لطفا منتظر باشید ...
تعليم و تعلم
1. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله - : من لم يصبر علي ذل التعلم ساعة بقي في ذل الجهل أبدا.«عوالي اللآلي، ج 1، ص 285»رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود:هر کس بر خواري ساعتي دانش آموختن صبر نکند، براي هميشه در خواري ناداني بماند.2. قال الإمام علي - عليه السلام - : و لا يستحين أحد إذا لم يعلم الشئ أن يتعلمه.«نهج البلاغه، حکمت 82»امام علي - عليه السلام - فرمود: هيچ يک از شما وقتي چيزي را نمي داند، از آموختن آن شرم نکند.3. قال الإمام علي - عليه السلام - : تعلموا العلم، فإن تعلمه حسنة و مدارسته تسبيح و البحث عنه جهاد و تعليمه لمن لا يعلمه صدقة ... .«أمالي شيخ صدوق، ج 1، ص 492»امام علي - عليه السلام - فرمود: دانش بياموزيد، زيرا که آموختن دانش ثواب و حسنه است و مذاکره اش تسبيح و جستجوي از آن جهاد و ياد دادنش به کسي که آن را نمي داند صدقه، دانش انيس خلوت است و يار تنهايي و حربه اي عليه دشمن و زيور دوستان، خداوند به واسطه دانش مردماني را بلند مرتبه گرداند و آن ها را پيشواي در خوبيها کند که به آن ها تآسي جويند و کردارشان مورد توجه قرار گيرد و آثارشان اقتباس شود.4. قال الإمام الصادق - عليه السلام - : من تعلم العلم و عمل به و علم لله، دعي في ملکوت السماوات عظيما، فقيل: تعلم لله، وعمل لله، وعلم لله!.«الکافي، ج 1، ص 35»امام صادق - عليه السلام - فرمود: هر که براي خدا علم بياموزد و به آن عمل کند و به ديگران آموزش دهد، در ملکوت آسمان ها به بزرگي ياد شود و گفته شود: براي خدا آموخت، براي خدا عمل کرد و براي خدا آموزش داد!.5. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله - : علماء هذه الامة رجلان: رجل آتاه الله علما فطلب به وجه الله والدار الآخرة، و بذله للناس ولم يأخذ عليه طمعا، ولم يشتر به ثمنا قليلا وذلک يستغفر له من في البحور ... .«روضة الواعظين، ج 1، ص 11»رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود: علماي اين امت دو کس اند: يکي آن که خداوند او را دانشي داد و او به واسطه آن رضاي خدا و سراي آخرت را جست و از دانش خود به مردم بخشيد و گرفتار طمع نشد و آن را به بهايي اندک نفروخت، براي چنين کسي جانوران درياها و جنبندگان خشکي و دريا و مرغان هوا آمرزش طلبند و با سروري و بزرگواري بر خداوند وارد شود. ديگري آن که خداوند به او دانشي داد و او آن را از بندگان خدا دريغ ورزيد و گرفتار طمع شد و دانش خود را به بهايي ناچيز فروخت، چنين کسي در روز رستاخيز با لگامي آتشين افسار مي شود.6. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله - : من طلب العلم لله لم يصب منه بابا إلا ازداد به في نفسه ذلا، وفي الناس تواضعا، ولله خوفا، وفي الدين اجتهادا، وذلک الذي ينتفع بالعلم فليتعلمه ... .«روضة الواعظين، ج 1، ص 11»رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود: هر که براي خدا علم بياموزد، به هيچ بابي از آن نرسد مگر اين که بيش از پيش خود را حقير تر بيند، با مردم افتاده تر شود، ترسش از خدا بيشتر گردد و در دين کوشاتر شود، چنين کسي از علم بهره مند مي شود پس بايد آن را بياموزد؛ اما کسي که دانش را براي دنيا و منزلت يافتن نزد مردم و موقعيت يافتن نزد سلطان و حاکم فرا گيرد، به هيچ بابي از آن نرسد مگر اين که خود بزرگ بين تر شود و بر مردم فخر فروشد و از خدا بيشتر غافل شود و از دين بيشتر فاصله گيرد، چنين کسي از دانش سود نمي برد، بنابراين بايد (از تحصيل دانش) خود داري ورزد و عليه خود حجت و پشيماني و رسوايي در روز قيامت فراهم نياورد.7. قالالإمامعلي - عليه السلام - : منتعلمالعلمللعملبهلميوحشهکساده.