مسجد پايگاه مبارزه مردمي در انقلاب
حكومت پهلوي با كنترل و مراقبت چند جانبهي خود نتوانست مانع كارآيي مسجد گردد، لذا مسجد در نقش بازيافتهي خود ظهور كرد و به پايگاه انقلاب و مركز نشر تعاليم اسلامي مبدل شد. مسجد به محل وحدت نيروهاي انقلابي تبديل شد و اضافه بر اين كه مسجد، كانون حمايت از مردم مظلوم فلسطين نيز بود، آيت الله طالقاني در اقدامي شجاعانه در مسجد هدايت، فطريهي آن سال را براي كمك به مردم فلسطين اختصاص داد.[1]در دوران انقلاب، سال هاي 1356 ـ 1357، روحانيون از مساجد براي سازماندهي و هدايت مبارزه بهره مي بردند و با تقسيم مناطق و پايگاه قرار دادن هر مسجد در آن منطقه، حركات نهضت را همآهنگ مي كردند. هر منطقه، با مركزيت رهبري (دكتر بهشتي، دكتر باهنر، دكتر مفتح و استاد شهيد مطهري)، در رابطه با راه پيمايي ها و پخش اعلاميه، ارتباط داشتند.در تهران، مسجد قبا مركزيت اين تشكيلات بود كه تحت نظر دكتر مفتح اداره مي شد. مسجد جليلي به امامت آيت الله مهدوي كني،[2] مسجد امير المؤمنين به امامت آيت الله موسوي اردبيلي، مسجد لرزاده به امامت حجه الاسلام عميد زنجاني، مسجد رستم آباد به امامت حجه الاسلام شاه آبادي، مسجد هدايت، مسجد ارك، مسجد جاويد، مهديه ي تهران، مسجد بازار، مسجد صاحب الزمان ـ عجل الله تعالي و فرجه الشريف ـ و... از مراكز فعال تجمع و سازماندهي نيرو ها و چاپ و نشر اعلاميه ها و نوار هاي انقلابي بود.براي مثال مسجد رستم آباد در شميران، از سال 1350 كانون مبارزه و تربيت جوانان بود. امام جماعت آن به ياري گروه هاي مسلح مبارز مسلمان مي پرداخت و سازماندهي و رهبري گروه مسلح حزب الله، در اين مسجد انجام مي شد.در شيراز مسجد جامع، مركز مبارزه بود كه تحت هدايت آيت الله دستغيب اداره مي شد.در اصفهان مسجد سيد از مهم ترين پايگاه هاي انقلاب بود كه مسؤوليت آن را آيت الله طاهري بر عهده داشت. مسجد مصلي و مسجد امام علي ـ عليه السلام ـ از مراكز مبارزهي اين شهر بود. سابقه ي مبارزه در مسجد امام علي ـ عليه السلام ـ در واقع به سال 1352 باز مي گردد كه كلاس ها و بحث ها و سخن راني هاي استاداني چون استاد مطهري و دكتر بهشتي؛ تحت نظر حجه الاسلام علي اكبر اژه اي در آن برگزار مي شد.در مشهد، مساجد صديق ها و امام حسن ـ عليه السلام ـ از مهمترين مراكز انقلاب محسوب مي شدند. هدايت اين مساجد به عهدهي آيت الله خامنه اي، شهيد حجه الاسلام هاشمي نژاد و آيت الله واعظ طبسي بود.
در يزد مسجد روضهي محمديه يا مسجد حظيره، زير نظر و هدايت آيت الله صدوقي، پايگاه اصلي انقلاب در اين شهر بود.گروه همافران مسلمان و مبارز پايگاه نوژه، كه فعاليت خود را از سال 1353 با تأسيس مسجد و برقراري نماز جماعت و نماز عيد فطر آغاز كرده بودند، از طريق ارتباط با حجه الاسلام علي اكبر رضواني، در متن انقلاب قرار گرفتند و با روحانيون همدان ارتباط يافتند.[3] اين فعاليت ها در قالب پخش اعلاميه ها، سخنراني ها و تجهيز و تسليح مبارزان و تدارك تظاهرات و راه پيمايي ها سازماندهي مي شد و از عوامل تأثير گذار در تسريع روند پيروزي انقلاب اسلامي به حساب مي آمد.