروز را مى‏شناسى؟ عرض كردم:روزى است كه عجمها آن را بزرگ مى‏شمارند و در آن روز به يكديگرهديه مى‏دهند.

حضرت فرمود: «... امروز روزى است كه خداوند از بندگان خودپيمان گرفت تا او را عبادت كنند و به او شرك نورزند و به‏پيامبران حجج الهى و ائمه معصومين(عليهم السلام) ايمان آورندو... در اين روز قائم ما(عج) ظاهر مى‏شود و نوروزى نمى رسد مگراينكه ما اهل بيت ظهور اسلام و گشايش آن را توقع داريم، چون‏نوروز از روزهاى ما و شيعيان ماست.» (17)

در برخى روايات‏معصومان(عليهم السلام) به خاطر سنت زشت و ناپسند و يا عمل لغوو بيهوده‏اى كه شاهد بوده‏اند. چون سخن از عيد نوروز به ميان‏آمده از حضور در آن مجلس روى گردان شده و يا افراد را به‏اعياد مذهبى و آسمانى متوجه مى‏كرده‏اند. با توجه به چهار اصل‏ياد شده، به خوبى اهداف پيشوايان(عليهم السلام) آشكار مى‏شود،زيرا آنان ارزشهاى والاى انسانى را كم رنگ و بى رنگ ديده و يانسبت‏به وظيفه اصلى هريك از انسانها در آفرينش كه «عبوديت‏»و «معرفت‏ناب‏» است غفلت و فراموشى مشاهده كرده‏اند، از اين روبا سخنى چشمگير و يا حركتى تكان دهنده دل و ديده افراد را به‏اصول راستين خلقت جلب مى‏كرده‏اند.

روزى كه رسول اكرم(ص) به مدينه رفتند مردم مدينه دو روز راعيد گرفته، به جشن و تفريح مى‏پرداختند. پيامبر(ص) فرمودند:«اين دو روز چه خصوصيتى دارد؟» گفتند: «در دوران جاهليت‏اين دو روز را اينگونه سپرى مى‏كرديم.»

حضرت فرمودند:«خداى سبحان بهتر از اين دو روز جشن و بازى روزهاى نوروز ومهرگان را براى شما آورده و آن عيد فطر و قربان است.» (18)

روزى‏منصور دوانيقى از امام موسى بن جعفر(ع) در خواست كرد تا درعيد نوروز به جاى او ديداركنندگان را پاسخ گويد و هديه‏هاى‏نوروزى را كه براى منصور مى‏آوردند تحويل بگيرد. حضرت‏نمى‏پذيرفت.

منصور گفت: تنها به دليل اداره نظاميان و دلدارى سربازان به‏اين كار اقدام مى‏كنيم. اكنون از شما خواهش مى‏كنم و شما را به‏خداى بزرگ سوگند مى‏دهم كه اين پيشنهاد را بپذيرى و حضرت‏پذيرفت. (19)

زيباترين روز، شادان‏ترين عيد

نوبهار است در آن كوش كه خوش دل باشى كه بسى گل بدمد باز و تو در گل باشى گرچه راهى است پر از بيم زما تا بر دوست رفتن آسان بود ار واقف منزل باشى

برخى نوروزشان چون عيد كودكان است زيرا تنها جامه رنگارنگ رانشان عيد مى‏دانند و بعضى عيدشان، عيد شكمبارگان است. چون ازعيد شربت و شيرينى را مى‏شناسند. پاره‏اى چون بوالهوسان، در عيدبى‏بند و بارى و عياشى را دليل خوشبختى مى‏شمرند و تعدادى قهقهه‏مستانه و استهزاء ديگران را شادمانى واقعى مى‏دانند و چون‏غافلان سرگرم ديد و باز ديد عيدند. اما در كنار اينان، برخى به‏دنبال آن‏اند كه هر روزشان را نوروز سازند و نوروزشان راپيروز.

امير سخن، امام على(ع) فرمود: « روز عيد روزى است كه:

1- عبادات انسان مورد پذيرش پروردگار قرار گيرد.

2- مغفرت و بخشش خداوندى نصيب آدمى شود.

3- انسان از گناه و آلودگى به دور باشد.