«غرر الحکم، ح 8244»امام علي - عليه السلام - فرمود: هر کس علم را براي به کار بستن آن بياموزد، بي رونقي بازار علم او را به هراس نيفکند.8. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله - : من تعلم العلم رياء وسمعة يريد به الدنيا نزع الله برکته، و ضيق عليه معيشته، و وکله الله إلي نفسه، ومن وکله الله إلي نفسه فقد هلک.«مکارم الأخلاق، ج 2، ص 364»رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود: هر کس دانش را براي خود نمايي و شهرت طلبي بياموزد و هدفش از آن دنيا باشد، خداوند برکتش را از او بگيرد و زندگيش را بر او تنگ سازد و او را به خودش واگذارد و هر کس که خداوند او را به خودش واگذارد، همانا هلاک شود.9. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله - : أوحي الله إلي بعض أنبيائه: قل للذين يتفقهون لغير الدين، ويتعلمون لغير العمل و يطلبون الدنيا لغير الآخرة، يلبسون للناس مسوک الکباش ... .«عدة الداعي، ص 70»رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود: خداوند به بعضي از پيامبران خود وحي فرمود: بگو به کساني که براي غير دين علم دين مي آموزند و براي غير عمل علم مي اندوزند و دنيا را براي غير آخرت مي جويند، در نظر مردم به لباس ميش در مي آيند اما دلهايشان چون دلهاي گرگهاست، زبانشان از عسل شيرين تر است و کردارشان از صبر (زرد) تلختر، به اينان بگو: آيا مرا مي فريبند؟ بر اينان چنان فتنه اي بسازم که (حتي) شخص حکيم را سرگشته کند.10. قال الإمام علي - عليه السلام - : خذوا من العلم ما بدا لکم و إياکم أن تطلبوه لخصال أربع: لتباهوا به العلماء، أو تماروا به السفهاء، أو تراؤوا به في المجالس، أوتصرفوا وجوه الناس إليکم للترؤس.«الإرشاد، ج 1، ص 230»امام علي - عليه السلام - فرمود: از علم هر آن چه که برايتان پيش مي آيد فرا گيريد و زنهار که آن را براي چهار کار بياموزيد: براي فخر فروشي بر علما، يا ستيزه کردن با نادانان، يا خودنمايي در مجالس، يا جلب کردن توجه مردم به خود براي رياست کردن بر آنها.11. قال الإمام علي - عليه السلام - : طلبة هذا العلم علي ثلاثة أصناف، ألا فاعرفوهم بصفاتهم وأعيانهم: صنف منهم يتعلمون للمراء والجدل (الجهل)، و صنف منهم يتعلمون ... .«أمالي شيخ صدوق، ص 502، ح 9»امام علي - عليه السلام - فرمود: جويندگان دانش سه گروهند، آنان را به صفات و شخصيتشان بشناسيد: گروهي از آن ها دانش را به منظور بحث و جدل مي آموزند، گروهي براي بزرگي کردن و فريفتن فرا مي گيرند و گروهي براي فهميدن و به کار بستن مي آموزند. اما آن (صاحب جهل) که براي بحث و جدل مي آموزد و در انجمنهاي بحث و مذاکره علمي، مردم آزاري و ستيزه گري مي کند، به فروتني تظاهر مي کند ولي از پرهيزگاري تهي است از اين رو، خداوند کمر او را بشکند و بيني اش را به خاک مالد. و آن که براي بزرگي کردن و فريفتن مي آموزد، بر همتايان خود گردن فرازي مي کند، اما در برابر توانگران که (از نظر علمي) کمتر از آنهايند فروتني مي نمايد، شيريني آن ها را مي خورد و دين خود را در هم مي شکند پس خداوند ديده چنين کسي را کور گرداند و اثرش را از ميان آثار علما بر اندازد و آن که براي فهميدن و به کار بستن فرا مي گيرد، او را بيني که دل گرفته و غمزده است در تاريکي شب برخاسته و در کلاه درويشي خود خميده است کار مي کند و ترسان است. از همه کس، جز برادران مورد اعتماد خويش، بيمناک و هراسان است. خداوند ارکان چنين کسي را استوار گرداند و روز قيامت امانش دهد.12. قال الإمام علي - عليه السلام - : العلماء باقون ما بقي الدهر، أعيانهم مفقوده، و أمثالهم في القلوب موجوده.