لطفا منتظر باشید ...
خواب يوسف (ع) و حسادت برادران
نام حضرت يوسف ـ عليه السلام ـ فرزند يعقوب ـ عليه السلام ـ 27 بار در قرآن آمده است، و يك سوره قرآن يعني سوره دوازدهم قرآن به نام سوره يوسف است كه 111 آيه دارد و از آغاز تا انجام آن پيرامون سرگذشت يوسف ـ عليه السلام ـ ميباشد. و داستان يوسف ـ عليه السلام ـ در قرآن به عنوان «اَحسَنُ القِصَص؛ نيكوترين داستانها» معرفي شده، چنان كه در آيه 3 سوره يوسف ميخوانيم خداوند ميفرمايد:«نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِما أَوْحَينا إِلَيكَ هذَا الْقُرْآنَ؛ ما بهترين سرگذشتها را از طريق اين قرآن ـ كه به تو وحي كرديم ـ بر تو بازگو ميكنيم.»اكنون به اين داستانها براساس قرآن توجه كنيد:خواب ديدن يوسف ـ عليه السلام ـ
يوسف ـ عليه السلام ـ داراي ياده برادر بود، و تنها با يكي از برادرهايش به نام بِنيامين از يك مادر بودند، يوسف از همه برادران جز بنيامين كوچكتر، و بسيار مورد علاقه پدرش يعقوب ـ عليه السلام ـ بود، و هنگامي كه نه سال داشت[1] روزي نزد پدر آمد و گفت:«پدرم! من در عالم خواب ديدم كه يازده ستاره و خورشيد و ماه در برابرم سجده ميكنند.»يعقوب كه تعبير خواب را ميدانست به يوسف ـ عليه السلام ـ گفت: «فرزندم! خواب خود را براي برادرانت بازگو مكن كه براي تو نقشه خطرناكي ميكشند، چرا كه شيطان دشمن آشكار انسان است، و اين گونه پروردگارت تو را بر ميگزيند، و از تعبير خوابها به تو ميآموزد، و نعمتش را بر تو و بر خاندان يعقوب تمام و كامل ميكند، همان گونه كه پيش از اين بر پدرانت ابراهيم و اسحاق ـ عليهما السلام ـ تمام كرد، به يقين پروردگار تو دانا و حكيم است.»[2]اين خواب بر آن دلالت ميكرد، كه روزي حضرت يوسف ـ عليه السلام ـ رييس حكومت و پادشاه مصر خواهد شد، يازده برادر، و پدر و مادرش كنار تخت شكوهمند او ميآيند، و به يوسف تعظيم و تجليل ميكنند[3] و سجده شكر به جا ميآورند.[4]و نظر به اين كه يعقوب ـ عليه السلام ـ روحيه فرزندانش را ميشناخت، ميدانست كه آنها نسبت به يوسف ـ عليه السلام ـ حسادت دارند، نبايد حسادت آنها تحريك شود. از سوي ديگر همين خواب ديدن يوسف ـ عليه السلام ـ و الهامات ديگر موجب شد كه يعقوب ـ عليه السلام ـ امتياز و عظمت خاصي در چهره يوسف ـ عليه السلام ـ مشاهده كرد، و ميدانست كه اين فرزندش پيغمبر ميشود و آينده درخشاني دارد، از اين رو نميتوانست علاقه و اشتياق خود را به يوسف ـ عليه السلام ـ پنهان سازد، و همين روش يعقوب ـ عليه السلام ـ نسبت به يوسف باعث حسادت برادران ميشد.و طبق بعضي از روايات بعضي از زنهاي يعقوب موضوع خواب ديدن يوسف را شنيدند و به برادران يوسف ـ عليه السلام ـ خبر دادند، از اين رو حسادت برادران نسبت به يوسف ـ عليه السلام ـ بيشتر شد به طوري كه تصميم خطرناكي در مورد او گرفتند.
