لطفا منتظر باشید ...
خدمت رساني در سيره امام رضا (ع)
خدمت كردن به مردم به معناي برآوردن نيازهاي آنان از راههاي درست است. اين موضوع را به دو لحاظ مي توان به مادي و معنوي تقسيم كرد.خدمتگزاري به مردم اعم از آن كه مادي يا معنوي باشد در فرهنگ اسلامي، يكي از عبادت هاي پر اهميت به شمار مي آيد. نقل است پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند: هر كس نيازي از برادر مؤمنش را برآورد مانند آن است كه عمري خداي بزرگ را عبادت كرده باشد.[1] مهم ترين نياز بشر در اين دنيا، داشتن «حيات طيبّه» يعني زندگي پاك است زندگي اي كه در آن نه فقط آلودگي هايي مانند دشمني كردن با يكديگر،حق كشي و حق پوشي وجود ندارد بلكه سراسر آن از عدالت خواهي، صلح، ايثار و كرامت انساني موج مي زند.خداوند مهربان تحقق «حيات طيبّه» را در گرو ايمان و عمل صالح مي داند و در قرآن كريم مي فرمايد: «هر مرد و زن مؤمني كه عمل شايسته انجام دهند آنان را به حياتي پاك زنده مي كنيم و در آخرت نيز به آنان، بهتر از آنچه انجام داده اند مي بخشيم.[2]از اينرو پيامبران الهي و پيشوايان معصوم ـ عليهم السلام ـ را بايد، بزرگ ترين خدمتگزاران به مردم دانست زيرا آنان راههاي رسيدن به خوشبختي در دنيا و آخرت را به مردم نشان دادند و در اين طريق زحمت هاي طاقت فرسايي كشيدند بنابراين آشنا شدن با روش رهبران الهي در خدمت كردن به مردم، موجب مي شود جوامع ديني بلكه تمام مردم جهان، حقوق واقعي شان را بشناسند و با عمل كردن به آن زندگي اي پاك بيابند. آنچه در اين مقاله، مختصراً به آن مي پردازيم خدمت رساني در سيره امام رضا ـ عليه السلام ـ است. آن حضرت براي تحقق «حيات طيبه» در جامعه انساني، خدمات ارزنده، پربركت و فراواني انجام دادند كه آن را در چند بخش مي توان توضيح داد.
1. خدمات علمي و فرهنگي
از آنجا كه پايه هاي اصلي «حيات طيبه» ايمان و عمل صالح به شمار مي آيد و آن نيز بدون شناختن معارف الهي حاصل نمي شود. حضرت رضا ـ عليه السلام ـ با پرداختن به مسائل فرهنگي به جامعه اسلامي بلكه تمام عالم انساني خدمت بسيار بزرگي كردند. اين موضوع را از جنبه هاي مختلفي مي توان بررسي كرد.الف) تبليغ معارف حقيقي اسلام
دشمنان خدا از بعثت رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ تا به حال كوشيده اند با اجراي نقشه هاي گوناگون از گسترش جغرافياي تعاليم جهاني و سعادت بخش اسلام جلوگيري كنند. امّا آن حضرت و امامان معصوم ـ عليهم السلام ـ با تلاش پي گير، دلسوزانه و مخلصانه، به تبليغ معارف قرآني بين مردم پرداختند و در اين راه مشكلات فراواني كشيدند و از دادن مال و جان دريغ نكردند در دوره امامت حضرت علي بن موسي الرضا ـ عليهما السلام ـ عباسيان به ويژه مأمون با حمايت كردن از انديشه هاي باطل مي كوشيدند از گسترش هر چه بيشتر تعاليم وحياني، ميان مردم جلوگيري كنند و نگذارند آنان در مسير آموزه هاي پيشوايان معصوم ـ عليهم السلام ـ پيش بروند. در چنين اوضاعي امام رضا ـ عليه السلام ـ تبليغ معارف حقيقي اسلام را مهم ترين خدمت به مردم دانست از اينرو علاوه بر پرداختن به مسائل مهم اعتقادي، احكام شرعي، مباحث اخلاقي و ديگر معارف ديني را در فرصت هاي مناسب براي مردم بيان مي فرمود.