«قال فى بعض الاعياد: انما هو عيد لمن قبل الله صيامه و شكرقيامه و كل يوم لا تعصى الله فيه فهو يوم عيد، انما هذا عيد من‏غفر له‏» در گفتار گرانسنگ ديگرى امام فرمودند:

امروز براى ما عيد است و فردا نيز عيد ماست و هر روزى كه درآن خدا را نافرمانى نكرده‏باشيم براى ما عيد است. (22)

آداب عيد نوروز

1- غسل، پوشيدن لباس تميز و زدن عطر:

امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «هنگامى كه نوروز آمد، غسل كن ونظيف‏ترين لباسهاى خود را بپوش و با خوشبوترين عطرها خود رامعطر ساز. (23)

2- روزه دارى برپايى نماز و ياد خدا با تكبير و تهليل:

امام ششم(ع) فرموده‏اند: «چه خوب است كه در اين روز، روزه‏دارباشى!» (24)

دستور چهار ركعت نماز، سجده شكر و دعاى مخصوص اين روزدر روايتى ارجمند از معصوم(ع) نقل شده است.

استغفار و توبه، ياد خدا با تكبير و تهليل (لااله الاالله) ازديگر آداب روز عيد است كه معصوم(ع) بدان سفارش فرموده است.همانگونه كه رسول خدا (ص) فرمودند:

«زينوا اعيادكم‏بالتكبير» عيدهاى خود را با آهنگ زيباى تكبير بياراييد. (25)

3- آراستگى ظاهرى; پيراستگى باطنى

امام زين العابدين(ع)فرمودند:

همه شما بايد در روز عيد زينت نموده و غسل كنيد و آرايش‏نماييد و از دعاهاى وارد شده در آن به قدر توان و فرصت‏بخوانيد... و مبادا كارى كنيد كه چهره ظاهر شما زيبا و عمل ورفتار شما پست و زشت‏باشد. (26)

پيشواى هفتم، امام باقر(ع) در باره‏آيه «خذوا زينتكم عند كل مسجد» چنين مى‏فرمايد:

يعنى‏لباسهايى را كه بدانها خود را زينت مى‏كنيد در روزهاى جمعه وعيد براى نماز بپوشيد. (27)

4- دادن هديه و بر پايى جشن و شادمانى

يكى از ياران امام‏صادق(ع) از حضرت در باره مرد ثروتمندى پرسش نمود كه در روزمهرگان يا عيد نوروز مردم به او هديه مى‏دهند اما او در عوض‏احسانى نمى‏كند.

امام فرمود: «آيا آنها اهل نماز هستند؟» گفتم: آرى

حضرت‏فرمود: «هديه آنها را بايد بپذيرد و او نيز در مقابل براى‏آنها هديه‏اى بفرستد.» (28)

برخى سخنان اهل بيت(عليهم السلام)سرپرستان خانه‏ها را به سخاوت و گشايش در زندگى در ايام عيدفرا خوانده تا خاطره‏اى شيرين و به ياد ماندنى براى اهل خانه‏به جاى ماند و حالت جشن و شادى پيدا كند. روزى شهاب به امام‏صادق(ع) عرض مى‏كند:

«حق زن بر شوهرش چيست؟»

حضرت مى‏فرمايد: «... هر ميوه‏اى كه‏مردم از آن مى‏خورند بايد به اهل بيتش بخوراند و خوراكى را كه‏مخصوص ايام عيد است و در غير ايام به آنها نمى‏رساند، در ايام‏عيد براى آنان تهيه كند.» (29)

و در سخن ديگر امام رضا(ع) فلسفه‏اين عمل را اين گونه مى‏فرمايد:

«سزاوار است كه مرد بر عيالش‏توسعه و گشايش دهد تا آرزوى مرگ او را نكنند. (30)

5- ديد و باز ديد:

حضور در شاديها و مشكلات مسلمانان ازديگر آداب عيد نوروز، ديدار برادران و خواهران مسلمان و آگاهى‏از شاديها و اندوههاى ديگران است.همانگونه كه معصوم(ع) فرمود:

«هو يوم الفيروز و كان يوم عليه لهم يجتمع اليه الناس ...» (31) اين روز، نوروز است كه مردم در آن اجتماع دارند و همديگر راملاقات مى‏كنند تا...

