لطفا منتظر باشید ...
مطالعه كنجكاوانه
هدف
هدف مطالعه كنجكاوانه افزايش دامنه تمركز حواس و درك عميق تر معاني است.فوايد
فوايد مطالعه كنجكاوانه به شرح زير است:الف - كمك به تمركز حواس از طريق تحريك حس كنجكاوي.ب - غلبه بر تنبلي، حالت كسلي، و پرتي حواس از طريق شركت فعالانه در مطالعه.پ - آمادگي بيشتر براي گذراندن موفقيت آميز امتحانات و شركت در بحثهاي كلاسي.ت - افزايش زمان نگهداري مطالب در حافظه، از طريق كسب رضايت حاصل از دادن پاسخ درست به سؤالات.ث - افزايش آفرينندگي، از طريق نوع تفكري كه هدفش همواره طرح پرسش و جستجو براي دادن پاسخ به پرسش است.روش
كسي كه به دنبال چيزي مي گردد از كسي كه به دنبال آن نمي گردد به احتمال بيشتري آن چيز را پيدا مي كند. سؤالات به شما كمك مي كنند تا به دنبال چيزها بگرديد. اگر سؤالات به طور طبيعي پيش نمي آيند آنها را ايجاد كنيد. طرح سؤال در تمام اوقات مفيد است. طرح سؤال قبل از مطالعه و در ضمن مطالعه اجمالي، قدرت پيش بيني و علاقه شما را افزايش مي دهد. طرح سؤال به هنگام مطالعه، علاقه شما را حفظ مي كند و به شما كمك مي كند تا مطالب دشوار را تجزيه و تحليل كنيد و آنها را بهتر بفهميد. طرح سؤال پس از مطالعه كمك مي كند تا ميزان درك خود را از مطالب ارزشيابي كنيد و نظر انتقادي خود را وسعت دهيد.چند سؤال؟ چه نوع سؤالهايي؟ مطالعه كنجكاوانه مستلزم سؤال كردن به طور جدي و پيگير براي فهم عميق مطالب است كه كنجكاوي و هدف خواننده را از مطالعه مطلب ارضا مي كند. جرياني منظم از سؤالات و كنترل بر روي كيفيت و جهت آنها وجوه تشخيص روش مطالعه كنجكاوانه هستند.سؤالات ساده مسائل عيني را مورد پرس و جو قرار مي دهند. سؤالات دقيق تر به طور عميق تر وارد مسائل مي شوند و بهترين نوع سؤالات از محدوده مطالب موجود فراتر مي روند. بنابراين مطالعه كنجكاوانه مستلزم طرح انواع سؤالات است: سؤالاتي كه هم جزئيات و كليات، هم مطالب ساده و مطالب پيچيده و هم مسائل عيني و مسائل انتزاعي را در بر مي گيرند.جرياني از سؤالات
يكي از صاحب نظران گفته است: «هميشه جوابهاي زيبا در پي سؤالات زيبا مي آيند.» از طريق سؤال كردن است كه كودك با دنيا مي آميزد. از طريق سؤالات است كه كودك دنيا را كاوش مي كند و به يادگيري مي پردازد، و پيش از ورود به مدرسه هزاران كلمه ياد مي گيرد. او زبان و نكات دستوري بسياري را مي آموزد بدون اينكه حتي اسم را از فعل تشخيص دهد، او درباره پول و رياضيات، درباره نقش زنان و مردان درباره ارزشها، درباره هويت افراد و اشخاص چيزها ياد مي گيرد، بدون اينكه نيازي به آموزش رسمي داشته باشد. روان شناسي به ما مي گويد كه سالهاي پيش از مدرسه غني ترين سالها از نظر يادگيري هستند. اين سالها سالهاي سؤال كردن و كنجكاوي اند.وقتي كه اين سؤال كننده مشتاق به مدرسه مي رود چه به سر او مي آيد؟معمولاً به سؤال كردن ادامه مي دهد، ولي پاداش ديگر به اندازه سالهاي قبل نيست. او متوجه خواهد شد كه تعداد زيادي از سؤالات وي به وسيله معلم پيش بيني شده اند؛ بنابراين، بيشتر بايد حرفهاي ديگران را بشنود و كمتر به تجسس و اكتشاف بپردازد. همچنين متوجه مي شود كه سؤالات وي بايد بجا باشند. در غير اين صورت ممكن است مورد ايراد معلم واقع شود. اگر او يك سؤال «مسخره» بپرسد ممكن است همكلاسيهايش به او بخندند. تعداد بيست تا سي سؤال كننده در كلاس وجود دارند و فرصت كافي براي اظهار كنجكاوي همه آنها نيست. در جريان آموزش رسمي مدرسه كودك بايد بيشتر به سؤالات معلم و مؤلف جواب بدهد تا به سؤالات خودش. بنابراين جريان سؤال كردن كودك در بحثهاي كلاسي و مطالعه كتابها كند مي شود. براي بعضي كودكان سؤال كردن به حداقل مي رسد، و در بعضي ديگر به كلي از بين مي رود. فقط تعداد خيلي كمي از كودكان كنجكاوي مرحله پيش از دبستان را حفظ مي كنند.خواننده بايد چه كار بكند؟از هر فرصتي براي سؤال كردن استفاده كند. اگر كنجكاوي به طور طبيعي وجود ندارد، بايد آگاهانه بكوشد تا از طريق طرح سؤالات اين كنجكاوي را ايجاد كند.كي زمان سؤال كردن است؟ به طور كلي، در تمام اوقات به طرح سؤالات بپردازيد. به طور مشخص تر، پيش از مطالعه، در وقت مطالعه و بعد از مطالعه سؤال كنيد.
