پرسش :دعا چگونه تقدير انسان را بر مي گرداند يا تغيير مي دهد؟ - [تأثیر دعا در تقدير انسان] نسخه متنی

پرسش :دعا چگونه تقدير انسان را بر مي گرداند يا تغيير مي دهد؟

پاسخ

يكي از معتقدات شيعه و از ضروريات مكتب تشيع مسئله «بداء» است و بسيار به آن اهميت داده شده تا آن جا كه در كتب روايي معروف ما شيعيان مانند اصول كافي،[1] توحيد صدوق[2] و بحارالانوار،[3] بابي را مرحوم كليني و صدوق و علامه مجلسي ـ رحمة اللّه عليهم ـ به آن اختصاص داده اند و روايات زيادي درباره اهميّت آن وارد شده است.

مراد از بداء چيست؟ انسان به تغيير مسير و سرنوشتش، بوسيله اعمال خوب و بدي كه انجام مي دهد قادر است.[4] بنابراين بسيار مي شود كه طبق ظواهر علل و اسباب، احساس مي كنيم كه حادثه اي به وقوع خواهد پيوست، در حالي كه بعداً مي بينيم آن حادثه واقع نشد، در اين هنگام مي گوئيم: «بدا» حاصل شد، يعني آنچه را به حسب ظاهر، ما واقع شدني مي ديديم، خلاف آن ظاهر شد.

توضيح: تحقق موجودات و حوادث مختلف جهان دو مرحله دارد، يكي مرحله ي قطعيت كه هيچگونه دگرگوني در آن راه ندارد، كه از آن در قرآن تعبير شده به «ام الكتاب» يا لوح محفوظ يا مطلق و محتوم. و ديگري مرحله ي غير قطعي است كه دگرگوني در آن راه دارد كه تعبير شده به مرحله «لوح محو و اثبات» يا مشروط و موقوف، مثلاً مقدر شده كه فلان شخص مريض در زمان خاصي مي ميرد، مگر اينكه دارو مصرف كند، يا عمل جراحي انجام دهد يا دعا كند و يا صدقه بدهد.

خداوند متعال در قرآن مي فرمايد: «يمْحوا اللّه ما يشاء و يُثْبتُ و عنْدهُ اُمُّ الْكتاب»[5]

حضرت علي (عليه السلام)مي فرمايد: از رسول اكرم (صلي الله عليه وآله)از اين آيه سؤال كردند، حضرت فرمود:

«لا قرّن عينيك بتفسيرها و لا قرّن عين اُمتي بعدي تفسيرها: الصدقه علي وجهها و برّ الوالدين و اصطناع المعروف يحوّل الشقاء سعادة و يزيد في العمر ويقي مصارع السوء»[6]

«من چشمان تو را به تفسير اين آيه روشن مي سازم و همچنين چشمان امّتم را بعد از من، كمك به نيازمندان هرگاه به صورت صحيح انجام گيرد و نيكي به پدر و مادر و انجام هر كار خير، شقاوت را به سعادت مبدل مي كند و عمر را طولاني و از خطرات جلوگيري مي كند».

اين روايت اشاره دارد به اين كه سعادت و شقاوت يك امر حتمي و اجتناب ناپذيرنيست، انسان مي تواند با تغيير موضع خود و اعمال خوب، شقاوت را به سعادت تبديل كند، چرا كه جاي اين امور لوح محو و اثبات است نه ام الكتاب.

دعا هم مربوط به مسئله بداء است كه در سرنوشت انسان مؤثر است و جلوي جريان هايي را مي گيرد و يا جريان هايي بوجود مي آيد، امام باقر (عليه السلام)فرمود: «الدعاء يردّ القضاء قد ابرم ابراماً»[7]

دعا قضا را بر مي گرداند، هرچند كه قضا محكم شده باشد.

حقيقت امر اين است كه گاهي يك حادثه را با اسباب و علل ناقصه آن، در نظر مي گيريم، در اينجا جنبه قطعي ندارد و تغيير و دگرگوني باتوجه به حوادث ديگر در آن راه دارد. گاهي حادثه اي را با علت تامه اش يعني وجود مقتضي و اجتماع همه ي شرائط و از ميان رفتن موانع در نظر مي گيريم، در اينجا حادثه قطعي است و هيچ گونه دگرگوني در آن راه ندارد.

اين نكته را بايد توجه داشت كه حداقل قسمتي از علوم پيشوايان بزرگ دين نسبت به حوادث مختلف مربوط به لوح محو اثبات است و لوح محفوظ با تمام خصوصياتش مخصوص به خدا است و تنها قسمتي از آن را كه صلاح بداند به بندگان خاصش تعليم مي كند.[8]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:

1. عدل الهي، شهيد مطهري، ص 40 - 139.

2. انسان و سرنوشت، شهيد مطهري.

3. آموزش عقايد، مصباح يزدي، ج 1.

[1] . كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، ج 1، باب البداء.

[2] . توحيد صدوق، باب البداء.

[3] . مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، ج 4، باب البداء و النسخ.

[4] . سبحاني، جعفر، محاضرات في الالهيات، تلخيص علي رباني گلپايگاني، مؤسسه نشر اسلامي، ص 283.

[5] . رعد/ 39.

[6] . طباطبائي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ج 11، ص 419.

[7] . محمد ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، دارالحديث، چاپ دوم، 1416 هـ ق، ج 2، ص 87.

[8] . ر.ك: مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، دارالكتب الاسلاميه، چاپ هفتم، 1361، ج 10، ص 242 - 246.