حضرت رسول(ص) با اشاره به مراسم عيدفرموده‏اند:

دختران و زنان پرده‏نشين خود را بگوييد تا روزهاى عيد در جمع‏مسلمين و خطبه و دعاى عيد حاضر شوند. (32)

در نهج البلاغه اشاره به‏خروج مردم از خانه‏ها و اجتماع آنان در مصلاى شهر جهت عبادت وديدار همديگر دارد. (33)

افزون بر روح پرستش، روحيه بخشش نيز درايام نوروز و ديگر اعياد ارزشمند و حتى ضرورى است. همان گونه‏كه بلال با دستور رسول الله(ص) در عيد فطر صدقه‏هاى زنان،دستبندهاى بزرگ و كوچك و گوشواره‏هاى آنان را جمع‏آورى مى‏نمودتا به مصرف مسكينان و فقرا برسانند.

آرى، فرخنده باد نوروز بر آگاهان و بيداران كه در گستره شادى‏خود، ديگران را سهيم مى‏كنند و «ياران در انتظار» را با ريزش‏سخاوت خود لبخند شادمانى مى‏بخشند كه اين روزها نيز مى‏گذرد وشاديها و شيونها پايان مى‏پذيرد و سر انجام كتيبه اعمال ماآينه انسانيت و صحيفه سرنوشت ما خواهد بود.

1- ديوان حافظ، غزل 445(با گزينش).

2- ذيل آيه 144 سوره مائده، تفسير نمونه، ج 5، ص 131، كشف الاسرار، ح 3، ص 273.

3- بحار الانوار، مرحوم مجلسى، ج 59، ص 100.

4- فروغ ابديت، استاد جعفر سبحانى( ماجراى تولد حضرت عبد الله پدر پيامبر (ص).

5- بحار الانوار، ج 6، ص 73 و 79، ج 14، ص 370، شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 1، ص 26، تفسير المعين، ص 127.

6- بحار الانوار، ج 28، 35،36، 37 و 41.

7- وسايل الشيعه، شيخ حر عاملى، ج 12،ص 214.

8- من لا يحضر الفقيه، ج 3، ص 300.

9- بحار الانوار، ج 59، ص 92.

10- سوره مائده، 114.

11- سوره طه، 59.

12- وسايل الشيعه، ج 14، باب 49، ص 459، روايت 19597.

13- همان، روايت 19597.

14-همان.

15- بحار الانوار، ج 91، ص 126.

16- بحار الانوار،ج 59، ص 131، 123 و 119:گاهنامه تطبيقى سه هزار ساله، احمد پيرشك، ص 60،(به نقل از مجله كوثر، شماره 13، ص 8).

17- چهل حديث، عيد، محمود لطيفى، ص 40.

18-همان، ص 44، 45، تفسير الكبير فخر، ج 25، ص 101، تفسير التحرير، ج 2، ص 177.

19- همان، 46، 47، 76.

20- برگرفته از نوشتار استاد محمد حسين بهجتى( شفق) در مجله پيام انقلاب، شماره 27، 23 اسفند 1359، ص 68.

21- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 20، باب 437، ص 73، ميزان الحكمة، ج 7، ص 132 و 131، بحار الانوار، ج 40، ص 326، عيد، ص 28، وسائل الشيعة، ج 15، باب 41، ص 308، ج 10، باب 14، ص 442، عيد، ص 24.

22- عيد، ص 52، تفسير الكبير فخر، ج 1،ص 191.

23- همان، تفسير جامع البيان، ج 2، ص 157، تفسير الميزان، ج 20، ص 144، مفاتيح الجنان، اعمال نوروز.

24- همان، ص 59، ميزان الحكمة، ج 7، ص 133، تفسير الميزان، ج 30، ص 300، مفاتيح الجنان، اعمال نوروز.

25- مستدرك الوسائل، ح 6670، بحار الانوار، ج 13، ص 121.

26- وسائل الشيعه، ج 5، ص 115.

27- همان، ج 12، ص 213.

28- وافى، ج 3، ص 116، تفسير الميزان، ج 30، ص 200.

29- وسائل الشيعه، ج 15، ص 249.

30- بحار الانوار، ج 13، ص 148، ج 14، ص 150.

31- عيد، ص 57، ميزان الحكمة، ج 7،ص 131.

32- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 3، باب 49، ص 225.

33- عيد، ص 65.