لطفا منتظر باشید ...
مثال اوّل
آيه 136 بقره با آيه 84 آل عمران:«قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْنا وَ ما أُنْزِلَ إِلى إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ ما أُوتِيَ مُوسى وَ عِيسى وَ ما أُوتِيَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ».«قُلْ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ عَلَيْنا وَ ما أُنْزِلَ عَلى إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ ما أُوتِيَ مُوسى وَ عِيسى وَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ».مثال دوّم
و يا در آيه 48 سوره بقره كه آمده است:«وَ اتَّقُوا يَوْماً لا يَجْزِي نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَيْئاً وَ لا يُقْبَلُ مِنْها شَفاعَه وَ لا يُؤْخَذُ مِنْها عَدْلٌ وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ».با آيه 123 همين سوره:«وَ اتَّقُوا يَوْماً لا تَجْزِي نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَيْئاً وَ لا يُقْبَلُ مِنْها شَفاعَه وَ لا يُؤْخَذُ مِنْها عَدْلٌ وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ».3. جملات و اجزاء متشابه
موارد زيادي نيز آمده است كه بعضي از اجزاء و قسمتهاي يك آيه با هم شباهت دارند:گاهي تشابه آنها در ابتداي آيه است، مثل:آيه 37 سوره انعام، وَ قالُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَيْهِ آيَه مِنْ رَبِّهِ...با آيه 20 سوره يونس: وَ يَقُولُونَ لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَه مِنْ رَبِّهِ...با آيه 7 و 29 سوره رعد: وَ يَقُولُونَ لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَه مِنْ رَبِّهِ.و گاهي در آخر آيات:مثل: إِنَّ اللَّهَ كانَ غَفُوراً رَحِيماً. در آيه 106 نساء و 24 احزاب.وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً. آيات 96 و 100 و 152.و نيز: وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ. 282 بقره و آيه 35 سوره نور.براي به خاطرسپاري و تسلط بر آيات مشابه و عدم اشتباه در آنها رعايت نكات و به كار بردن شيوه‌هايي لازم است كه عبارتند از:1. تكرار زياد
حافظ با تكرار و ممارست بسيار مي‌تواند بر تمامي قرآن تسلط پيدا كند و بويژه آيات مشابه را بايد بيش از ساير آيات تلاوت نمايد و در آنها دقت و تأمل نمايد.2. يادداشت‌برداري
براي رفع اشتباه در آيات مشابه بهترين روش، يادداشت‌برداري و نوشتن اين موارد و علامت‌گذاري مقايسه بين آنهاست.اين روش قابل استفاده بسياري از حافظان (از جمله نگارنده) بوده است.بدين ترتيب حافظ مي‌تواند كنار هر آيه (بوسيله مداد) موارد مشابه آن را (شماره آيه و نام سوره) را يادداشت نمايد، به اين شكل:123 بقره: عَلَي الْعالَمينَ (47) وَ اتَّقُوا يَوْماً لا تَجْزِي نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَيْئاً وَ لا يُقْبَلُ مِنْها شَفاعَه وَ لا يُؤْخَذُ مِنْها عَدْلٌ وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ (48).و همچنين در حاشيه بقيه آيات مشابه نيز موارد همانند آنها را يادداشت نمايد و متذكر آنها باشد.
3. ايجاد رموز قراردادي
حافظ مي‌تواند بوسيله ابتكاري از جانب خود و با در نظر گرفتن قراردادها و رمزهايي اين مشكل را حل كند.براي مثال در انتهاي 3 آيه متوالي در سوره مباركه آل عمران يعني آيات 176 تا 178 آمده است:176: «وَ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ ... وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ»177: «إِنَّ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الْكُفْرَ بِالْإِيْمانِ ... وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ»178: «وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ ... وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ»حفظ ترتيب جملات انتهايي اين آيات قدري مشكل و وقت‌گير است.براي به خاطر سپاري و تسلط بر آنها مي‌توان به حروف اوّل 3 كلمه (عظيم، اليم، مهين) توجه كرده و كلمه «عام» را در نظر گرفت.اكنون حافظ هنگام تلاوت اين آيات با در نظر گرفتن رمز «عام» مي‌تواند متوجه ترتيب آنها شود.البته گاهي ممكن است كه اين علامتها رمزي بي‌معنا و حتي براي ديگران عجيب باشد ولي جهت تداعي و به خاطرسپاري الفاظ آيات براي شخص حافظ بسيار مفيد است:مثلاً در سوره بقره در قسمت اخير آيات 234 و 240 آمده است.آيه 234: «فلا جناح عليكم فيما فعلن في انفسهن بالمعروف.»آيه 240: «فلا جناح عليكم فيما فعلن في انفسهن من معروف.»در اينجا براي رفع اشتباه مي‌توان از تقدم الفبايي باء در (بِالْمَعْرُوفِ) بر ميم در (من معروف) بهره گرفت.
4. كشف نسبتها
يكي از مفيدترين راه‌ها براي حفظ آيات مشابه يافتن تناسب ميان ابتدا و انتهاي آيه است، براي مثال در سوره نساء آيه 16 مي‌خوانيم:«... فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما إِنَّ اللَّهَ كانَ تَوَّاباً رَحِيماً ».در اينجا با كمي دقت و توجه مي‌توان دريافت كه ميان جمله « فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا» و صفات پاياني آيه «تَوَّاباً رَحِيماً» تناسب وجود دارد.
البته گاهي تناسب ميان آيات در ظاهر مشاهده نمي‌شود ولي مي‌توان با دقت و تمركز نسبتهايي را كشف كرد.براي مثال در آخر آيات 151 و 152 و 153 انعام چنين آمده است:آيه 151: ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ.آيه 152: ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ.آيه 153: ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ.براي رفع اشتباه در اين آيات مي‌توان از كشف نسبتها استفاده كرده، با اندكي تأمل متوجه مي‌شويم كه انسان در نخستين گام بايد در آيات الهي تعقل و انديشه نمايد و سپس بوسيله آنها متذكر گردد و به ياد خداوند بيافتد و بالاخره در قدم سوّم نتيجه تعقل و تذكر، تقواي الهي است.
اين روش مورد توجه و سفارش بسياري از بزرگان از جمله مقام معظم رهبري به قرآن پژوهان و رهروان حفظ قرآن است، كه در صورت دقت و تعمق در آيات از جهات مختلف قابل استفاده است.
