لطفا منتظر باشید ...
كسب مال حلال
محمد عليزاده ـ ره توشه راهيان نور، ش50 ص207يكي از ويژگي هايي كه اميرالمؤمنين علي ـ عليه السّلام ـ براي پارسايان بيان مي كنند، تلاش براي روزي حلال است(...وَ طَلَباً في حَلالٍ[1]). بديهي است اولين و مهم ترين گام در جهت زدودن «فقر و نيازمندي» و وابستگي فردي و اجتماعي به ديگران، اين است كه انسان سهم خود و خانواده، نزديكان، همسايگان و نيز جامعه خود را از سفره گسترده طبيعت فراموش نكند.طلب حلال در قرآن
با نگاه به آيات قرآن در مي يابيم كه قرآن هرگز ما را به چشم پوشي از مواهب الهي دعوت نكرده و فقر را ارزش و نعمت به حساب نياورده است.حتي در سوره جمعه كه توصيه آن به شركت در نماز جمعه و ذكر خداست، مي فرمايد:
هنگامي كه نماز پايان يافت، شما آزاديد در زمين پراكنده شويد و فضل خدا را بطلبيد (به دنبال روزي برويد) و خدا را بسيار ياد كنيد، شايد رستگار شويد![2] از اين آيه استفاده مي كنيم كه حتي روز تعطيل و به جا آوردن اعمال عبادي در روز جمعه، مانعي براي فعاليت هاي اقتصادي سازنده نيست.
توازن نيازهاي مادي و معنوي
اصل تعادل و توازن حكم مي كند كه در نيايش هاي خود هم به نعمت هاي دنيا توجه داشته باشيم و هم به آخرت و اين براساس آموزه هاي قرآني است:«رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ تِجارَهٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ؛[3] مرداني كه خريد و فروش آن ها را از ياد خدا باز نمي دارد».امام صادق ـ عليه السّلام ـ اين دعاي دو جانبه را اين چنين تعليم داده اند:«سَلوا اللهَ الغِني في الدُنيا و العافيهَ، و في الآخرهِ المغفرهَ و الجَنَّهَ؛ از خدا در دنيا بي نيازي و عافيت را بخواهيد و در آخرت آمرزش الهي و بهشت را».[4]كسب حلال، وسيله خدمت
انفاق در راه خدا موارد زيادي از بخشش هاي واجب و مستحب را پوشش مي دهد: خمس، زكات، قرض، صدقه، بعضي از نذرها، هديه، قرباني و... از اين موارد است. بديهي است اگر دست انسان از مال و مواهب دنيوي خالي باشد، هرگز توفيق احسان به مردم را نخواهد يافت. بنابراين مي توان گفت در اغلب آياتي كه صيغه «أنفِقوا» (به شكل امري آن) استفاده شده است؛ چه واجب و چه مستحب، بايد كلمه «اكسبوا» را در تقدير گرفت. هم چنان كه مي گوييم مقدمه واجب، واجب است؛ مقدمه انفاق هم كه كسب درآمد است لازم و اجتناب ناپذير است.آيه ذيل به صراحت مي فرمايد: از كسب حلال خود انفاق كنيد:«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّباتِ ما كَسَبْتُمْ»[5]اي كسانيكه ايمان آورده ايد ازاموال پاكيزه و حلالي كه كسب كرده ايد؛انفاق كنيد.مولوي مي گويد:
«انفقوا» گفتست پس كسبي بكن
گرچه آورد «أنفِقوا» را مطلق، او تو
بخوان كه اِكسبوا ثُمّ «انفقوا»[6]
زانكه نبود خَرج بي دخل كُهُن
بخوان كه اِكسبوا ثُمّ «انفقوا»[6]
بخوان كه اِكسبوا ثُمّ «انفقوا»[6]
توانگران را وقف است و نذر و مهماني زكات
تو كي به دولت ايشان رسي كه نتواني جز
اين دو ركعت و آن هم به صد پريشاني!؟
و فـطره و اِعـتاق[7] و هَـدي[8] و قـرباني
اين دو ركعت و آن هم به صد پريشاني!؟
