تجزيه و تحليل و جمع بندى
از مطالب گذشته استفاده مىشود كه خصلت خوف، از ويژگىهاى ممتاز بندگان خاص خداوند رحمان و ارزشهاى سازنده و والاى انسانى است.خوف تنها به زبان و حالت نيست، بلكه خوف كامل آن است كه آثارش در عمل ظاهر شود و عامل نيرومند و اهرمى قوى براى دورى از گناهان گردد.
مراحل عالى خوف آن است كه انسان در مناجات و راز و نياز در دل شب، به تضرع و ناله و گريه پردازد و با نهايت خضوع، دل به خدا بسته و خود را ذرهاى ناچيز در برابر مقام عظيم و نامتناهى خداوند بداند.انسان مومن هم خائف است و هم اميدوار، به طورى كه اين دو خصلت را به طور مساوى در وجود خود مىپروراند و با اين دو بال، در فضاهاى ملكوتى به پرواز مىآيد و با اين دو نور، دلش را نورانى و روح و جانش را سرشار از پاكى و صفا مىنمايد.مسأله تعادل خوف و رجا به قدرى مهم است كه در روايات اسلامى، مساله نا اميدى - كه ضد رجا است - و هم چنين احساس ايمنى از عذاب الهى - كه ضد خوف است - به عنوان دو گناه از گناهان كبيره عنوان شده است، چنان كه در روايت صحيح نقل شده است: عمر و بن عبيد نزد امام صادق (عليه السلام) آمد و عرض كرد: مىخواهم گناهان كبيره را كه در قرآن ذكر شده بدانم، امام صادق (عليه السلام) نوزده گناه بر شمرده براى هر يك از آنها آيهاى از قرآن به عنوان شاهد ذكر كرد؛ احساس ايمنى از عذاب الهى و هم چنين نااميدى را به عنوان دو گناه از اين نوزده گناه برشمرد و چنين فرمود: بعد از شرك به خدا (دومين گناه كبيره) ياس و نوميدى از رحمت خداست، چنان كه خداوند مىفرمايد:انه لا يياس من روح اللّه الا القوم الكافرون(55)كسى جز انسان زيان كار از مكر و عذاب خدا ايمن نمىشود