تجديد پيمان با ابراهيم(ع)در يک سنت حسنه - تجديد پيمان با ابراهيم(ع)در يک سنت حسنه نسخه متنی

تجديد پيمان با ابراهيم(ع)در يک سنت حسنه

آداب جمع ادب است. ادب در عرف امروز نشان از فهم و درک و موقعيت اجتماعي افراد مي کند. همه مردم تلاش مي کنند در تعامل اجتماعي به نوعي در مسابقه «چه کسي مؤدب تر است» صاحب امتياز شوند. هيچ کسي را سراغ نداريد که در برخوردهاي روزمره بي احساس و يا بدون واکنش باشد. در ميان اين آداب، دست دادن به هنگام ملاقات است. اين عمل، رفتاري ساده اما آثار رواني ـ اجتماعي و حتي ديني فراواني دارد که دانستن آن نه تنها جالب که در پايبندي به اين رفتار مي تواند نقش آفريني کند.

با اين مقدمه کوتاه به نوشته اي در اين باب برخورد کردم که ضمن آن نويسنده محترم بر اين عقيده بود که:

«دست دادن (مصافحه) با ديگران در هنگام ملاقات عملي است که لازم نيست بلکه مذموم همه هست چرا که باعث انتقال ويروس و آلودگي مي شود»[1] در اين خصوص توجه به نکاتي در راستاي تحقيق و تبيين مولفه هاي فرهنگ اسلامي و ايراني لازم و ضروري است.

اولين باري که دست دادن بين انسان هاي روي کره زمين اتفاق افتاد در زمان حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ بود ايشان با ذوالقرنين دست دادند.[2] و اين سرآغاز يک رفتار شد، مي دانيم که ابراهيم ـ عليه السلام ـ يکي از پيامبران اولوالعزم است. پيامبري که صاحب دين حنيف است و پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله وسلم ـ فرمودند: دين من نيز دين حنيف است. اصل و منشأ اين ادب، از محب الهي سرچشمه مي گيرد.[3] بعد از ايشان در نصيحت هاي لقمان به فرزندش، سفارش به دست دادن به چشم مي خورد. لقمان را به حکمتش مي شناسند. زيرا از وي پرسيدند ادب از که آموختي؟

گفت: از بي ادبان ... لقمان به فرزندش نصيحت کرد که قبل از سخن گفتن ابتدا بايد سلام کرده و آن گاه دست داده، و بعد سخن آغاز کن.[4] در اجتماع ما دست دادن از بديهي ترين جلوه هاي فرهنگ و ادب است. حتي در اين ميان برخي در مواجه با بزرگتر خود، علاوه بر دست دادن آن دست را به نشانه احترام و علاقه شديد مي بوسد. مثل بوسيدن دست پدر بزرگ ها، مادر بزرگ ها و عالمان ديني ... چرا بايد دست داد؟ اين رفتار ساده باعث از بين رفتن کنيه ها مي شود و حس دوستي را تشديد مي کند.

به گرمي دست دادن، در تقويت بنيه دوستي و پايداري روابط سهم بزرگي دارد. انسان مدني الطبع است و در تعامل با ديگران از عنصر دست دادن در شناخت شخصيت افراد، کمک مي گيرد. سردي روابط با سردي دست دادن و گرمي آن با به گرمي فشردن کاملا در ارتباط است و اين مهم بر کسي پوشيده نيست اسلام براي اين سنت ابراهيمي آثار و فوائدي بيان کرده که بيان برخي از آن ها خالي از لطف نيست.

از جمله آن که دست دادن موجب نزول رحمت الهي است. هر کس با ديگري دست مي دهد «صد» رحمت را جلب کرده که «نود و نه» رحمت آن، براي کسي است که با علقه و محبت بيشتري دست مي دهد.[5]

هم چنين دست دادن انسان را به توبه نزديک مي کند. کساني که با عشق و محبت به يکديگر دست مي دهند اين رفتار موجب مي شود که خداوند نيز گناهان آنان را چون برگ خزان بيامرزد[6] در زبان عربي دست دادن معادل واژه مصافحه است. اين کلمه از لغت صفحه آمده است. هرگاه دو نفر کف دست يا صفحه دست را به نشانه دوستي در هم قرار مي دهند، عرب آن را مصافحه گويد. در قرآن نيز کلمه صفح آمده است. در آن جا منظور از واژگان «الصفح» بخشش است. يعني مي توان برداشت کرد که دستور به مصافحه، زمينه را براي ترک مجازات و يا عفو و بخشش الهي را فراهم مي سازد.[7]