نيرنگ برادران حسود يوسف ـ عليه السلام ـ
يعقوب ـ عليه السلام ـ گرچه در ميان فرزندان رعايت عدالت ميكرد، ولي امتيازات و صفات نيك يوسف ـ عليه السلام ـ به گونهاي بود، كه خواه ناخواه بيشتر مورد علاقه پدر قرار ميگرفت، وانگهي يوسف در ميان برادران ـ جز بنيامين ـ از همه كوچكتر بود و در آن وقت نه سال داشت، و طبعاً چنين فرزندي بيشتر مورد مهر و محبت پدر و مادر قرار ميگيرد. بنابراين حضرت يعقوب ـ عليه السلام ـ بر خلاف عدالت رفتار نكرده، تا حسّ حسادت فرزندانش را برانگيزد، بلكه يعقوب مراقب بود كه يوسف ـ عليه السلام ـ خواب ديدن خود را كتمان كند تا برادرانش توطئه نكنند، از سوي ديگر يوسف ـ عليه السلام ـ در ميان برادران، بسيار زيباتر بود، قامت رعنا و چهره دل آرا داشت و همين وضع كافي بود كه حسادت برادران ناتنياش را كه از ناحيه مادر با او جدا بودند برانگيزاند، بنابراين يعقوب ـ عليه السلام ـ هيچ گونه تقصير و كوتاهي براي حفظ عدالت نداشت.ولي برادران بر اثر حسادت، آرام نگرفتند در جلسه محرمانه خود گفتند: يوسف و برادرش (بنيامين) نزد پدر از ما محبوبترند، در حالي كه ما گروه نيرومندي هستيم، قطعاً پدرمان در گمراهي آشكار است.ـ يوسف را بكشيد يا او را به سرزمين دور دستي بيفكنيد، تا توجه پدر تنها به شما باشد، و بعد از آن از گناه خود توبه ميكنيد و افراد صالحي خواهيد بود، ولي يكي از آنها گفت: يوسف را نكشيد، اگر ميخواهيد كاري انجام دهيد او را در نهانگاه چاه بيفكنيد، تا بعضي از قافلهها او را برگيرند، و با خود به مكان دوري ببرند.[5]آري خصلت زشت حسادت باعث شد كه آنها پدرشان پيامبر خدا را گمراه خواندند، و اكثراً توطئه قتل يوسف بيگناه را طرح نمودند، و تصميم گرفتند به جنايتي بزرگ دست بزنند، تا عقده حسادت خود را خالي كنند.در روايت آمده: آن كسي كه در جلسه محرمانه، برادران را از قتل يوسف ـ عليه السلام ـ برحذر داشت، لاوي (يا: روبين، يا يهودا) بود، او گفت: «به قول معروف گرهي كه با دست گشايد با دندان چرا؟مقصود ما اين است كه علاقه پدر را نسبت به يوسف ـ عليه السلام ـ قطع كنيم، اين منظور نيازي به قتل ندارد، بلكه يوسف را به فلان چاه كه در سر راه كاروانها است مياندازيم تا بعضي از رهگذرها كه كنار آن چاه براي كشيدن آب ميآيند، يوسف را بيابند و او را با خود به نقاط دور برند و در نتيجه براي هميشه از چشم پدر پنهان خواهد شد.برادران همين پيشنهاد را پذيرفتند، و تصميم گرفتند تا در وقت مناسبي همين نقشه و نيرنگ را اجرا نمايند.[6]آري حسادت، خصلتي است كه از آن، خصلتهاي زشت و خطرناك ديگر بروز ميكند، و كليد گناهان كبيره ديگر ميشود، بنابراين براي دوري از بسياري از گناهان بايد، حس شوم حسادت را از صفحه دل بشوييم.
نفاق و ظاهر سازي برادران، نزد پدر
برادران يوسف با نفاق و ظاهر سازي عجيبي نزد پدرشان حضرت يعقوب ـ عليه السلام ـ آمدند، و با كمال تظاهر به حق به جانبي و اظهار دلسوزي با پدر در مورد يوسف ـ عليه السلام ـ به گفتگو پرداختند تا او را يك روز همراه خودبه صحرا ببرند و در آن جا در كنار آنها بازي كند. در اين مورد بسيار اصرار نمودند ولي حضرت يعقوب ـ عليه السلام ـ پاسخ مثبت به آنها نميداد، آنها ميگفتند:«پدر جان! چرا تو درباره برادرمان يوسف ـ عليه السلام ـ به ما اطمينان نميكني؟ در حالي كه ما خيرخواه او هستيم؟ فردا او را با ما به خارج از شهر بفرست، تا غذاي كافي بخورد و تفريح كند و ما از او نگهباني ميكنيم».يعقوب ـ عليه السلام ـ گفت:من از بردن يوسف، غمگين ميشوم، و از اين ميترسم كه گرگ او را بخورد، و شما از او غافل باشيد.برادران به پدر گفتند:
با اين كه ما گروه نيرومندي هستيم، اگر گرگ او را بخورد، ما از زيانكاران خواهيم بود، هرگز چنين چيزي ممكن نيست، ما به تو اطمينان ميدهيم.