نقل است هنگامي كه مأمون، حضرت رضا ـ عليه السلام ـ را مجبور كرد از مدينه به مركز حكومت يعني مرو بيايد، آن حضرت در نيشابور به تقاضاي مردم براي آنان سخنراني كرد و فرمود: پدرم حضرت موسي بن جعفر ـ عليهما السلام ـ از پدرش امام صادق ـ عليه السلام ـ او نيز از پدرش امام باقر ـ عليه السلام ـ او هم از پدرش زين العابدين ـ عليه السلام ـ او نيز از پدرش حسين ـ عليه السلام ـ شهيد كربلا، او هم از پدرش علي ـ عليه السلام ـ نقل كرده است كه پسر عمويم رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود: جبرئيل به من گفت: شنيدم خداي عزيز و سبحان مي فرمايد: كلمه«لا اله الا الله» دژ محكم من است هر كس در آن آيد در امان مي ماند. سپس آن حضرت در ادامه فرمودند: البته اين موضوع، شرط و شروطي دارد كه من يكي از شروط آنم.[3]يعني آنچه مي تواند انسان را از خطر انحراف و عذاب خداوند بزرگ نجات دهد. توحيد باوري با رويكرد ولايت پذيري است و به عبارت ديگر به باور آن حضرت، يكتاپرستي و پذيرفتن ولايت و امامت اهل بيت ـ عليهم السلام ـ مهم ترين موضوعي است كه مي تواند مردم را از دام گمراهي و گرفتار شدن به عذاب پروردگار برهاند و آنان را به خوشبختي برساند.پاسخ به پرسش هاي اعتقادي نيز بخش ديگري از خدمات فرهنگي آن حضرت به مردم بود. از عبدالسلام بن صالح هروي معروف به ابا صلت هروي نقل است: از حضرت رضا ـ عليه السلام ـ پرسيدم: اي پسر رسول خدا! ـ صلي الله عليه و آله ـ اين كه در حديث است، مؤمنان در منزل هاي بهشتي اشان خداوند را زيارت مي كنند معنايش چيست؟امام ـ عليه السلام ـ فرمودند: اي ابا صلت! همانا خداوند متعال، حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله ـ را بر تمام آفريدگانش حتي انبيا و فرشتگان برتري داده است و پيروي كردن از او را اطاعت از خود مي داند چنان كه زيارت كردن آن حضرت را در دنيا و آخرت، زيارت كردن خودش مي شمارد. در قرآن كريم مي فرمايد: هر كس از پيامبر پيروي كند، همانا مرا اطاعت كرده است.[4] و در آيه ديگري مي فرمايد: اي پيامبر! به راستي آنان كه با تو هم پيمان شده اند همانا با خداوند پيمان بسته اند، دست خدا بالاي دست هاي آنان است.[5]
و نيز پيامبر فرمود: هر كس مرا هنگام زندگي يا پس از مرگم زيارت كند به يقين خداوند بزرگ را زيارت كرده است.مقام پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ در بهشت از همگان برتر است پس هر كس او را با اين رتبه زيارت كند، به يقين خداوند را زيارت كرده است.
عبدالسلام در ادامه مي گويد: از امام رضا ـ عليه السلام ـ پرسيدم چرا مي گويند: ثواب ذكر «لا اله الا الله» به اندازه نگاه كردن به صورت پروردگار است؟
آن حضرت فرمود: هر كس باور كند خداوند هم مانند آفريدگانش صورتي دارد به يقين كافر و گمراه است ولي بدان! پيامبران و حجّت هاي آفريدگار «صلوات الله عليهم» صورت اويند زيرا مردم به راهنمايي آنان، به خدا و دين روي مي آورند، چنان كه خداي متعال در قرآن كريم مي فرمايد: هر آنچه در عالم هستي است به فنا مي رود. و فقط وجه (ذات) پرودگارت كه با عظمت و بزرگوار است باقي مي ماند.[6] و نيز مي فرمايد هر چيزي جز وجه (ذات) خداوند نابود مي شود.[7]بنابراين نگاه كردن به پيامبران خدا و حجّت هاي او با مقام هاي بهشتي اشان در آخرت، پاداش بزرگي براي مؤمنان است، همان گونه كه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود: هر كس دشمن اهل بيتم باشد با من دشمن است و او در آخرت مرا نمي بيند، من نيز او را نمي بينم و فرمود: ميان شما كساني وجود دارند كه وقتي از من جدا شدند ديگر مرا نخواهند ديد.امام رضا ـ عليه السلام ـ در ادامه فرمودند: اي ابا صلت!
