تجزيه و تحليل‏ - ويژگی هاى بندگان خدا در قرآن نسخه متنی

تجزيه و تحليل‏

صبر على آنچه كه بعضى تصور مى‏كنند، به معناى دست روى دست گذاشتن و تحمل در برابر فشارهاى زندگى نيست، زيرا چنين معناى سر از عجز و تظلم (ظلم پذيرى) بيرون مى‏آورد كه از نظر اسلام به شدت نهى شده است، بلكه صبر در اصل به معناى عزم قوى براى انجام كار و ادامه آن با پشتكار و استقامت خلل‏ناپذير است، در مجمع البحرين آمده است:

الصبر كف النفس عن هواها؛

صبر، يعنى خوددارى نفس از هوس‏هاى نفسانى.

(نبرد با طاغوت نفس اماره) المنجد نيز صبر را چنين معنا مى‏كند:

(صبر) صبرا على الامر: جرا و سجع و تجلد؛

صبر بر چيزى به معناى جرات و شجاعت و ايستادگى و شكست‏ناپذيرى در آن چيز است.

از اين رو، خداوند در آيات قرآن، شرط بزرگ مجاهدان راه خدا را را صبر و استقامت دانسته و مى‏فرمايد:

و ان يكن منكم عشرون صابرون يغلبوا ماتين و ان يكن منكم ماه يغلبوا الفا من الذين كفروا(182)؛

هرگاه از شما بيست نفر داراى صبر باشند و دويست نفر غلبه مى‏كنند و اگر صد نفر باشند بر هزار نفر پيروز مى‏گردند.

يعنى يك نفر صابر مى‏تواند ده نفر دشمن را از پاى درآورد.

اگر صبر به معناى دست روى دست گذاشتن بود، هرگز چنين توانى به انسان نمى‏داد كه در برابر ده نفر بايستد و بر آنها پيروز گردد.
هم چنين صبر در قرآن، در برابر ضعف و تسليم قرار گرفته است و اين نشان مى‏دهد كه صبر به معناى استقامت و پشتكار بوده و ضد ضعف و سستى است، چنان كه خداوند مى‏فرمايد:

و كاين من نبى قاتل معه ربييون كثير فما و هنوا لما اصابهم فى سبيل الله و ماضعفوا و ما ضعفواو ما استكانوا و الله يحب الصابرين‏(183)؛

چه بسيار پيامبرانى كه مردان الهى فراوانى به همراه آنان جنگ كردند، آنها هيچ گاه در برابر آنچه در راه خدا به آنان مى‏رسيد، سست و ناتوان نشدند (و تن به تسليم ندادند) و خداوند استقامت كنندگان را دوست دارد.

در قرآن بيش از دويست بار مسأله صبر با واژه‏هاى گوناگون آن مطرح شده‏(184) و نتايج آن بيان گشته است و اين بيانگر اوج اهميت صبر و استقامت است.

از مجموع اين آيات استفاده مى‏شود كه اهميت صبر و استقامت، بسيار بيش از آن است كه ما فكر مى‏كنيم. در اهميت آن همين بس كه خداوند مى‏فرمايد:

انما يوفى الصابرون اجرهم بغير حساب‏(185)؛

انسان‏هاى صابر، اجر و پاداش خود را بى حساب دريافت مى‏دارند. امير مؤمنان على (عليه السلام) ضمن گفتارى فرمود:

عليكم بالصبر، فان الصبر من الايمان كالراس من الجسد(186)؛

بر شما باد به صبر واستقامت كردن، زيرا صبر نسبت به ايمان همانند سر نسبت به بدن است.

در روايات نيز به اين مساله و اهميت آن پرداخته شده است.

به عنوان نمونه رسول خدا (صلى الله عليه آله و سلم) فرمود:

الصبر ثلاثه، صبر عند المصيبه، و صبر على الطاعه، و صبر على المعصيه‏(187)؛

صبر بر سه گونه است؛ صبر به هنگام مصيبت، صبر در راه اطاعت و صبر در برابر گناه.

پايه‏هاى اصلى صبر و استقامت، همين سه پايه است.

با بررسى و دقت در ويژگى‏هاى دوازده گانه بندگان ممتاز خداوند چنين نتيجه مى‏گيريم كه هيچ كدام از آنها بدون صبر و استقامت تحقق نمى‏يابد و براى دست يابى آبرومندانه به آنها چاره‏اى جز استقامت و مدد جويى از صبر و استقامت نيست، زيرا همان گونه كه گفته شد چهار ويژگى جنبه نفى و مبارزه دارد، كه تنها در پرتو صبر در برابر گناه تحقق مى‏يابد، و هشت ويژگى جنبه اثباتى دارد كه تحقق آن با داشتن صبر در راه اطاعت به دست مى‏آيد. بنابراين، بايد پايه‏هاى صبر و استقامت در همه ابعادش، به ويژه در برابر گناه و در راه اطاعت خدا را در روح و روان خود برقرار سازمين، تا بتوانيم به ويژگى‏هاى دوازده گانه دست يازيم.