يعقوب ـ عليه السلام ـ هر چه در اين مورد فكر كرد كه چگونه با حفظ آداب و پرهيز از بروز اختلاف بين برادران، آنان را قانع كند راهي پيدا نكرد جز اين كه صلاح ديد تا اين تلخي را تحمل كند و گرفتار خطر بزرگتري نگردد، ناگزير رضايت داد كه فردا فرزندانش، يوسف ـ عليه السلام ـ را نيز همراه خود به صحرا ببرند. آنها دقيقه شماري ميكردند كه به زودي ساعتها بگذرند و فردا فرا رسد، و تا پدر پشيمان نشده يوسف را همراه خود ببرند.آن شب صبح شد، آنها صبح زود نزد پدر آمدند، و با ظاهر سازي و چهره دلسوزانه به چاپلوسي پرداختند تا يوسف را از پدر جدا كنند.
يعقوب ـ عليه السلام ـ سر و صورت يوسف ـ عليه السلام ـ را شست، لباس نيكو به او پوشانيد، و سبدي پر از غذا فراهم نمود و به برادران داد و در حفظ و نگهداري يوسف ـ عليه السلام ـ سفارش بسيار نمود.كاروان فرزندان يعقوب به سوي صحرا حركت كردند، يعقوب در بدرقه آنها، به طور مكرر آنها را به حفظ و نگهداري يوسف سفارش مينمود و ميگفت: «به اين امانت خيانت نكنيد، هرگاه گرسنه شد غذايش دهيد، و در حفظ او كوشا باشيد».يعقوب با دلي غمبار در حالي كه ميگريست، يوسف ـ عليه السلام ـ را در آغوش گرفت و بوسيد و بوئيد، سپس با او خدا حافظي كرد و از آنها جدا شد، و به خانه بازگشت، وقتي كه آنها از يعقوب فاصله بسيار گرفتند، كينههايشان آشكار شد و حسادتشان ظاهر گشت و به انتقام جويي از يوسف ـ عليه السلام ـ پرداختند، يوسف ـ عليه السلام ـ در برابر آزار آنها نميتوانست كاري كند، ولي آنها به گريه و خردسالي او رحم نكردند و آماده اجراي نقشه خود شدند.
آنها كنار درهاي پر از درخت رسيدند و به همديگر گفتند: در همين جا يوسف را گردن ميزنيم و پيكرش را به پاي اين درختها ميافكنيم تا شب گرگ بيايد و آن را بخورد.بزرگ آنها گفت: «او را نكشيد، بلكه او را در ميان چاه بيفكنيد، تا بعضي از كاروانها بيايند و او را با خود ببرند».مطابق پارهاي از روايات، پيراهن يوسف را از تنش بيرون آوردند، هرچه يوسف تضرع و التماس كرد كه او را برهنه نكنند، اعتنا نكردند و او را برهنه بر سر چاه آورده و به درون چاه آويزان نموده و طناب را بريدند و او را به چاه افكندند.يوسف در قعر چاه قرار گرفت در حالي كه فرياد ميزد: «سلام مرا به پدرم يعقوب برسانيد.»[7]در ميان آن چاه، آب بود، و در كنار آن سنگي وجود داشت، يوسف به روي آن سنگ رفت و همانجا ايستاد.
