آيا سرنوشت جهان و پيامبران و ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ و ساير مردم از ابتداي خلقت و حتي قبل از خلقت رقم خورده است؟ - [سرنوشت افراد چگونه رقم می خورد؟] نسخه متنی

آيا سرنوشت جهان و پيامبران و ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ و ساير مردم از ابتداي خلقت و حتي قبل از خلقت رقم خورده است؟

مثل: زمان ميلاد و بعثت پيامبر خاتم و ماجراهايي كه بر او و خاندان رسالت گذشته است و خصوصاً واقعه كربلا و غيبت و ظهور حضرت مهدي (عج) و حالات مردم؟

پاسخ

بدون شك خداوند به تمام مخلوقات قبل از خلقت و بعد از خلقت آنها علم و آگاهي دارد و به تمام جزئيات و امور زندگي و آنچه در دلها مي گذرد و آنچه در ظاهر و باطن است آگاه مي باشد. بر اين گفته هم دليل قرآني و حديثي داريم وهم دليل عقلي.

دليل از قرآن و روايات

راجع به وسعت علم الهي آيات فراواني داريم به عنوان نمونه: «هيچ مصيبتي در زمين و در وجود شما روي نمي دهد مگر اينكه همه آنها قبل از اينكه زمين را بيافرينيم در لوح محفوظ ثبت شده است و اين امر براي خداوند آسان است»[1] و «خداوند آنچه را كه پنهان يا آشكار مي كنيد مي داند»[2] و «آنچه در زمين و آسمان است خدا مي داند»[3] حتي خداوند مي داند كه باران كي مي بارد و در رحم زنان باردار چيست.[4]

خداوند بر آنچه كه در زمين فرو مي رود يا از آن خارج مي شود عالم است.[5] در قرآن مجيد از علم الهي به كتاب مبين و لوح محفوظ هم تعبير شده و مي فرمايد: كه خداوند به هر چه كه در خشكي ها و درياهاست علم دارد. هيچ برگي نمي ريزد مگر به علم الهي، هيچ دانه اي زير خاك نمي ماند، هيچ تري و خشكي نيست مگر اينكه در كتاب مبين ضبط و ثبت است.[6] پس تا اينجا به خوبي معلوم مي شود كه حوادث جهان و سرنوشت انسانها و اولياء و ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ همه در حيطه علم الهي بوده اند بلكه جزئيات كارها و حركات و سكنات همه در علم الهي داخلند.

قرآن مجيد مي فرمايد: (وَ اللّهُ يَعْلَمُ مُتَقَلّبَكُم وَ مَثويكم)[7]

«خدا منازل انتقال شما و مسكن هميشگي شما را مي داند.»

(اولئك لهم رزق معلوم)[8]

بندگان خالص روزي معلوم و معين دارند.

زمان ميلاد و بعثت پيامبر خاتم ـ صلي الله عليه وآله ـ را مي داند، لذا پيامبران قبلي خبر از نبوت و پيغمبر خاتم دادند، حتي علايم، مكان و اسم مبارك او را گفتند (و مُبَشراً برسول يأتي من بعدي اسمه احمد)[9] حضرت جبرئيل امين شهادت امام حسين ـ عليه السلام ـ را با الهام از علم ازلي خداوند سالها قبل به پيامبر ـ صلي الله عليه وآله ـ خبر داده بود; در آسمان ملكي نماندمگر اينكه پيامبر ـ صلي الله عليه وآله ـ را براي شهادت حسين ـ عليه السلام ـ ، تسليت و تعزيت گفت، پيامبر(ص) همواره زير گلوي حسين ـ عليه السلام ـ را بوسه مي زد، و مي فرمود: جاي شمشير دشمنان را بوسه مي زنم، حتي پيامبران قبلي هم اين جريان را مي دانستند.[10]

همينطور خداوند زمان ميلاد، غيبت و ظهور امام عصر (عج) را مي داند، لذا پيامبر ـ صلي الله عليه وآله ـ سالها قبل از اين وقايع خبر دادند و ائمه ما - عليهم السلام ـ علايم ظهور را ذكر كرده اند. رسول اكرم ـ صلي الله عليه وآله ـ خطاب به اميرمؤمنان ـ عليه السلام ـ مي فرمايد:
(ابو سبطي و الائمه بعدي من صلبه يخرج الله تعالي الائمه الراشدين و منهم مهدي هذه الامه)[11]

