اكثر علماى علوم قرآنى و علم قرائت بر اين اعتقادند كه نه مى توان وقف را به قطع نـفس واگذار كرد و به قارى اجازه داد كه به هر جاى قرآن مى رسد وقف كند, و نه مى توان موارد آن را منحصر به رؤوس آيات دانست ودر موارد ديگر جايز ندانست , بلكه وقف و كمال و نقصان آن , منوط به اتمام ياعدم اتمام معناست , چه در راءس آيه باشد و چه در اواسط آيه .اين گروه , وقف را به اقسامى تقسيم كرده اند كه در اينجا به بحث پيرامون آن خواهيم پرداخت .
اقسام وقف
مـشـهـورتـريـن تـقسيم بندى , تقسيم وقف به اقسام چهارگانه تام (مختار), كافى (جايز), حسن (مـفـهـوم ) و قـبيح (متروك ) است , ظاهرا اولين كسى كه اين تقسيم بندى را ارائه داده , ابوجعفر احـمـد بـن اسـمـاعـيـل بـن نـحـاس اسـت كـه داراى كـتابى به نام القطع والائتناف در وقف و ابـتـداسـت (52)بـعـدا عثمان بن سعيددانى , صاحب كتاب المكتفى نيز از ايشان پيروى كرده است (53)و سپس اين نحو تقسيم بندى در ميان قرا و علماى علم قرائت رواج پيدا كرد و اكنون نـيـزبـه عنوان رايجترين شيوه مطرح است , اما انواع ديگرى از تقسيم بندى نيز ارائه شده است كه برخى را از نظر مى گذرانيم : گـروهـى گـفـتـه اند: وقف بر دو قسم است : تام و قبيح , در نزد اين گروه , وقفهاى تام ,كافى و حسن , در تقسيم رايج , (تام ) محسوب مى شود (54) .ابـن جـزرى مـى گـويد: وقف بر دو قسم است : اضطرارى و اختيارى , وى در توضيح اين دو قسم مـى گـويـد: وقـفـهـاى تـام , كـافـى و حـسـن , در تـقـسيم رايج , از نوع وقف اختيارى محسوب مى شود (55) .ابن انبارى مى گويد: وقف بر سه قسم است : تام , حسن و قبيح (56) .از تـعـريـف ابـن انبارى به دست مى آيد كه وقف كافى در تقسيم رايج , در وقف تام داخل است , اما نـحوه عمل ايشان در تعيين وقفهاى آيات قرآن , خلاف آن رانشان مى دهد, يعنى عملا بسيارى از مواردى كه به نظر دانى در المكتفى وقفشان كافى است , او آنها را حسن مى داند.برخى گفته اند: وقف بر سه قسم است : تام , كافى و قبيح , اين گروه , وقف حسن درتقسيم رايج را در زمره قبيح جاى داده اند (57) .
سـجـاونـدى (58)
وقـوف قـرآن را به پنج قسم تقسيم كرده است : لازم با علامت (م ), مطلق با عـلامـت (ط), جـايـز بـا عـلامـت (ج ), مـجـوز لـوجـه با علامت (ز) ومرخص لضرورة با علامت (ص ) (59) .البته اگر علامت (لا) نيز علامت وقف قبيح از نظر او بدانيم , تعداد وقوف سجاوندى به شش قسم مى رسد.برخى ديگر, اقسام وقف را به هشت قسم رسانده اند كه سخاوى (60)آن رابه جمهور نسبت داده اسـت , ايـن اقسام هشت گانه عبارتند از: (تام ), (شبيه به تام ), (ناقص ), (شبيه به ناقص ), (حسن ), (شبيه به حسن ), (قبيح ) و (شبيه به قبيح ) (61) .تـقـسـيـم وقـف به تام , كافى , حسن و قبيح , مبناى بحث و گفت وگوى ما در اين كتاب است , و درباره تقسيم سجاوندى و مقايسه آن با تقسيم رايج نيز توضيحاتى خواهيم داد.
مبناى تقسيم وقف به تام , كافى , حسن و قبيح
رابطه لفظى و معنوى , مبناى اصلى تقسيم بندى مذكور است , لذا شايسته است كه قبل از هر چيز, مراد از اين دو رابطه را روشن سازيم : مـراد از (رابطه معنوى ) بين دو عبارت , آن است كه دو عبارت از نظر معنا وموضوع به هم وابسته بـاشـنـد, به طور مثال , آيات 2 ـ 5 سوره بقره , از نظر معنا باهم ارتباط دارند, زيرا همه آنها درباره مـتـقـين و شرح حال آنهاست , آيات 6 و 7اين سوره , شرح حال كفار است , لذا با هم ارتباط معنوى دارند, از آيات 8 ـ 20درباره منافقان است , ولذا آنها نيز با هم ارتباط معنوى دارند.
لطفا منتظر باشید ...
