عبارت عارفانه و مخلصانه‏ - ويژگی هاى بندگان خدا در قرآن نسخه متنی

عبارت عارفانه و مخلصانه‏

در عبادت، آنچه موجب اثر بخشى مى‏شود و در پرتو آن، انسان به اوج تكامل مى‏رسد، دو ويژگى معرفت و خلوص است.

عبادت اگر خالى از معرفت باشد، كالبدى بى جان و عملى كوركورانه و بدون محتوا خواهد بود، و هم چنين اگر آلوده به ريا باشد، موجب شرك پنهان شده، به جاى تقرب به خدا باعث دورى بيشتر، و مقابله با خدا خواهد گرديد و در نتيجه بى خاصيت و پوچ مى‏شود مانند گردويى كه مغز آن فاسد و يا درونش پوچ شده كه نه تنها هيچ خاصيت مفيدى ندارد، بلكه زيان بخش نيز هست.

اميرمومنان على (عليه السلام) در تقسيم عبادت مى‏فرمايد:

همانا گروهى خدا را از روى ميل به بهشت پرستش مى‏كنند و اين عبادت سوداگران است.

گروهى خدا را از روى ترس از آتش دوزخ، عبادت مى‏كنند و اين عبادت بردگان است.

و گروهى خدا را از روى شكر نعمت‏ها مى‏پرستند و اين عبادت احرار و آزادگان است‏(45).

عبادت خالصانه عبادتى است كه با حضور قلب، صفا و خلوص از هر گون ريا و خودنمايى و تنها براى خدا صورت گيرد؛ به عنوان مثال، آب مايه حيات است، ولى آبى كه صاف و زلال باشد، اما اگر همان آب بر اثر آميختگى به ميكروب‏ها، آلوده شود، نه تنها مايه حيات نيست، بلكه زيان بخش نيز خواهد بود.

عبادت آلوده به ريا و خودنمايى، همانند آن آب آلوده است؛ كه اگر خالص و صاف بود، داراى آثار درخشان مى‏شد و مايه انسان سازى و كمال مى‏گرديد.

در آيه مورد بحث - كه بيانگر سومين ويژگى عباد الرحمن است - دو نكته وجود دارد:

1. آنان همواره خدا را عبادت مى‏كنند و به آن خود گرفته و آن را تداوم مى‏بخشند و بندگى خود را با سجده و قيام ابراز مى‏دارند.

2. آنان در دل شب از بستر بر مى‏خيزند و به راز و نياز و با خدا مى‏پردازند.

اين كه سخن از دل شب به ميان آمده بيانگر اخلاص است؛ يعنى آنان در تاريكى شب و دور از هر گونه شائبه ريا - كه معمولا چنين حالتى در دل شب پديد مى‏آيد - با خدا راز و نياز دارند.

حقيقت اخلاص آن است كه انگيزه تصميم‏گيرى و انجام عمل تنها براى خدا باشد و بس.

مرحوم فيض كاشانى مى‏گويد:

اخلاص آن است كه نيت انسان از هرگونه شرك خفى و جلى، پاك باشد.

سپس با استفاده از آيه 66 سوره نحل مى‏نويسد:

شير خالص آن است كه نه رگه‏هاى خون در آن باشد و نه اثرى از آلودگى درون شكم و نه غير آن، بلكه صاف و پاك و بدون غل و غش باشد، نيت و عمل خالص نيز همان گونه است.

بايد هيچ انگيزه‏اى جز انگيزه الهى بر آن حاكم نگردد(46).

امام باقر (عليه السلام) فرمود:

لايكون العبد عابد لله حق عبادته حتى ينقطع عن الخلق كله اليه، فحيئذ يقول: هذا خالص لى فيتقبله بكرمه‏(47)؛

هيچ عبادت كننده‏اى حق عبادت خدا را به جا نمى‏آورد، مگر اين كه از اتكا به تمام مخلوقات پرهيز كند و تنها متوجه او شود، در اين هنگام خداوند مى‏فرمايد: اين شخص براى من خالص شده است، پس به كرمش او را مى‏پذيرد.

بنابراين، از ويژگى‏هاى بندگان ممتاز خداوند رحمان آن كسى است كه به عبادت با معرفت و خالصانه اهميت بسيار مى‏دهند و همواره در شب و روز با نيت و اراده محكم و خالص، در راه خدا حركت مى‏كنند، تا به مقام عالى بندگى نائل شود كه پايه و اساس مقام‏هاى ديگر است.

ابن ابى يعفور مى‏گويد: امام صادق (عليه السلام) را ديدم كه دست هايش را به سوى آسمان بلند كرده بود و مى‏گفت:

رب لا تكلنى الى نفسى طرقه عين ابدا، لا اقل من ذلك و لا اكثر؛

پروردگار! هرگز مرا به اندازه يك چشم به هم زدن، به خودم و امگذار، نه به اندازه كمتر از آن و نه بيشتر از آن.

همان دم ديدم قطرات اشك از محاسنش سرازير شد، سپس به من رو كرد و فرمود:

اى ابى ابن يعفور! خداوند به اندازه كمتر از يك چشم به هم زدن، يونس پيامبر (صلى الله عليه آله و سلم) را به نفس خودش واگذارد، و آن ماجرا (ترك اولى و قرار گرفتن در شكم نهنگ...) برايش پيش آمد.

ابن ابى يعفور گفت: آيا كار يونس (عليه السلام) به كفر رسيد؟

امام صادق (عليه السلام) فرمود:

نه! ولى اگر كسى در اين حال بى توبه بميرد، به هلاكت رسيده است‏(48).