«الخصال، ص 186»امام علي - عليه السلام - فرمود: تا دنيا باقي است علما زنده اند، پيکرهايشان از ميان مي رود، اما يادهايشان در دلها مي ماند.13. قال الإمام الباقر - عليه السلام - في قوله تعالي «فلينظر الإنسان إلي طعامه»: علمه الذي يأخذه ممن يأخذه.«المحاسن، ج 1، ص 347»امام باقر - عليه السلام - درباره آيه «انسان بايد به خوراک خود بنگرد»، فرمود: يعني علم و دانشي را که مي آموزد، مراقب باشد از چه کسي فرا مي گيرد.14. قال الإمام الحسن - عليه السلام - : عجب لمن يتفکر في مأکوله کيف لا يتفکر في معقوله فيجنب بطنه ما يؤذيه، و يودع صدره ما يرديه!«بحار الأنوار، ج 1، ص 218»امام حسن - عليه السلام - فرمود:
در شگفتم از کسي که درباره خوراک جسمي خود مي انديشد اما درباره خوراک فکري خود نمي انديشد؟
شکمش را از آن چه زيانبار است پرهيز مي دهد، اما در سينه خود چيزهايي مي سپارد که مايه نابوديش مي شود.15. قال الإمام علي - عليه السلام - : تعلم علم من يعلم و علم علمک من يجهل.«غرر الحکم، ح 4579»امام علي - عليه السلام - فرمود: علم را از هر که مي داند بياموز و علم خود را به کسي که نمي داند بياموزان.16. قال الإمام علي - عليه السلام - : خذ الحکمة ممن أتاک بها، وانظر إلي ما قال، ولا تنظر إلي من قال.«غرر الحکم، ح 5048»امام علي - عليه السلام - فرمود: حکمت را از هر که برايت آورد فراگير و بنگر که چه چيزي گفت و منگر که چه کسي گفت.17. قال الإمام زين العابدين - عليه السلام - : أما حق رعيتک بالعلم: فأن تعلم أن الله عزوجل إنما جعلک قيما لهم فيما آتاک من العلم و فتح لک من خزائنه فإذا أحسنت في تعليم الناس و لم تخرق بهم و لم تضجر عليهم ... .«عوالي اللآلي، ج 4، ص 74»امام سجاد - عليه السلام - فرمود: حق شاگرد تو اين است که بداني خداوند، به واسطه علم و دانشي که به تو داده و از خزانه هاي (دانش) خود براي تو گشوده، تو را سرپرست شاگردانت ساخته است. بنابر اين، اگر مردم را خوب آموزش دهي و با آنان درشتي و بدرفتاري نکني و از تعليمشان به ستوه نيايي، خداوند از فضل خود به دانش تو بيفزايد؛ اما اگر دانش خود را از مردم مضايقه کني يا وقتي براي آموختن دانش نزد تو آمدند با ايشان درشتي و بدرفتاري کني، بر خداي عز وجل سزاوار است که علم و شکوه آن را از تو بگيرد و جايگاه تو را از دل مردم بيندازد.18. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله - : لينوا لمن تعلمون، و لمن تتعلمون منه.«منية المريد، ص 193»رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود:
با کسي که به او علم مي آموزيد و با کسي که از او علم فرا مي گيريد، نرم و ملايم باشيد.19. قال الإمام الصادق - عليه السلام - في قوله تعالي «و لَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ للنَّاس»: ليکن الناس عندک في العلم سواء.«منية المريد، ص 183»امام صادق - عليه السلام - درباره آيه «به تکبر از مردم روي مگردان»، فرمود: بايد مردمي که براي آموختن علم نزد تو مي آيند، در نظرت يکسان باشند.20. قال الإمام الباقر - عليه السلام - : إذا جلست إلي عالم فکن علي أن تسمع أحرص منک علي أن تقول، وتعلم حسن الاستماع کما تتعلم حسن القول و لا تقطع علي أحد حديثه.