سؤال كردن قبل از مطالعه
قبل از مطالعه اجمالي يك كتاب، از خود بپرسيد كه هدف كلي شما از مطالعه آن كتاب چيست. به هنگام مطالعه اجمالي و بعد از مطالعه اجمالي سؤال كنيد كه هدف بخصوص شما از كتاب چيست. چه مي خواهيد ياد بگيريد؟سؤالات مربوط به هدف شما از مطالعه، طرز فكر شما را نسبت به مطلب مورد مطالعه روشن مي سازد و در شما نسبت به مطالعه علاقه ايجاد مي كنند و از مقاومت شما نسبت به مطالعه مي كاهند. به هنگام مطالعه اجمالي، از عنوانهاي فرعي پاراگرافهاي مقدمه و نتيجه و از اين قبيل سؤال بسازيد. مطالعه اجمالي اطلاعات كافي را به شما مي دهد تا سؤالات مفيد و مناسب طرح كنيد. طرح سؤال پيش از مطالعه دقيق يك مطلب شما را وادار مي كند تا به طور فعالانه به مطالعه كتاب بپردازيد. تمام سؤالات پايان فصول و پايان كتاب را مطالعه كنيد. مطالعه اين سؤالات پيش از مطالعه فصل يا كتاب به شما نشان مي دهد كه چه چيزهايي از نظر مؤلف كتاب مهم هستند و به شما كمك مي كند تا به هنگام مطالعه، به نكاتي كه لازم است توجه بيشتري بكنيد.- سؤالاتي كه پيش از مطالعه كامل طرح مي شوند اهميت كتاب را براي خواننده مشخص مي سازند و هدفشان اين است كه به خواننده نوعي اطلاعات قبلي درباره مقصود نويسنده بدهند.سؤال كردن هنگام مطالعه
جملات موضوعي را به صورت سؤال درآوريد. سؤالاتي كه به هنگام مطالعه طرح مي شوند علاقه خواننده را به مطلب حفظ مي كنند و كارآيي خواننده را افزايش مي دهند. يك عنوان داخل فصل يا جمله اول يك پاراگراف را مي توان به يك سؤال تبديل كرد و از آن براي روشن ساختن مطالب بعدي استفاده كرد. براي مثال اين جمله را:علاوه بر آمريكا، ساير قدرتهاي غربي علاقمند به نتايج جنگ تحميلي عراق عليه ايران بودند. مي توان به صورت سؤال زير درآورد:كدام قدرت غربي علاقه بخصوصي به نتايج جنگ تحميلي عراق عليه ايران داشت؟ و چرا؟بعد از طرح سؤال براي يافتن جواب به مطالعه بپردازيد. اين روش خصوصاً وقتي كه يك مطلب دشوار يا مطلبي كه به آن علاقه نداريد را مي خوانيد بيشترين كمك را به شما مي كند.با مؤلف به گفت و شنود بپردازيد. تصور كنيد كه با مؤلف يك مكالمه داريد و سؤالات خود را متوجه وي سازيد؛ مثلاً:«اساس فكري شما براي بيان چنين مطلبي چيست؟»«آيا شما اطلاعات مفيد را منظور كرده ايد؟»«كاربردهاي عملي نظريه شما كدام اند؟»«چرا در حاشيه صحبت مي كنيد؟»از طرح سؤالات دشوار سر باز نزنيد - حتي سؤالاتي كه براي خود مؤلف هم جواب دادنش دشوار باشد.- سؤالاتي كه به هنگام مطالعه طرح مي شوند علاقه خواننده را به كشف معاني حفظ مي كنند؛ همچنين اين نوع سؤالات از حدود مطالب سطحي مي گذرند و تجزيه و تحليل انتقادي مطالب را به طوري عميق سبب مي شوند.سؤال كردن بعد از مطالعه
