رسم الخط مصحف نسخه متنی

تأمل در گفته هاى دانشمندان رسم الخط در حذف علامتهاى حركات بلند بخصوص فتحه بلند نشان مى دهد كه آنها چنين گمان دارند كه اين علامتها روزى استعمال مى شده و كاتبان آنها را در تمام حالاتى كه در كلمه وارد مى شدند ثبت مى كردند و در دوره هاى اخير كاتبان تصميم گرفتند كه جهت تخفيف، علامتهاى اين حركات را ثبت نكنند و لذا به خاطر تخفيف، در نوشتن حذف شدند و وقتى اين علامتها در تلفظ حذف مى شوند، حذف آنها در نوشتن آسانتر است(1).

به كارگيرى كلمه «حذف» در اينجا اشاره به مطلبى دارد كه گفتيم و نشانگر درك اين مشكل از سوى گذشتگان است، مشكلى كه بحثهاى تاريخى در لغت و نگارش، حقيقت ابعاد آن را مشخص كرده به طورى كه بسيارى از جوانب آن از ديده پيشينيان پوشيده مانده و آنها را در فهم پديده هاى موجود دچار حيرت كرده و گاهى هم باعث شده كه در تفسير آنها بيراهه بروند. با اين وجود گزارش عيسى بن ميناقالون از نافع بن ابى نعيم قارى مدينه كه دانى آن را نقل كرده و در مورد حذف علامت فتحه بلند است، جلب توجه مى كند. آن گزارش چنين است:

«گفت الف نوشته نمى شود; يعنى در مصاحف بنابر قول او..»

به كارگيرى تعبير «نوشته نمى شود» دقيق تر و از لحاظ دلالت به واقع نزديكتر است و اين مى رساند كه متقدمين، اين موضوع و ريشه هاى آن را بيشتر مى فهميدند چون به آن دوره نزديكتر بودند.

پس از اين بيان مختصر در تاريخ استخدام علامتهاى الف (همزه) و واو و ياء صامت جهت نشان دادن حركتهاى بلند، اينك مى خواهيم هر يك از آنها را جداگانه مورد بحث قرار بدهيم و كيفيت استخدام آنها را توسط كاتبان مصحف و آنچه كه مربوط به اين مطلب است از مسايل و مشكلاتى كه رسم الخط عثمانى به وجود آورد، بيان كنيم و مسأله را با توجه به تاريخ اين پديده در جايگاه درست آن قرار بدهيم.

1. مهدوى، ص 123.