رسم الخط مصحف نسخه متنی

شروح علما بر «مورد الظمآن» بسيار است و ابن عاشر انصارى گفته: اوّلين كسى كه آن را شرح كرده ابومحمد عبدالله بن عمر الصنهاجى شاگرد مؤلف است(1).

همچنين اين قصيده را شيخ حسين بن على بن طلحه الرجراجى شرح كرده و از شرح آن در سال 842 هـ فارغ شده است(2).

ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن عبدالجليل تنسى (متوفى 899 هـ) قسمت مربوط به ضبط را شرح كرده و ما در فصل بعدى به آن خواهيم پرداخت.

معروفترين شرح «مورد الظمآن» همان شرح عبدالواحد بن احمد بن على بن عاشر الانصارى (متوفى در فاس به سال 1040 هـ) مى باشد كه آن را «فتح المنان المروى به مورد الظمآن»(3) ناميده است و در مقدمه آن به مصادرى كه اعتماد كرده اشاره نموده است و آن مصادر در برگيرنده قسمت اعظم كتابهايى است كه ذكر شده كه شامل كتابهايى است كه پس از تأليف المقنع دانى نوشته شده است.

از آنجا كه قصيده «مورد الظمآن» غير از قرائت نافع قرائتهاى ديگر را شامل نمى شود و وجوه اختلافى را كه مربوط به آن قرائتهاست بيان نمى كند، لذا ابن عاشر براى برطرف ساختن اين نقيصه، ذيلى بر شرح خود به صورت نظم اضافه كرده و در اين باره مى گويد:(4)«و اين ذيلى است كه آن را «الاعلان بتكميل مورد الظمآن» ناميدم و بقاياى اختلافات مصاحف را در حذف و غير حذف در آن جاى دادم و آنها همان چيزهايى است كه مورد احتياج كسى است كه از قرائت نافع به قرائتهاى ساير قرّاء هفتگانه روى آورد...»

از ميان معاصران شيخ ابراهيم بن احمد مارغنى تونسى هر سه منظومه «المورد» و «الضبط» و «الاعلان» را شرح كرده و در سال 1325 هـ از آن فارغ شده است و در بيشتر مطالب خود از شرح تنسى بر ضبط و شرح ابن عاشر بر المورد و اضافه هايى كه ابن عاشر بر الاعلان دارد(5)، كمك گرفته است و كتاب خود را «دليل الحيران شرح مورد الظمآن فى رسم و ضبط القرآن»

1. فتح المنان، برگ 2 ب.

2. نام اين شرح «تنبيه العطشان» است و از آن يك نسخه خطى در كتابخانه الازهر به شماره (22282 قراءات) و نسخه ديگرى در دارالكتب المصريه به شماره (1 ش قراءات) موجود است.

3. بنگريد به: زركلى، ج 4، ص 323 از شرح مزبور چند نسخه خطى در كتابخانه الازهر و دارالكتب المصريه و كتابخانه شهردارى اسكندريه و كتابخانه الظاهريه دمشق و شايد جاهاى ديگر موجود است.

4. فتح المنان، ص 191.

5. بنگريد به: دليل الحيران، ص 4.