برادران ميپنداشتند او در آب غرق ميشود، همان جا ساعتها ماندند و ديگر صدايي از يوسف ـ عليه السلام ـ نشنيدند، از او نااميد شدند و سپس به سوي كنعان نزد پدر بازگشتند.[8]
خنده عبرت، و توكل و مناجات يوسف ـ عليه السلام ـ
روايت شده: هنگامي كه برادران، يوسف را در ميان چاه آويزان كردند، يوسف لبخندي زد، يكي از برادران به نام يهودا گفت:اين جا چه جاي خنده است؟يوسف گفت: روزي در اين فكر بودم كه چگونه كسي ميتواند با من اظهار دشمني كند؟
چرا كه داراي برادران نيرومند هستم، ولي اكنون ميبينم خود شما بر من مسلط شدهايد و ميخواهيد مرا به چاه افكنيد، اين درسي از جانب خداوند است كه نبايد هيچ بندهاي به غير خدا تكيه كند (بنابراين خنده من خنده شادي نبود، خنده عبرت بود، از اين حادثه عبرت گرفتم كه بايد فقط به خدا توكل كنم).[9]از اين رو وقتي كه يوسف ـ عليه السلام ـ در درون چاه قرار گرفت، از همه چيز دل بريد، و تنها دل به خدا بست و چنين ميگفت: اي پروردگار ابراهيم و اسحاق و يعقوب به من ناتوان و كوچك، لطف كن.«يا صَرِيخَ الْمُسْتَصْرِخِينَ يا غَوْثَ المُسْتَغيثِينَ يا مُفَرِّجَ عَنْ كَرْبِ الْمُكْرُوبِينَ، قَدْ تَري مَكاني وَ تَعْرِفُ حالي، وَ لا يخْفي عَلَيكَ شَيءٌ مِنْ اَمْرِي بِرَحْمَتِكَ يا رَبّي؛ اي دادرسِ دادخواهان، اي پناهِ پناه آورندگان، اي برطرف كننده ناراحتيها، تو ميداني كه در چه مكاني هستم، به حال من اطلاع داري، بر تو چيزي پوشيده نيست. اي پروردگار من مرا مشمول رحمت خود قرار ده.»يوسف ـ عليه السلام ـ در قعر چاه در ميان تاريكي اعماق چاه با آن سن كم، تنها و درمانده شده، به خدا توكل كرد. خداوند نيز به او لطف نمود، فرشتگاني را به عنوان محافظت و تسلّي خاطر او به نزد او فرستاد.[10]نتيجه توكل يوسف ـ عليه السلام ـ اين شد كه خداوند به يوسف وحي كرد:
«بردبار باش و غم مخور. روزي خواهد آمد كه برادران خود را از اين كار بدشان آگاه خواهي ساخت. آنها نادانند، و مقام تو را درك نميكنند»
(وَ أَوْحَينا إِلَيهِ لَتُنَبِّئَنَّهُمْ بِأَمْرِهِمْ هذا وَ هُمْ لا يشْعُرُونَ).[11]روايت شده: وقتي كه ابراهيم ـ عليه السلام ـ را ميخواستند در آتش افكنند، بدنش را برهنه كرده بودند. جبرئيل پيراهني بهشتي آورد و به تن ابراهيم كرد. ابراهيم ـ عليه السلام ـ آن پيراهن را نزد خود داشت تا به اسحاق داد، اسحاق هم به يعقوب داد، يعقوب آن پيراهن را در «تميمه»اي[12] قرار داد و آن را به گردن يوسف انداخت. جبرئيل نزد يوسف آمد، آن پيراهن را از «تميمه» خارج كرده و به تن او كرد. همين پيراهن بود كه يعقوب بوي آن را از فاصله دور استشمام ميكرد.[13]از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل شده: هنگامي كه برادران يوسف ـ عليه السلام ـ او را در ميان چاه افكندند، جبرئيل نزد يوسف ـ عليه السلام ـ آمد و گفت: اي نوجوان در اين جا چه ميكني؟يوسف ـ عليه السلام ـ : برادرانم مرا در ميان چاه افكندند.جبرئيل ـ عليه السلام ـ : آيا ميخواهي از اين چاه نجات يابي؟
يوسف ـ عليه السلام ـ : با خدا است، اگر خواست مرا نجات ميدهد.جبرئيل ـ عليه السلام ـ : خداوند ميفرمايد: مرا با اين دعا بخوان تا تو را از چاه نجات دهم، و آن دعا اين است:«اَللّهُمَّ اِنّي اَسْئَلُكَ بِاَنَّ لَكَ الْحَمْدُ لا اِلهَ اِلّا اَنْتَ الْمَنّانُ، بَدِيعُ السَّماواتِ وَ الْاَرْضِ ذُو الْجَلالِ وَ الْاِكْرامِ اَنْ تُصَلِّي عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تَجْعَلَ لِي مِمّا اَنَا فيهِ فَرَجاً وَ مَخْرَجاً؛ خدايا از درگاه تو مسئلت مينمايم، حمد و سپاس، مخصوص تو است، معبود يكتايي جز تو نيست، تو نعمت بخش و آفريدگار آسمانها و زمين، صاحب عظمت و شكوه هستي، بر محمد و آلش درود بفرست، و براي من در اين جا راه گشايش فراهم فرما.»[14]