بعد از مطالعه مطلب با طرح سؤال مي توانيد ميزان فهم خود را از مطالب ارزشيابي كنيد. اين گونه سؤالات شما را براي بحثهاي كلاسي، امتحانات و تهيه مقالات تحقيقي آماده مي كنند.روش مطالعه كنجكاوانه را به عنوان يك روش آموزشي به كار بريد. با همكلاسيهاي خود از طريق طرح سؤال مطالبي را كه خوانده ايد مورد بحث قرار دهيد. سعي كنيد مطالب را به صورت سؤال طرح كنيد نه اينكه آنچه را كه خوانده ايد به صورت نقل قول مورد استفاده قرار دهيد. از يكديگر سؤالاتي بكنيد كه سرانجام شما را به مطالبي كه آموخته ايد هدايت بكنند. اين كار به نوعي خلاقيت و انعطاف پذيري نياز دارد، ولي اين روش به شما نشان خواهد داد آنچه را كه خوانده ايد به درستي درك كرده ايد يا نه.انتقاد بكنيد. حال كه مطالبي را كه خوانده ايد تا حد رضايت بخشي فهميده ايد، مي توانيد درباره نظم داخلي مطالب، ارزش اثر، و اعتبار آن سؤالاتي انتقادي طرح بكنيد. همچنين مي توانيد، درباره دسته بندي مطالبي كه خوانده ايد، اهميت آنها و روابط آنها با ساير مطالب علمي نظر انتقادي بدهيد.- سؤالاتي كه بعد از مطالعه طرح مي كنيد ميزان فهم شما را مورد ارزشيابي قرار مي دهند، يادگيري شما را به سطح عمل در مي آورند و سبب ايجاد نظر انتقادي در شما نسبت به مطالب مي شوند.كنترل سؤالات
در حالي كه طرح سؤالات متعدد باعث ايجاد و حفظ علاقه و دقت خواننده به مطلب مي شوند، كنترل بر روي كيفيت و جهت سؤالات براي روش صحيح مطالعه كنجكاوانه ضرورت دارد. سؤالات ساده به دنبال معاني سطحي و مشخص هستند، سؤالات عميق تر روابط دروني ميان معاني و انديشه هاي يك فصل يا يك كتاب را بررسي مي كنند. يعني سؤالات فرضها و منظورهاي نويسنده را مورد پرسش قرار مي دهند. حتي بعضي سؤالات فراسوي اثر مؤلف تجسس مي كنند و به دنبال استنباطهاي مؤلف و اعتبار و ارزش اثر و همچنين رابطه مطلب با ساير مطالب زمينه كار مؤلف هستند. آگاهي خواننده از انواع مختلف سؤالات وي را قادر مي سازد تا با سؤالات بيشتري به كلمات چاپ شده پاسخ دهد و كنترل بيشتري بر روي كيفيت و جهت سؤالات داشته باشد.مطلب زير تحت عنوان «طبقه بندي سؤالات» يكي از راههاي انديشيدن در مورد انواع مختلف سؤالات است.طبقه بندي سؤالات
1. سؤالات حافظه اي. اين نوع سؤالات صرفاً با يادآوري اطلاعات سر و كار دارد، چه اطلاعات مربوط به واقعيات و چه اطلاعات مربوط به مفاهيم، روشها، تركيبها، و تعميمهاي بيان شده.براي مثال:«اسم فاعل را تعريف كنيد.»«وقايع مهم صدر اسلام را بيان كنيد.»2. سؤالات ترجمه اي. اين نوع سؤالات مستلزم بيان انديشه ها و مقاصد به صورتي غير از صورت اصلي است (مثل تبديل كلمات به نشانه ها، نشانها به اشكال، كلمات به كلمات يا صورتهاي ديگر، و غيره)براي مثال:
«از روي مطالب كتاب، مراحل دعوت پيامبر اسلام (ص) را به صورت نمودار نشان دهيد.»3. سؤالات تفسيري. اين گونه سؤالات مستلزم كشف روابط ميان اطلاعات واقعي تعريفها، تعميمها، يا ارزش هاست، چون سؤالات مقايسه اي يا مقابله اي يا سؤالاتي كه به دنبال روابط علت و معلولي هستند.براي مثال:
«تفاوت ميان مفهوم دمكراسي در كشورهاي غربي و مردم سالاري ديني در جمهوري اسلامي ايران چيست،»4. سؤالات كاربردي. سؤالات كاربردي از خواننده مي خواهند تا مطالب عملي را به مسائل روزمره ربط دهد و آنها را درعمل وارد كند. براي مثال:«تند سخن گفتن بر مخاطب چه تأثيري خواهد داشت؟»«اثر استفاده از روش پرسش و پاسخ در تدريس چيست؟»5. سؤالات تحليلي. اين سؤالات به يادگيرنده كمك مي كنند تا قدمهاي منطقي به كار رفته در يك نظام فكري را كه براي رسيدن به يك نتيجه لازم است تشخيص دهد. براي مثال:«چگونه بعضي از بزرگان مكه نظر منفي خود را نسبت به پيامبر اكرم (ص) تغيير دادند؟»طراح سؤال در موقع طرح سؤالات «تحليلي» بايد هم از قسمتهاي مختلف مطلب و هم از استدلال مربوط به جمله كردن قسمت ها و ربط دادن آنها با يكديگر آگاهي كامل داشته باشد.6. سؤالات تركيبي. سؤالات تركيبي مستلزم اين است كه خواننده با پهلوي هم قرار دادن اطلاعات و اجزا يك اثر يا انديشه تازه به وجود آورد كه قبلاً به اين صورت ديده نشده باشد. براي مثال:«يك تعريف عملي براي اطلاعات معتبر تاريخي چيست؟»«براي روابط بين جمهوري اسلامي ايران و كشورهاي عرب در ده سال آينده يك خط مشي سياسي پيشنهاد كنيد.»سؤالات تركيبي امكان نوعي «كنترل همراه با آزادي» براي دادن پاسخها فراهم مي آورند. اين سؤالات امكان شناسايي طرق مختلف انديشيدن و تفكر خلاق را فراهم مي آورند در حالي كه هنوز پاسخ در چهارچوب محدوده تعيين شده قرار خواهد داشت. پاسخ به يك سؤال تركيبي هميشه بايد در برگيرنده نوعي محصول فكري باشد.7. سؤالات ارزشيابي. سؤالات ارزشيابي مستلزم داوري درباره ارزش و اعتبار يك مطلب يا يك اثر براي منظوري معين با كمك معيارهاي تعيين شده است. اين داوري بر اساس معيارهاي دروني و (يا) معيارهاي بيروني صورت مي گيرد.براي مثال:
«كدام يك از حوادث زير را مي توان مهم ترين وقايع انقلاب به حساب آورد: 15 خرداد، 19 دي، 17 شهريور. چرا؟»«چه وقت بايد آزادي فردي را بر منافع اجتماعي ترجيح داد، و چه وقت بايد منافع اجتماعي را بر آزادي فردي ارجح دانست؟ چرا؟»به هنگام مراجعه به اين هفت طبقه از سؤال كردن چهار نكته را بايد در نظر داشت:1. اين طبقه بندي به صورت يك سلسله مراتب از ساده به دشوار تهيه شده است.2. طبقه ها هر يكي بر روي ديگري سوار است، و در حالي كه هر طبقه داراي ويژگيهاي مخصوص به آن طبقه است داراي ويژگيهايي از طبقات پايين تر نيز هست.3. هر سؤال را بايد در بالاترين طبقه به حساب آورد و در نظر داشت كه مواردي كه از طبقات پايين تر در سؤال گنجانده شده است مراحل مقدماتي است كه بايد براي رسيدن به طبقه بالا طي شوند.4. طبقه بندي هر سؤال در آخر سر وابسته است به تجربيات و مطالعات قبلي طراح سؤال؛ مثلاً شخصي ممكن است يك سؤال رياضي را در طبقه «تركيب» جاي دهد، اگر اين سؤال به يك فرمول يا محصول تازه منتهي مي شود، در حالي كه شخصي ديگر ممكن است همين سؤال را در طبقه «حافظه» قرار دهد، اگر سؤال تنها نياز به يادآوري يك فرمول و يا يك اطلاع دارد.براي مثال:
1. سؤالات را مي توان بر حسب اين موارد از هم تفكيك كرد:(الف) اطلاعات واقعي(ب) معاني(پ) اهميت شخصي2. سؤالات را مي توان بر حسب موارد زير از هم تفكيك كرد:(الف) روابط بين مطالب(ب) روابط بين مطالب و تجربيات ديگر(پ) فرضهاي اساسي يا اهميت ارزشها3. سؤالات را مي توان بر حسب اين كلمات از هم تفكيك كرد:(الف) كي، (ب) چه، (پ) كجا، (ت) چه موقع، (ث) چرا، (ج) چگونه، از ميان اين كلمات، با چرا و چگونه سؤالات بهتري مي توان ساخت.کتاب روش تحصيل - مرکز مديريت حوزه هاي علميه خواهران