«الاختصاص، ص 245»امام باقر - عليه السلام - فرمود: هر گاه در محضر عالمي نشستي براي شنيدن حريص تر باش تا براي سخن گفتن و همچنان که خوب سخن گفتن را فرا ميگيري، خوب گوش دادن را نيز بياموز و سخن هيچ کس را قطع مکن.21. قال الإمام علي - عليه السلام - : علي المتعلم أن يدأب نفسه في طلب العلم، و لا يمل من تعلمه، و لا يستکثر ما علم.«غرر الحکم، ح 96»امام علي - عليه السلام - فرمود: بر دانش آموز است که خود را در طلب علم کوشا سازد و از آموختن دانش خسته نشود و دانسته هاي خود را زياد نشمارد.22. قال الإمام علي - عليه السلام - : کل شئ يعز حين ينزر إلا العلم، فإنه يعز حين يغزر.«غرر الحکم، ح 41»امام علي - عليه السلام - فرمود: هر چيزي وقتي کم شود ارزش پيدا مي کند مگر دانش که وقتي زياد شود ارزشمند مي گردد.23. قال الإمام علي - عليه السلام - : لا يحرز العلم إلا من يطيل درسه.«غرر الحکم، ح 275»امام علي - عليه السلام - فرمود: علم را به دست نياورد مگر کسي که مدت ها بياموزد.24. قال الإمام علي - عليه السلام - : من أکثر الفکر فيما تعلم أتقن علمه، و فهم ما لم يکن يفهم.«غرر الحکم، ح 8917»امام علي - عليه السلام - فرمود:
هر که در آموخته هايش زياد بينديشد علم خود را استوار گرداند و آن چه را كه نمي فهميده، بفهمد.25. قال الإمام علي - عليه السلام - : لا فقه لمن لا يديم الدرس.«غرر الحکم، ح 10552»امام علي - عليه السلام - فرمود: کسي که در خواندن و آموختن پيگير نباشد، از قدرت فهم و دانش برخوردار نشود.26. قال الإمام علي - عليه السلام - : اطلب العلم تزدد علما.«غرر الحکم، ح 2276»امام علي - عليه السلام - فرمود: در طلب علم باش تا بر علمت افزوده شود.27. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله - : لا يتم عقل المرء حتي يتم فيه عشر خلال ... لا يسأم من طلب العلم طول عمره.«تنبيه الخواطر، ج 2، ص 112»رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود:
خرد آدمي کامل نگردد، مگر آن گاه که ده خصلت در او فراهم آيد ... تا زنده است از طلب علم خسته نشود.28. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله - : العالم إذا أراد بعلمه وجه الله تعالي هابه کل شئ و إذا أراد أن يکنز به الکنوز هاب من کل شئ.«کنز العمال، ح 29342»رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود: هرگاه هدف عالم از علمش رضاي خداي تعالي باشد، هر چيزي از او بترسد و هرگاه هدفش از آن مال اندوزي باشد، او از همه چيز بترسد.29. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله - : من تعلم العلم لغير الله تعالي فليتبوأ مقعده من نار.«کنز العمال، ح 29035»رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود: هر که دانش را براي غير خدا بياموزد، جايگاهش آتش (دوزخ) باشد.30. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله - : من طلب العلم لغير العمل فهو کالمستهزئ بربه عزوجل.«کنز العمال، ح 29066»پيامر خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود:
هر کس دانش را براي غير عمل فرا گيرد، همانند کسي است که به تمسخر گرفته باشد پروردگارش - عزوجل - را.31. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله - : لا حسد و لا ملق إلا في طلب العلم.«کنز العمال، ح 28938»رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود: نيست حسد ورزي و چاپلوسي (امري پسنديده)، مگر در راه آموختن دانش.32. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله - : من سمع الناس بعلمه سمع الله به سامع خلقه وحقره وصغره.«کنز العمال، ح 29022»رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود:
