نقش صبر در تحصيل مقام‏هاى بلند - ويژگی هاى بندگان خدا در قرآن نسخه متنی

درباره خلود دوزخيان، يك اشكال مهم مطرح مى‏باشد كه كيفر دايمى ممكن است بر خلاف عدالت باشد با چند سال گناه انسان ندارد، كه در جاى خود به آن پاسخ داده شده است‏(180)، ولى در مورد جاودانگى نعمت‏هاى الهى در بهشت، بر اثر تفضل و الطاف بى كران خداوند، هيچ گونه اشكالى پيش نمى‏آيد، چرا كه تفضل و پاداش بيشتر از خداوند بخشنده مهربان - كه رحمتش سراسر عالم هستى را فرا گرفته است - جاى هيچ گونه تعجب و شگفتى نيست.

بنابراين، تفضل جاويد خداوند نسبت به بندگان ممتاز، منع عقلى ندارد، و از نظر شرع نيز ثابت شده و در آيات قرآن - از جمله آيه مورد بحث - از مسلمات است.

قابل توجه اين كه در بعضى از آيات قرآن بين پاداش دنيا و آخرت، فرق گذاشته شده، مثلا در آيه 148 سوره آل عمران مى‏فرمايد:

فاتاهم الله ثواب الدنيا و حسن ثواب الاخره؛

خداوند پاداش دنيا و پاداش و نيك و آخرت را به رادمردان مجاهد خدا داد.

با اين كه پاداش، چه در دنيا و چه در آخرت، نيك است، در اين جا تنها پاداش آخرت، نيك معرفى شده است؛ اشاره به اين كه پاداش دنيا و پاداش آخرت فرق دارند، زيرا پاداش دنيا هر چه باشد سرانجام آميخته با فنا و زوال است و نيز با ناملايمات ديگر كه بازتاب طبع زندگى دنياست همراه مى‏باشند، در حالى كه پاداش آخرت هميشگى و دور از هرگونه ناملايمات است.

توضيح آن كه؛ مساله خلود و جاودانگى، مساله ساده‏اى نيست، بلكه بسيار مهم است كه مى‏تواند هشدار بزرگى براى انسان‏ها باشد، به عنوان مثال، اگر عدد يك را در جايى بنويسيم و در كنار آن تا كره ماه، بلكه تا دورترين ستاره‏اى ثابت، صفر بگذاريم، و با اين اعداد سرسام آور خواسته باشيم به انتهاى خلود برسيم، به آن نخواهيم رسيد.

بنابراين، مجرمانى كه خداوند وعده خلود در آتش دوزخ به آنها داده، بايد متوجه باشند كه هميشه در عذابند و بر عكس پاكان برجسته، مانند عبادالرحمن - كه خداوند به آنان پاداش عظيم جاودانه داده است - فراموش نكنند كه به پاداش هميشگى خواهند رسيد كه هرگز پايانى ندارد.

بنابراين، آيا سزوار است كه انسان بر اثر دلبستگى‏هاى چند روزه دنيا، به عذاب هميشگى گرفتار شود و يا از پاداش ابدى محروم بماند؟! مگر مفهوم اين نقد بگير و دست از آن نسيه بردار چه قدر جاذبه دارد كه انسان مثلا ارزان را چون نقد است برگزيند، و تريليون‏ها تن طلاى ناب را چون نسيه است رها كند؟! به گفته يكى از دانشمندان، به فرض محال، اگر امور آخرت احتمالى و امور دنيا يقينى باشد، باز انسان عاقل، تريليون‏ها قرن احتمالى را فداى چند سال يقينى نمى‏كند.

تا چه رسد به اين كه ما مسلمانان به وجود معاد و آخرت اعتقاد داريم.

از اين رو، نبايد نقد فانى و چند روزه را در برابر نسيه نزديك جاودانه، برگزينيم.

امام باقر (عليه السلام) فرمود:

والعجب كل العجب للمصدق بدار الخلود، و هو يعمل لدار الغرور(181)؛

تعجب بسيار، از كسى كه خانه جاويدان آخرت را تصديق مى‏كند، در عين حال به اين دنياى فريبا و فانى دل بسته است.

نقش صبر در تحصيل مقام‏هاى بلند

چنان كه ذكر شد، در سوره فرقان دوازده ويژگى بندگان ممتاز خدا ياد شده است كه پنج خصلت و ويژگى نخست، جنبه اثباتى دارد و بندگان ممتاز خدا، آن را انجام مى‏دهند، و چهار صفت و ويژگى ديگر جنبه اثباتى دارد كه اين سير از اثبات به نفى و از نفى به اثبات، شايد اشاره به دو موضوع تحليه و تخليه باشد كه علم و اخلاق و تهذيب بر محور اين دو اصل دور مى‏زند و بندگان ممتاز خدا بايد در هر دو جنبه قوى باشند و از نيروهاى مثبت براى بيرون راند خصال منفى كمك بگيرند و با وارد نمودن فرشته، ديو را از درون خارج سازند؛ زيرا ديو بدون فشار نيروهاى مثبت، از درون انسان اخراج نمى‏گردد.

نكته بسيار قابل توجه اين است كه خداوند با صراحت مى‏فرمايد:

اين ويژگى در پرتو صبر و استقامت به دست مى‏آيد؛ يعنى اگر انسان داراى نيرومند صبر نباشد، نمى‏تواند به تحصيل ويژگى‏هاى برجسته بندگان ممتاز الهى دست يابد چنان كه فرمود:

اولئك يجزون الغرفه بما صبروا؛

به آنان به خاطر صبر و استقامتشان، درجات على بهشت داده مى‏شود.

از اين عبارت به اوج اهميت صبر در تحصيل ارزش‏ها و پرهيز از ضد ارزش‏ها پى مى‏بريم، كه اگر آن نباشد، انسان هرگز نمى‏تواند داراى ويژگى‏هاى ممتاز گردد و به درجات عالى برسد.