پرسش :
در مورد ازدواج هاي متعدد امامان توضيح دهيد؟

پاسخ

مسلماً ازدواج هاي ائمه، با توجه به موقعيت و جايگاه ايشان در اجتماع بي دليل نبوده است. همچنان كه پيامبر اكرم -صلي الله عليه و آله- اهدافي را از تعدد ازدواج هاي خود دنبال مي كرد، كه از جمله حكمت هاي ازدواج هاي ائمه اطهار، مي توان به تداوم نسل اهل بيت پيامبر- صلي الله عليه و آله - حفظ سلسله ائمه معصوم -عليهم السلام- و ارائه الگوي رفتاري در رابطه با برقراري عدالت در ميان زنان اشاره كرد.

مسلماً ازدواج هاي ائمه با توجه به موقعيت و جايگاه ايشان در اجتماع بي دليل نبوده است; همچنان كه پيامبر (ص) تا زماني كه در مكه بود و شرائط اقتضاء نمي كرد، به جز خديجه همسري نداشت و بعدها نيز در ازدواجهاي مكرر خود، اهدافي را دنبال مي نمودند كه حداقل آن محافظت از يتيمان و درماندگان و حفظ آبروي اشخاص آبرومند بود; مثل ازدواجي كه با زينب بنت خزيمه كردند يا براي تبليغ دين و جلب قلوب دشمنان اين كار را صورت داده اند. مثل ازدواج شان با جويريه، يا در پي اهداف سياسي بودند مثل نكاح با عايشه و صفيه يا قصد داشتند، قوانين شرعي را وضع كنند و سنت هاي غلط جاهلي را از بين ببرند مثل ازدواجي كه با زينب بنت جحش نمودند.[1] در اين رابطه دلائلي را هم مي توان براي تعدد ازدواج هاي ائمه برشمرد، از جمله، دوام نسل اهلبيت پيامبر(صلي الله عليه و آله) است; فشارهاي شديدي كه در زمان خلفاي اموي و عباسي براي از بين بردن اسلام اصيل صورت مي گرفت، به گونه اي بود كه اتهام دوستي علي-عليه السلام- به كسي، از اتهام كفر و بدبيني بدتر شمرده مي شد و عواقب وخيم تري در پي داشت.[2] ترتيبي داده شده بود كه در حل و فصل امور، شهادت هيچ يك از خاندان علي -عليه السلام- و شيعيانشان را نپذيرند.[3]

نابود كردن اولاد پيامبر، از مهم ترين اصول خلفا به شمار مي رفت كه نمونه ي بارز آن، ماجراي كربلا بود.[4]

از جمله علل ديگري كه در اين رابطه مي توان ذكر كرد، ديگر حفظ سلسله ي ائمه معصوم بوده است تعدد همسران و بالطبع تعدد فرزندان تا حدودي مانع تشخيص امام بعدي مي شد. علاوه بر آن كه ائمه تدابير ديگري را نيز مي انديشيدند كه خود، نشان از اختناق شديد داشت، به گونه اي كه وقتي منصور، بعد از شهادت امام صادق -عليه السلام- از محمد بن سليمان مي خواهد كه جانشين امام را بيابد و گردن بزند، وي در وصيت نامه ي امام نام پنج وصي را مي يابد كه از جمله ي آنها منصور دوانيقي بود همين امر سبب حفظ جان امام كاظم-عليه السلام- گرديد.[5] بعد از شهادت امام عسكري هم، معتمد خليفه عباسي براي يافتن و نابود كردن آخرين امام تلاش هاي بسياري مي كند و حتي كنيزي از كنيزان امام را مدت دو سال تحت نظر قرا مي دهد تا از حامله بودن او مطمئن شود كه به نتيجه اي نمي رسد و براي عوام فريبي ميراث امام عسكري را ميان مادر و برادر ايشان تقسيم مي كند.[6]

گاهي ام ازدواج ائمه به سبب مسائل سياسي پديد مي آمد كه ازدواج امام جواد-عليه السلام- با ام الفضل دختر مأمون از اين نمونه است. مأمون با اين ازدواج قصد داشت تا استفاده اي را كه از تحميل وليعهدي به امام رضا(ع) به دست آورده بود، از اين وصلت نيز بدست آورد. او مي خواست با فرستادن دختر خود به خانه ي امام آن حضرت را به طور دقيق زير نظر داشته باشد. علاوه بر آن كه امام را با دربار پرعيش و نوش خود مرتبط سازد و بر قداست امام لطمه بزند و از طرفي مانع اعتراض و قيام علويان بر ضد خود شود و ترتيبي داده بود كه امام جواد-عليه السلام- در پذيرفتن اين امر مقاومت چنداني نكند.[7]

از اين مسائل كه بگذريم تعدد همسران و برقراري عدالت بين آنان از مسائلي است كه قرآن مطرح نموده و ائمه اطهار به عنوان تنها مفسران واقعي اين معجزه ي بزرگ، مي بايست يك الگوي رفتاري را فراروي مردم قرار دهند. علي بن ابيطالب در اوقاتي كه دو زن داشتند حتي براي وضو گرفتن هم در خانه ي زني كه نوبتش نبود وضو نمي ساختند.[8] يكي از دانشمندان غربي شيوع زنا و فحشا ميان ملت هاي مسيحي را زائيده ي تحريم تعدد همسران بوسيله كليسا معرفي كرده است. اگر چه اسلام نيز اين قاعده را بدون قيد و شرط رها ننموده است.

[1] . شريفي، احمد حسين، ازدواج هاي پيامبر، پژوهشي در عصمت معصومان، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، 77، ص 23.

[2] . پيشوايي، مهدي، سيره پيشوايان، مؤسسه تحقيقاتي و تعليماتي امام صادق (عليه السلام)، چ دوم، 74، ص 130.

[3] . همان. ص121.

[4] . همان. ص236.

[5] . همان. ص414.

[6] . همان. ص661.

[7] . عاملي، جعفر مرتضي، زندگاني سياسي امام جواد، محمد حسين، قم، دفتر انتشارات اسلامي، ص 121

[8] . مطهري، مرتضي، نظام حقوق زن در اسلام، 1375، ص 417.