توسعه ي اقتصادي در اسلام، يك هدف است يا وسيله؟ - توسعه ي اقتصادي در اسلام، يك هدف است يا وسيله؟ نسخه متنی

توسعه ي اقتصادي در اسلام، يك هدف است يا وسيله؟

پاسخ

امروزه، كسي مخالف توسعه به معناي بهبود وضع رفاهي مردم نيست، بلكه بحث در اين است كه، آيا رفاه مادي، منتهاي سير و تلاش انسان و هدف نهايي اوست؟

اگر ما قبل از هر چيز، مسائلي از قبيل هدف خلقت و آفرينش انسان، تعريف خوشبختي و سعادت او و جايگاه آدمي در نظام خلقت را براي خود حل كنيم، درمي يابيم كه توسعه ي اقتصادي، هدف نهايي و اصيل انسان در اين جهان نمي باشد و در يك نظام اسلامي، اساساً رشد و توسعه، به طور مطلق، هدف نهايي نيست، بلكه به عنوان هدفي متوسط، يعني وسيله و ابزاري در راه رسيدن انسان به فضايل و مكارم اخلاقي و پيمودن مسير قرب الي الله به كار گرفته مي شود. تأمين رفاه مادي انسان در حدّ معقول، مقدمه اي براي جهت مذكور مي باشد. خداوند متعال در قرآن كريم مي فرمايد:

... وَ رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ[1]؛

خداوند شما را از نعمت هاي پاكيزه بهره مند ساخت تا (با استفاده ي صحيح و به جا) سپاس گزار به درگاه الهي باشيد.

در سوره ي قصص آمده است:

وَ ابْتَغِ فِيما آتاكَ اللَّهُ الدَّارَ الآخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيا...[2] ؛

با آنچه خداوند به تو عنايت كرده است، خانه ي آخرت را طلب نما و نصيب خود را از دنيا فراموش نكن...

پس تأمين نيازهاي مادي و بهره مندي از نعمت هاي الهي، گرچه از ديدگاه اسلام امري لازم و مطلوب است، ولي بايد از آن به عنوان وسيله ي تكامل معنوي بشر استفاده نمود.

خلاصه اين كه: در توسعه، به خصوص توسعه ي اقتصادي، امكانات مادّي و تسهيلات رشد و كمال براي افراد جامعه فراهم مي شود و اين همان مدينه ي فاضله اي است كه در آن ظلم و بهره كشي، جهالت و ساير پديده هاي مخالف فطرت و تكامل جامعه وجود ندارد و سير همه ي امور به سوي كمال مطلق است.

بدين ترتيب، در دنياي امروز، كشوري كه به توسعه ي كامل و همه جانبه رسيده باشد وجود ندارد،[3] ولي افراد مسلمان در يك جامعه ي اسلامي، با توجّه به بينشي كه با الهام از آيات قرآني و سخنان پيشوايان معصوم نسبت به دنيا و امكانات موجود در آن به دست مي‎آورند، قادر به حركت در جهت رشد و تعالي مادي و معنوي جامعه و پرهيز از ظلم و ستم به ديگران هستند.

ما اين ديد ابزاري به دنيا و نعمت‎هاي آن را به خوبي مي توانيم از روايات ائمه طاهرين بدست آوريم؛ به عنوان نمونه، امام باقر(ع) در يكي از دعاهاي خود مي‎فرمايد:

اسئلك اللهم الرفاهية في معيشتي ما ابقيتني معيشةً اتوي بها علي طاعتك و ابلغ بها رضوانك... ؛

پروردگارا؛ در زندگي ام آن‎چنان رفاهي قرار ده كه با آن بر اطاعت و بندگي تو توانا باشم و خشنودي و رضايت تو را به دست آورم.

[1] . سوره ي انفال (8)، آيه ي 26.

[2] . سوره ي قصص (28)، آيه ي 77.

[3] . عباس حاج فتحعلي ها، توسعه ي تكنولوژي، ص 10.