آيا اين رفتار منع پزشکي هم دارد؟

نويسنده معتقد است که «دست دادن منجر به انتقال ويروس است» به نظر مي رسد که هيچ آدم عاقلي با دست کثيف و آلوده به ديگري دست نمي دهد. مردم با يک سرماخوردگي مختصر، از دست دادن و روبوسي کردن ممانعت مي کنند تا چه رسد به بيماري هاي بزرگ. به اين خاطر دين اسلام براي دستورات خود زير بنايي دارد که بايد آن اصول را شناخت آن گاه قضاوت کرد:

1. اگر عمل خوبي حتي واجب (روزه) منجر به ضرر و يا ترس از ضرر باشد يعني باعث انتقال بيماري يا تشديد آن شود، آن عمل ساقط است.

2. اگر رفتار نيکي و مستحبي منجر به ايذاء ديگري شود و يا موجب هتک حرمت آن شود ـ عمل به آن جايز نيست.

3. اگر رفتار مستحبي و خوبي منجر به ترک واجب يا انجام حرامي شود، قطعا ساقط است.

فرهنگ اجتماعي ايران، وابستگي شديدي به آموزه هاي ديني دارد. با مروري بر دستورات بهداشتي اسلام، مي توان نگراني نويسنده آن مقاله را برطرف نمود. پيامبر گرامي اسلام سفارش کرده اند که ناخن ها را کوتاه کنيد و گرفتن موهاي بالاي لب در جلوگيري از ميکروب و انتقال آن کمک مي کند هم چنين فرمود: «قبل از غذا خوردن دستان خود را بشوييد.[8] پس اسلام با بهداشت هيچ مشکلي ندارد و مردم هم آداب اجتماعي را در سايه بهداشت انجام مي دهند. و انتقال ويروس از راه دست دادن امري نيست که مورد تأييد جامعه پزشکان باشد. اگر چنين بود آن ها هيچ وقت به کسي دست نمي دادند.

امروزه با رشد امکانات، و بالا رفتن سطح فکر و فرهنگ، و پيشگيري از بيماري هاي پوستي نبايد نگران بود زيرا نبايد به بهانه هاي کودکانه، از فوائد مهم يک سنت حسنه چشم پوشي کرد.

با شناخت اين مباني، قضاوت درباره هر عمل نيک کاري ساده خواهد بود. اسلام با حفظ شرائط بهداشتي سفارش کرده که به عيادت مريض برويد. پيامبر ـ صلي الله عليه و آله وسلم ـ فرمودند: وقتي به عيادت مريض مي روي، دست بر پيشاني وي گذاشته و احوالپرسي کنيد.[9] با اين توضيحات عاقلانه نيست که ما به دليل واهي و غير منطقي رفتاري که هم در دنيا و هم آخرت آثاري دارد، ترک کرد. و انگهي چه جايگزيني براي اين سنت ابراهيمي سراغ داريد.

آيا بهتر نيست به جاي اين گونه انتقاد از خود، نگاهي به تلاش و سخت کوشي همان هائي که از فرهنگ و آدابشان تعريف مي کنيد، انداخته و آن عشق به کار را براي مردم ايران زمين به انگيزه تشويق به کار به ارمغان آوري ...

[1]. مقاله: ياد داشت هاي راه بندان ـ ناصر ـ مجرد ـ نشريه گزارشي ـ دي 85 ـ شماره 182 ـ ص 47.

[2]. نمازي ـ علي ـ مستدرک سفينه البحار ـ ج 6، ص 286.

[3]. امام صادق ـ عليه السلام ـ مصباح الشريعه، ص 167 ـ بحار، ج71، ص 307.

[4]. شيخ مفيد ـ اختصاص ، ص 338.

[5]. نمازي ـ همان، ص 286.

[6]. مجلسي ـ بحار الانوار، ج46 ـ ص 302.

[7]. حقيقت العفو، الصفح عن الذنب اي ترک المؤاخذه ـ به قرآن کريم مراجعه شود.

[8]. شيخ طوسي، امالي، ص 639.

[9]. صابري يزدي ـ علي رضا، الحکم الزاهره ـ ص 708.

محمد غفراني