دروغ بافي برادران، و پاسخ يعقوب به آنها
برادران يوسف پس از انداختن يوسف به چاه، به طرف كنعان بر ميگشتند. براي اين كه پيش پدر رو سفيد شوند و به دروغي كه قصد داشتند به پدر بگويند رونقي دهند، پيراهن يوسف را به خون بزغاله يا آهويي آلوده كردند، تا آن را نزد پدر، شاهد قول خود بياورند كه گرگ يوسف را دريده است. اين پيراهن خون آلود هم دليل بر سخن ما است. شب شد. آنان با سرافكندگي و خجالت ظاهري در حالي كه در ظاهر گريه ميكردند و به سر ميزدند به طرف پدر آمدند. تا پدر آنان را ديد و يوسف را نديد، فرمود:«پس برادر شما چه شد؟
چرا به امانتي كه به شما سپرده بودم خيانت كرديد؟ آيا از همان چيزي كه ميترسيدم به سرم آمد؟»آنها در جواب گفتند: «اي پدر؛ ما يوسف را نزد اثاث خود گذاشتيم و براي مسابقه به محل دوردستي رفتيم، از بخت برگشته ما، گرگ او را در غياب ما دريده وخورد و كشته نيم خورده او را به جاي گذاشته بود. اين پيراهن خون آلود اوست كه آوردهايم كه گواه گفتار ما است. گر چه شما گفته صد در صد صحيح ما را باور نميكنيد «وَ ما أَنْتَ بِمُؤْمِنٍ لَنا وَ لَوْ كُنَّا صادِقِينَ».[15]اين دروغ سازان با اين ترفند مرموز، به قدري مهارت به خرج دادند كه هر كسي ميبود باور ميكرد، ولي از آن جا كه گفتهاند: «دروغگو حافظه ندارد» گويا اينها عقل خود را از دست داده بودند و اصلاً به فكرشان راه پيدا نكرد كه اگر گرگ كسي را بخورد، پيراهنش را هم ميدَرَّد. از اين رو، وقتي يعقوب به پيراهن نگاه كرد، ديد آن پيراهن هيچ پارگي و بريدگي ندارد. فرمود:«اين گرگ، عجب گرگ مهرباني بوده است، تاكنون چنين گرگي نديدهام كه شخصي را بِدَرَّد، ولي به پيراهن او كوچكترين آسيبي نرساند.»وقتي حضرت يعقوب ـ عليه السلام ـ به پسرهاي خود اين را گفت، فكر آنان بيدرنگ عوض شد و گفتند:
«اشتباه كرديم، دزدها او را كشتند».حضرت يعقوب ـ عليه السلام ـ فرمود:
«چگونه ميشود كه دزدها او را بكشند، ولي پيراهنش را بگذارند. آنها به پيراهن بيشتر احتياج دارند.»
(چرا اين دروغهاي شاخدار را بر زبان جاري ميسازيد؟)برادران سرافكنده و شرمنده شدند. ديگر جوابي نداشتند. مشتشان باز شد. حقّ همان بود كه يعقوب در جواب آنها فرمود:«بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسَكُمْ أَمْراً؛ او را گرگ ندريد،و دزدها نكشتند، بلكه نفسهاي شما، اين كار را برايتان آراست. من صبر نيكو خواهم داشت، و در برابر آن چه ميگوييد از خداوند ياري ميطلبم.»[16]يعني: دندان روي جگر ميگذارم، بدون جزع و فزع در كنج عزلت مينشينم، تا خداوند مرا از اين درد و غم بيرون آورد.
[1] . نور الثقلين، ج 2، ص 410.[2] . يوسف، 5 و 6.[3] . چنان كه اين مطلب در آيه 100 سوره يوسف آمده است.[4] . نور الثقلين، ج 2، ص 410.[5] . يوسف، 8 و 9.[6] . مجمع البيان، تفسير صافي، جامع الجوامع و نور الثقلين، ذيل آيه 9 و 10 سوره يوسف.[7] . تفسير نور الثقلين، ج 2، ص 413؛ تفسير جامع، ج 3، ص320. [8] . همان مدرك.[9] . تفسير جامع الجوامع، ص 214.[10] . تفسير جامع، ص 321؛ حيوه القلوب، ج 1، ص 248.[11] . سوره يوسف؛ آيه 14.[12] . تميمه عبارت از لولهاي نقرهاي بود كه عربها آن را به گردن فرزندان خود ميانداختند تا فرزندانشان از چشم بد محفوظ بمانند (المنجد ـ واژه تميم).[13] . تفسير جامع الجوامع، ص 214.[14] . تفسير نور الثقلين، ج 2، ص 415 و 416.[15] . يوسف، 17.[16] . تفسير مجمع البيان، ج 5، ص 218، ذيل آيه 18 سوره يوسف.