اين دو ركعت و آن هم به صد پريشاني!؟
اهميت طلب حلال در احاديث
پيشوايان معصوم ما ـ عليهم السلام ـ با گفتار، عمل و تشويق، همواره پيروان خود را به تلاش براي روزي حلال سوق داده و «حلال» بودن را ويژگي لازم و دائمي درآمدها دانسته اند. از اين نكته استفاده مي شود كه هر قدر دامنه «درآمدهاي حلال» گسترش يابد و شناسايي شود و مورد استفاده سطوح مختلف جامعه با توانايي ها، سليقه ها، تخصص ها، و امكانات بومي مختلف قرار گيرد، به طور طبيعي نظام مالي و اقتصادي سالمي بر جامعه جاري و ساري مي گردد و راه هاي نامشروع كسب درآمد از بين رفته و يا به حداقل مي رسند. اهميت جايگزين كردن راه هاي حلال روزي به حدي است كه امام صادق ـ عليه السّلام ـ به يكي از اصحاب خود به نام «مصادف» مي فرمايد:«يا مُصادِفُ! مجالَدَهُ السيوفِ أهونُ من طَلَبِ الحلالِ؛[11] شمشيرزدن و جنگيدن آسان تر از به دست آوردن روزي حلال است!»و نيز آمده است:«الشاخِصُ في طَلَب الرزقِ الحلالِ كالمُجاهِدِ في سَبيل الله؛[12] كسي كه در طلب رزق از شهري به شهري رود، مانند كسي است كه در راه خدا جهاد كند».رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود:«ما مِن عَبدٍ استحيا مِن الحَلالِ إلّا ابتلاهُ اللهُ بِالحرامِ؛[13] هيچ بنده اي نيست كه از طلب حلال شرم كند، مگر اين كه خدا او را به حرام مبتلا مي كند».تلاش اقتصادي در سيره ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ
امام باقر ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد:«إنِّي لَأعمَلُ فِي بَعضِ ضِياعِي حَتَّي أعرَقَ و إنَّ لي مَن يَكفِينِي لِيَعلَمَ اللهُ عَزَّ و جَلَّ أنِّي أطلُبُ الرِّزقَ الحَلالَ؛[14] با اين كه من مي دانم كسي هست كه روزي مرا در حد كفاف مي رساند؛ امّا در ضياع (زمين مزروعي) خود آن قدر كار مي كنم تا عرق از بدنم سرازير شود تا خدا بداند كه من در طلب روي حلال هستم».در حديثي ديگر آمده است:«ازرَعُوا وَ اغرِسُوا فَلا وَ اللهِ مَا عَمِلَ النّاسُ عَمَلاً أحَلَّ وَ لا أطيَبَ مِنهُ؛[15] زراعت كنيد و بكاريد (كه) به خدا قسم عملي شريف تر و پاك تر از آن نيست».آثار طلب حلال
آمرزش گناهان
خداي متعال با اسباب مختلفي گناهان انسان را مي بخشد كه توبه، شفاعت، عبادات، ولايت اهل بيت ـ عليهم السلام ـ ، خدمت به مردم و... از اين اسباب هستند. يكي از اين سبب ها طلب حلال است.رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ فرمود:«مَن باتَ كالّاً مِن طَلَبِ الحلالِ باتَ مَغفوراً له؛[16] كسي كه با خستگي به سبب تلاش روزانه براي كسب حلال، شب را به صبح برساند، آمرزيده مي شود».در روايتي ديگر از آن حضرت آمده است:«إنَّ مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوباً لا يُكَفِّرُها صَلاهٌ وَ لا صَدَقَهٌ قِيلَ يا رسولَ اللهِ فَما يُكَفِّرُها قالَ الهُمُومُ في طَلَبِ المَعِيشَهِ؛[17] بعضي از گناهان به وسيله نماز و صدقه هم آمرزيده نمي شوند. سؤال شد يا رسول الله! پس چه چيز موجب آمرزش آن است؟ فرمود: جديت و تلاش در طلب معيشت».
