لطفا منتظر باشید ...
سوال : آيا جناب ليلا ـ مادر علي اكبر ـ و شهربانو در كربلا حضور داشتند؟ محسن رنجبرجواب : مراجعه به كتب تاريخي و آثار نويسندگان معاصر، چنين به دست ميدهد كه جناب ليلا در كربلا نبوده است.استاد شهيد مرتضي مطهري مسألهي حضور ليلا در كربلا و در نتيجه افسانهها و قصههايي كه دربارهي ايشان گفته شده را يكي از موارد تحريف در تاريخ كربلا ميداند و آن را با استدلال رد مينمايد.[1]محدث قمي ميگويد: «ظاهر آن است كه ليلا در كربلا نبوده و من در كتب معتبر نديدم.»[2]در جاي ديگر مينويسد: «در كتب معتبر، ذكري از بودن ليلا در كربلا، يا در كوفه و شام نيست.»[3]
همچنين از سخن قاتل علي اكبر كه ميگويد:عليّ آثام العرب ان مرّ بي يفعل مثل ما كان يفعل ان لم اثكل اباه.[4]گناه تمامي عرب به گردن من، اگر اين جوان از كنار من بگذرد و پدر را به عزايش داغدار نسازم.» در حالي كه در عرف ميگويند: «مادرش را به عزايش بنشانم»؛ اما وي فقط از پدرش ياد ميكند؛ از اين رو استفاده ميشود كه نه تنها ليلا در كربلا نبوده، كه اصلاً در قيد حيات نيز نبوده است.مرحوم دكتر محمد ابراهيم آيتي در اين زمينه مينويسد: «از مادر علي اكبر، يعني ليلا، دختر ابي مرة بن مسعود، هم نامي در جريان فاجعه كربلا به ميان نيامده است و هيچ نميدانم كه ايشان در اين تاريخ زنده بوده است يا نه؟... از همسران امام تنها كسي كه در اين سفر همراه امام(ع) بوده، رباب دختر امرؤالقيس است.[5]بنابراين با توجه به قرائن و شواهد ياد شده، جناب ليلا در كربلا نبوده است؛ در نتيجه آن داستانها و افسانههايي كه در جريان حادثه كربلا به او نسبت داده ميشود، بياساس و غير واقعي است. در پايان تذكر اين نكته لازم است كه شيخ مفيد در ارشاد، طبرسي در اعلام الوري، طبري در تاريخ طبري و ... نام اين بانو را همان ليلا ذكر كردهاند؛[6] از اين رو اطلاق نام «ام ليلي» بر آن بانو صحيح نيست.
اما دربارهي حضور شهربانو در كربلا
قبل از پاسخ به اين بخش سؤال، يادآور ميشويم كه اگر چه بنا به نقل مشهور بين مورخان، مادر امام سجاد(ع)، دختر يزدگرد سوم پادشاه ايران بوده و نامش «شهربانو» ميباشد، اما اين شهرت تاريخي، از سوي برخي از محققان معاصر به جهت ترديد در روايات اين موضوع، مورد خدشه قرار گرفته است.[7]بنابراين، در اصل نام مادر امام سجاد(ع) كه شهربانو و دختر پادشاه باشد، ترديد وجود دارد، تا چه رسد به اين كه وي تا زمان وقوع حادثهي جانگداز كربلا زنده و اين واقعه را درك كرده باشد.آنچه در بعضي از اخبار آمده است، آن است كه مادر امام سجاد(ع( هنگام وضع حمل آن حضرت، از دنيا رفته است؛[8] بنابراين بر فرض قبول اين كه مادر امام سجاد(ع) فرزند پادشاه ساساني و نامش شهربانو باشد، امّا مانند ليلا در واقعهي كربلا در قيد حيات نبوده است.
[1]. حماسة حسيني، مرتضي مطهري، ج 1، ص 26 - 27، چاپ 21، قم، انتشارات صدرا، سال 1373 هـ ش.[2]. منتهي الآمال، شيخ عباس قمي ،ص 375.[3]. همان، ص 541.[4]. تاريخ الامم و الملوك، محمد بن جرير الطبري، ج 4، چاپ پنجم، بيروت، موسسه اعلمي للمطبوعات، سال 1409 هـ ق، ص 340.[5]. بررسي تاريخ عاشورا، دكتر محمد ابراهيم آيتي، ص 123.[6]. علي الاكبر، سيد عبدالرزاق مقرّم، ص 14.[7]. زندگاني علي بن الحسين(ع)، سيد جعفر شهيدي، ص 9 ـ 27، چاپ ششم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، سال 1374 ش.خدمات متقابل اسلام و ايران، مرتضي مطهري، ص 100 ـ 101، چاپ هشتم.[8]. اثبات الوصية، ابوالحسني علي بن الحسين مسعودي، ص 170، چاپ اول، قم، انتشارات انصاريان، سال 1417 ق، شهيدي، همان، ص 26.