هر کس با علم خود مردم را رسوا کند، خداوند که گوش شنواي مردم است، او را رسوا سازد و خرد و حقيرش گرداند.33. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله - : العلماء ثلاثة: رجل عاش به الناس و عاش بعلمه و رجل عاش به الناس وأهلک نفسه و رجل عاش بعلمه و لم يعش به أحد غيره.«کنز العمال، ح 28941»رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود: علما سه گونه اند: عالمي که مردم به او زنده اند و او به علم خود و عالمي که مردم به او زنده اند و او خود را به هلاکت انداخته است و عالمي که به علم خود زنده است اما هيچ کس جز خودش از علم او بهره اي نمي برد.34. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله - : ثلاثة لا يستخف بحقهم إلا منافق بين النفاق: ذو الشيبة في الإسلام، و الإمام المقسط، و معلم الخير.«کنز العمال، ح 43811»رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود: سه کس اند که جز منافقي که نفاقش آشکار است در حق آنان بي حرمتي نکند: ريش سفيد در اسلام، پيشواي دادگر و آموزگار خوبي.35. قال الإمام علي - عليه السلام - : ليس من أخلاق المؤمن التملق و لا الحسد إلا في طلب العلم.«کنز العمال، ح 29364»امام علي - عليه السلام - فرمود: چاپلوسي و حسادت از اخلاق مؤمن نيست، مگر در تحصيل دانش.36. قال الإمام زين العابدين - عليه السلام - : حق سائسک بالعلم: التعظيم له، والتوقير لمجلسه، وحسن الاستماع إليه، و الإقبال عليه، ... .«خصال، ج 1، ص 567»امام سجاد - عليه السلام - فرمود: حقّ استاد تو در علم اين است که به او احترام گذاري، محضرش را موقر داري، با دقت به سخنانش گوش سپاري، رويت به او باشد و به او توجه نمايي، صدايت را بر او بلند نکني، هرگاه کسي از او سؤالي کند تو جواب ندهي، بلکه بگذاري خودش جواب دهد. در محضر او با کسي سخن نگويي، در حضور او از کسي غيبت نکني، اگر پيش تو از او بدگويي شود، از وي دفاع کني، عيبهايش را بپوشاني، خوبيها و صفات نيکش را آشکار سازي، با دشمن او همنيشيني نکني و با دوستش دشمني نورزي؛ هرگاه اين کارها را کردي فرشتگان خدا درباره ات گواهي دهند که تو براي رضاي خداي متعال، نه براي مردم، نزد آن استاد رفته اي و دانش او را فرا گرفته اي.37. قال الإمام علي - عليه السلام - : إن من حق العالم أن لا تکثر عليه السؤال ... ولا تکثر من قول: " قال فلان وقال فلان " خلافا لقوله، ولا تضجر بطول صحبته، فإنما مثل العالم مثل النخلة ينتظر بها متي يسقط عليک منها شئ.«المحاسن، ج 1، ص 364»امام علي - عليه السّلام - فرمود: از جمله حقوق شخص دانشمند، اين است که از او زياد پرسش نکني و در مخالفت با او مرتب نگويي: «فلاني چنين گفته، فلاني چنان گفته» و از به درازا کشيدن مصاحبت با او خسته نشوي، زيرا حکايت دانشمند حکايت درخت خرمايي است که بايد انتظار بکشي تا يک وقتي چيزي از آن براي تو بيفتد.38. قال الإمام علي - عليه السلام - : من وقر عالما فقد وقر ربه.«غرر الحکم، ح 8704»امام علي - عليه السّلام - فرمود: هر که دانشمندي را احترام نهد خدا را احترام کرده است.39. رسول الله - صلي الله عليه و آله - :
من استقبل العلماء فقد استقبلني، ومن زار العلماء فقد زارني، ومن جالس العلماء فقد جالسني، ومن جالسني فکأنما جالس ربي.«کنز العمال، ح 28883»رسول خدا - صلّي الله عليه و آله - فرمود: هر که به استقبال دانشمندان رود، مرا استقبال کرده است و هر که به ديدار دانشمندان رود، مرا ديدار کرده است و هر که با دانشمندان نشيند، با من نشسته است و هر که با من نشيند، چنان است که با پروردگار من همنشيني کرده باشد.