رفاه خانواده
امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد:«من لم يستحي مِن طلبِ المعاش خَفَّت مؤونَتُهُ وَرُخيَ باله و نُعِّمَ عِيالُهُ؛[18] كسي كه از طلب حلال شرم نكند، بارش سبك، سختي هايش آسان و خانواده اش در رفاه قرار مي گيرند».
كسب را همچون زراعت دان
عمو تا نكاري دخل نبود آن تو
عمو تا نكاري دخل نبود آن تو
عمو تا نكاري دخل نبود آن تو
سربار نبودن
نتيجه بيكاري، نداشتن مهارت و دانش مفيد و سودآور، كم كاري و تلف كردن وقت اين است كه انسان، خود و خانواده اش را سربار و نان خور ديگران كند و چنين كسي از رحمت خدا به دور است.عن النبي ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ قال:«ملعونٌ مَن ألقي كَلَّه عَلَي الناس مَلعونٌ مَلعونٌ مَن ضَيَّعَ مَن يَعول؛[22] رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ فرموده است: كسي كه بار زندگي خود را بر دوش ديگران بيفكند (و بخواهد از دسترنج مردم زندگي خود را بگذراند( رانده و مطرود درگاه باري تعالي است و نيز كسي كه حقوق خانواده خود را ضايع كند ملعون است».
هيچ چاره نيست از قوت عيال
از بن دندان كنم كسب حلال
از بن دندان كنم كسب حلال
از بن دندان كنم كسب حلال
توجه به سبب معنوي رزق حلال
در پايان اين فراز لازم است بدانيم كه رزق حلال نيز هم چون همه جنبه هاي ديگر زندگي نيازمند دعا، تضرع و مسألت از درگاه ربوبي است و سبب واقعي، خداي سبحان است. بنابراين تلاوت بعضي از سوره ها و آيات مبارك قرآن، دعاهاي وارد شده از معصومين ـ عليهم السلام ـ و نيز ذكرهايي كه براي توسعه رزق توصيه شده اند، بايد همواره مورد توجه باشند. يكي از دعاها كه پس از آخرين نماز يوميه خوانده مي شود و محتوا و مضمون آن براي طلب رزق است، تعقيب نماز عشا است كه مرحوم محدث قمي ـ رحمه الله عليه ـ آن را در كتاب مفاتيح الجنان از كتاب شريف مصباح المتهجّد نقل كرده است.[1] . نهج البلاغه، خطبه متقين.[2] . سوره جمعه، آيه 9.[3] . سوره نور، آيه 37.[4] . اصول كافي، ج 15، ص 71.[5] . سوره بقره، آيه 267.[6] . مثنوي معنوي، دفتر پنجم، بيت 580ـ579.[7] . اعتاق به كسر اول مصدر باب افعال به معناي آزاد كردن بندگان است.[8] . هَدي به فتح اول و سكون ثاني، شتر يا گوسفند يا حيوان ديگري است كه در روز حج بايد حاجيان قرباني كنند و گاهي عنوان كفّاره دارد و براي جبران تقصيري است كه مرتكب شده اند.[9] . من لايحضره الفقيه،ج 3، ص 166.[10] . «إِلاَّ الْمُصَلِّينَ ... الَّذِينَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ دائِمُونَ وَ الَّذِينَ فِي أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ لِلسَّائِلِ وَ الَْمحْرُومِ» سوره معارج، آيه 24.[11] . تهذيب، ج 13، ص 7.[12] . مستدرك الوسائل، ج 13، ص 12.[13] . محمدي ري شهري، ميزان الحكمه، ج 2، ص 1076.[14] . وسائل الشيعه، ج 17، ص 39.[15] . اصول كافي، ج 5، ص 260.[16] . وسائل الشيعه، ج 17، ص 24.[17] . مستدرك الوسائل، ج 13، ص 13.[18] . بحار الانوار، ج 67، ص 313.[19] . اصول كافي، ج 4، ص 11.[20] . همان، ج 4، ص 12.[21] . مستدرك الوسائل، ج 2، ص 643.[22] . همان، ج 4، ص 12.[23] . اصول كافي، ج 5، ص 76.