نمي توان خدا را به مكان شناساند. ديدگان او را نمي بينند و انديشه ها به ذاتش پي نمي برند.اباصلت مي گويد: از آن حضرت پرسيدم: آيا بهشت و جهنم، اكنون نيز وجود دارند يا خير؟ امام ـ عليه السلام ـ فرمودند: آري! رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ شب معراج بهشت و جهنم را ديد.گفتم به باور برخي، بهشت و جهنم هنوز آفريده نشده اند. فرمود: ايشان از ما و ما از آنان نيستيم هر كس وجود بهشت و جهنم را انكار كند. ما و پيامبر را دروغ گو دانسته است. چنين كسي بهره اي از ولايت و دوستي ما ندارد و براي هميشه در جهنم مي ماند. خداي بزرگ در قرآن كريم مي فرمايد: اين است آن دوزخي كه مجرمان انكارش مي كردند اكنون ميان آب هاي جوشانش دور مي زنند و نيز حضرت رسول ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود: شب معراج كه مرا به آسمان ها بردند، جبرئيل دستم را گرفت و به بهشت برد و از خرماي آن به من داد، وقتي از آن خوردم، نور فاطمه ـ عليهم السلام ـ در من به وجود آمد آنگاه به زمين برگشتم نزد خديجه رفتم او از من به فاطمه ـ سلام الله عليها ـ باردارشد آري! فاطمه ـ عليهما السلام ـ انسان بهشتي گونه اي است هر گاه مشتاق بهشت مي شوم. او را مي بويم زيرا بوي بهشت مي دهد.[8]علاوه بر آنچه بيان شد حضرت رضا ـ عليه السلام ـ به پرسش هاي اعتقادي فراواني پاسخ داده است كه برخي آنها عبارت است از:ـ پاسخ به پرسش گروهي از مردم ماورالنهر درباره مكان، حالت و تكيه گاه خداوند.ـ پاسخ به پرسش محمد بن عرفه درباره قدرت آفريدگار جهان.ـ پاسخ به پرسش حسين بن بشار درباره علم پروردگار سبحان.ـ پاسخ به پرسش صفوان بن يحيي درباره اراده حضرت حقّ.ـ پاسخ به پرسش حسين بن خالد درباره خلقت صورت حضرت آدم ـ عليه السلام ـ.ـ پاسخ به پرسش عبدالعزيز بن مسلم درباره اين كه آيا پروردگار متعال هم مانند انسان فراموشي دارد يا خير؟ـ پاسخ به پرسش محمد بن سنان درباره اين كه آيا خداوند پيش از آن كه مخلوقات را بيافريند خودش را مي شناخت يا خير؟ـ پاسخ به پرسش حمدان بن سليمان درباره اين كه آيا كارهاي انسان مخلوق خداوند است يا خير؟[9]بيان مسائل شرعي و فلسفه احكام نيز يكي از برنامه هاي تبليغي امام رضا ـ عليه السلام ـ در خدمتگزاري فرهنگي به مردم بود.
[1] . علامه مجلسي، بحارالانوار ج93،ص 383.[2] . نحل، 97، تفسير نمونه، ج11، ص 349 ـ 350.[3] . پيشوايي، مهدي، سيره پيشوايان، ص 495، مؤسسه تحقيقاتي و تعليماتي امام صادق ـ عليه السلام ـ چاپ نهم، زمستان 1378.[4] . نساء 80.[5] . فتح10.[6] . رحمن 20.[7] . قصص28.[8] . شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا، ج1 و 2، ص 99-101 مترجمان، ساعدي محمد باقر و رضايي عبدالحسين، انتشارات كتابفروشي اسلاميه، چاپ 1396 هـ ق.[9] . همان، ص 101-136.