و در جاي ديگر فرمودند:
(المهدي من ولدي اسمه اسمي و كنيه كنيتي اشبه الناس بي خلقاً و خُلقاً يكون له غيبه).[12]

دليل عقلي: متكلمين و فلاسفه اسلامي دلايل بسيار زيادي آورده اند كه خداوند داراي علم محيط و نامحدود است و به تمام مخلوقات قبل از خلقت و بعد از آن علم دارد; شايد بهترين و قوي ترين و ساده ترين دليل اين باشد كه علم به علت يك شيء مستلزم علم به معلولات آن شيء است. مثلا اگر علم به وجود «ويروس» در وجود بيمار پيدا كرديم علم به سرماخوردگي و... پيدا مي كنيم. خداوند عالم به ذات خودش هست و ذات خداوند علتِ پيدايش تمام مخلوقات است، پس علم به علت تمام مخلوقات دارد. طبعاً علم به تمام مخلوقات هم دارد. قرآن كريم به همين دليل اشاره دارد (اَلا يَعْلم مَنْ خَلَقَ وَ هُوَ اللطيفُ الخبير)[13] يعني خدايي كه خلق كرده علم هم به آنها دارد و او لطيف و خبير است.

پاسخ يك اشكال

ممكن است گفته شود كه اگر تمام حوادث و جريانات، قبلا ثبت و ضبط شده و علم الهي هم تخلف ناپذير است، پس انسانها مجبورند و سعي و تلاش هم فايده ندارد. علماي اسلامي، ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ و قرآن كريم در اين مورد پاسخهاي واضحي داده اند كه به عنوان نمونه به دو پاسخ به اختصار اشاره مي كنيم:

1ـ علم الهي به قيد اختيار و اراده انسانها به اعمال آنها تعلق گرفته است. يعني خداوند مي داند كه مثلا فلان شخص به اراده و اختيار خودش مرتكب فلان معصيت مي شود، به عبارت ديگر يكي از مقدمات و علت هاي تحققِ فعل انسانها اراده و اختيار خود آنهاست و اين اراده انسان هم متعلق علم الهي است.

2ـ جواب ساده اش اين مثال است كه هرگاه معلمي با تجربه، قبل از امتحان بداند كه زيد مردود مي شود، هيچ عاقلي به اين بهانه سلب مسؤوليت از زيد نميكند، چون علم معلم به نتيجه كار زيد اثري در سلب اختيار وي ندارد. قرآن مجيد همانطوري كه علم ازلي خداوند به تمام مخلوقات را ثابت مي داند حق انتخاب و اختيار و مسؤوليت را هم براي انسانها ثابت مي داند. (ليس للانسان الاّ ما سعي).[14]

خلاصه

قرآن، روايات و دلايل قطعي عقلي مي گويند خداوند به تمام مخلوقات و جزئيات و افعال و انديشه ها قبل و بعد از خلقت آنها علم دارد. و علم الهي موجب مجبور بودن انسان و بي مسؤوليتي آنها نمي شود، چون خداوند انسانها را مختار خلق كرده و علم الهي هم به افعال آنها به همين قيد اختيار تعلق گرفته است.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:

1. سعيدي مهر، محمد، آموزش کلام اسلامي1، قم، موسسه فرهنگي طه، 1377، ص 222-234.

2. مصباح يزدي، محمد تقي، آموزش عقائد، نشر بين الملل، ص 76.

3. خسرو پناه، عبدالحسين، قلمرو دين، قم، مرکز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه، 1381، ص 53.

[1] . قرآن كريم، سوره حديد: 22.

[2] . بقره: 77.

[3] . مائده: 97.

[4] . لقمان: 34.

[5] . حديد: 4.

[6] . انعام: 59.

[7] . محمد / 19

[8] . صافات/ 41.

[9] . صف، 61.

[10] . قمي، شيخ عباس، منتهي الآمال، كتاب فروشي اسلامي، ج 1، ص 215.

[11] . «علي ـ عليه السلام ـ پدر دو پسرم مي باشد و امامان پس از من از صلب اويند، امامان راشدين را خداوند از او به دنيا مي آورد، يكي از آنها مهدي است.» مجلسي، بحارالانوار، ج 23، ص 18، روايت 376، باب 12.

[12] . «مهدي از فرزندان من است، اسمش اسم من و كنيه او كنيه من است، شبيه ترين مردمان از لحاظ آفرينش و اخلاق به من است، براي او غيبتي است؛ همان مدرك، ج 26، ص 309، روايت 148، باب 41.

[13] . ملك / 14

[14] . نجم/ 39