آيا جهنم آتش دارد با توجه به اينكه عده اي معتقدند كه جهنم اصلاً آتش ندارد و اين اعمال زشت خودمان است كه ما را در آتش خودش مي سوزاند اين گفته درست است يا خير؟ - [آیا جهنم آتش دارد یا این اعمال ماست که مارا در آتش خودش می سوزاند؟] نسخه متنی

آيا جهنم آتش دارد با توجه به اينكه عده اي معتقدند كه جهنم اصلاً آتش ندارد و اين اعمال زشت خودمان است كه ما را در آتش خودش مي سوزاند اين گفته درست است يا خير؟

لطفاً توضيح بدهيد.

پاسخ

با مراجعه به كتاب آسماني قرآن كريم به آياتي كه دلالت دارند بر اينكه جهنم نتيجة تبهكاري خود انسان است و منشاء آتشي كه آنان گرفتار آن هستند باطن خود آنهاست.

1. «نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِيراً»[1]

اگر نتيجة كار مخالفان با پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ را بيان مي دارد مي فرمايد:«او را بدانچه روي خود را بدان سو كرده واگذرايم و به دوزخش كشانيم و چه بازگشتگاه بدي است. اين آيه نشان مي دهد كه آتش را خود انسان روشن كرده و او را مي سوزاند و خداوند نيز اين آتش سوزان و جهنم متحرك را سرپرستي مي كند و به جهنم اصلي و بزرگ مي رساند. در آيه تعبير به«مصير» آمده يعني صيرورت و گرديدن و مخالف با رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ در حقيقت صيرورت انسان است به جهنم و گرديدن انسان به جهنم بدترين«شدن ها» است.[2]

2. «فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكافِرِينَ»[3]

از آتشي كه سوختش(آتش گيره و آتش زنه داش) مردمان و سنگ هستند و براي كافران آماده شده بپرهيزيد. «وقود» به چيزي گفته مي شود كه استعداد شديد اشتعال را دارد. در قيامت انسانهايي هستند كه چنين استعدادي را در دنيا كسب كرده و چونان سنگ كبريت و گوگرد شده اند كه آتش را در درون خود نهفته و آماده دارند و از درونشان براي ديگران نيز وسيله سوخت و سوز حمل مي كنند.[4]

3. «إِنَّكُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنْتُمْ لَها وارِدُونَ»[5]

در حقيقت شما و آنچه غير از خدا مي پرستيد مواد سوختني دوزخيد شما در آن وارد خواهيد شد.

كلمة«حصب» بمعناي هيزم دوزخ است و معناي عميقي دارد چونكه همانطوري كه هيزم اول خود را مي سوزاند بعد اشياء ديگر را، انسان تبهكار نيز ابتدا خود و بعد ديگر تبهكاران را مي سوزاند. پس با توجه به اين چند آيه نتيجه مي گيريم كه دوزخيان هم مي سوزند و هم مي سوزانند و بخاطر همين، قرآن از آنان گاهي به «وقود» يعني آتش زنه و گاهي به «حصب» مواد سوختني ياد مي كند.[6] اما لازم بذكر است كه گر چه آتش جهنم نتيجه اعمال و كردار عقايد آدمي در دنياست امّا بايد گفت اين جهنم و عذاب و شكنجه هاي آن فعل الهي است. چرا كه تبديل صورت باطني ما كه در دنيا انجام داده ايم به عذاب در جهنم فعل خداست چه كسي است كه دستور مي دهد تا جهنم سوخت و سوز داشته باشد اين فعل خداست.[7]

در بعضي روايات وضعيت جهنم به گونه اي بيان شده كه با اين آيات ياد شده فرق مي كند مثلاً در روايت مفصّلي از امام صادق ـ عليه السّلام ـ نقل شده است كه:
روزي جبريل با چهره اي عبوس و درهم خدمت پيامبر رسيد حضرت علّت را پرسيد و او در جواب گفت: حق تعالي وقتي فرمان به تابيدن دوزخ داد هزار سال بر آن دميدند تا آتش آن سفيد گشت سپس هزار سال ديگر دميدند تا سرخ شد آن گاه هزار سال ديگر بر آن دميدند تا از شدت سرخي به سياهي و تاريكي گرائيد. و آن به گونه اي است كه اگر يك قطره از «ضريع»(چيزي است در دوزخ تلخ، بدبو و سوزان كه گويا شبيه آن در دنيا وجود ندارد) در نوشيدني هاي اهل دنيا بچكد همه اهل دنيا از بوي بد آن خواهند مرد ......[8]

اينگونه روايت دلالت دارند بر اينكه جهنمي با خصوصيات خاص خودش و آتش خاصّي كه دارد براي مخالفان و تبهكاران آماده شده است. و ظاهر بعضي آيات هم همين معني را مي رساند از جمله آيه 10 سورة نساء كه پيرامون كساني است كه از روي ظلم مال يتيمان را مي خورند ظاهر آيه اين است كه اينچنين كساني الآن كه گرفتار مصيبت هستند گرفتار آتش هستند و در آخرت هم آتش دارند يعني الآن در بطون و شكمش نار و آتش است و در آينده هم گرفتار جهنم خواهند شد. اگر اينكه در دنيا بي هوش است و ادراك ندارد ولي در آخرت پردة غفلت از جلو ديدگانش برداشته مي شود.

و بعيد نيست بگوئيم هم جهنم اكبري داريم كه براي تبهكاران و گنهكاران آماده شده است و هم هر كسي به اعتبار كردار و عقايدش براي خود جهنم كوچكي است.[9] نتيجه بحث اين شد كه اگر چه بعضي آيات دلالت دارند بر اينكه آتش جهنم از ناحية خود گنهكاران است و حتي بعضي انسانها بجايي مي رسند كه آتش خود و ديگران را توليد مي كنند ولي در بعضي آيات ديگر و همچنين بعضي روايات استفاده مي شود كه جهنّم يك مكان خاصّي است و آتش آن هم آتشي است جداي آتشي كه توسط گنهكاران بوجود مي آورند و توليد مي كنند. پس آتش و ناري كه در جهنم مادّه اولي عذاب جهنمي هاست از دو ناحيه است يكي آتش كه خودشان در دنيا توليد كرده اند و ديگري آتشي است كه خود جهنم دارد و دامن گير آنان مي شود. و هر دو وسيله عذاب هستند و با هم منافاتي ندارند.

براي مطالعه بيشتر به كتب ذيل مراجعه فرماييد:

1. معاد شناسي، علامه طهراني.

2. مبادي اخلاق در قرآن، ج 10، آيت الله جوادي آملي.

در آخر به عنوان حسن ختام روايتي از امام علي ـ عليه السّلام ـ نقل مي كنيم.

«حُفَّت النار بالشّهوات»

«آتش جهنم با لذتها و شهوتها پيچيده و در هم آميخته است»

«امام علي ـ عليه السّلام ـ نهج البلاغه، خطبه 176»

[1] . نساء، 115.

[2] . ر.ك: معاد در قرآن، ج 5، ص 375، آيت الله جوادي آملي، نشر اسراء چاپ اول 1381.

[3] . بقره، آية 24.

[4] . ر.ك: معاد در قرآن،‌ج 5، ص 379.

[5] . انبياء، 98.

[6] . ر.ك: معاد در قرآن، ج 5، ص 391.

[7] . همان، ص 47 ـ 48.

[8] . همان، ص 435 به نقل از بحارالانوار.

[9] . ر.ك: معاد در قرآن، ج 5، ص 375، آيت الله جوادي آملي.