لطفا منتظر باشید ...
اندرزهاى امام باقرعليه السلام
كتاب‌هاى
بسيارى سرشار از سخنان تابناك حضرت باقر عليه السلام است.
زيرا او شكافنده دانش، در خاندان رسالت بود. ولى ما در اينجا تنها به
ذكر پرتوهايى از اين انوار تابناك بسنده مىكنيم باشد كه خداوند
دل‌هاى ما را بدانها روشنايى بخشد و حقيقت جان‌هايمان را به ما
نشان دهد و ما را به راه راست و استوار خود، رهنمون شود.
اينك با هم
اندرزهاى حكيمانه امام باقر عليه السلام به يكى از اصحابش به
نام «جابر بن يزيد جعفى» را از نظر مىگذرانيم:
بدان كه تو دوست و
يار ما محسوب نخواهى شد تا چنان شوى كه اگر تمام همشهريانت گرد
آيند و يك زبان گويند كه تو مرد بدى هستى مايه اندوه تو
نگردد و اگر همه گويند تو مرد نيكى هستى موجبات شادى تو فراهم نشود.
«تو را به پنج
چيز سفارش مىكنم:
1- اگر مورد ستم واقع
شدى تو ستم مكن،
2- اگر به تو
خيانت شود تو خيانت مكن،
3- اگر به تو دروغ
گويند تو دروغ مگو،
4- اگر تو را ستودند
شاد مشو،
5- اگر نكوهشت كردند
بى‌تابى مكن و در باره آنچه در خصوص تو مىگويند بينديش اگر
آنچه دربارهات مىگويند در خودت ديدى بدان كه سقوط تو از چشم
بيناى خداوند عزو جل در هنگامى كه براى كار درستى خشم كردى مصيبتى
بزرگتر است برايت از اين كه بيم دارى از چشم مردم بيفتى و
اگر بر خلاف واقع گفتهاند اين خود ثوابى است كه بىرنج آن را به دست
آوردهاى.
واى بر تو به راستى تو
يكى از دزدان گناهان هستى هر آنگاه كه بر تو شهوتى يا ارتكاب گناهى
رخ دهد و تو شتابان به سوى آن روى و به جهل خويش در انجام آن بكوشى
گويى كه در برابر چشم خدا نيستى و يا خداوند در كمين تو
ننشسته است.
بدان كه تو دوست و
يار ما محسوب نخواهى شد تا چنان شوى كه اگر تمام همشهريانت گرد
آيند و يك زبان گويند كه تو مرد بدى هستى مايه اندوه تو
نگردد و اگر همه گويند تو مرد نيكى هستى موجبات شادى تو فراهم نشود.
امّا همواره خودت را
به قرآن عرضه كن كه اگر به راه قرآن مىروى و آنچه را كه او نخواسته تو نيز
نمىخواهى و آنچه را كه خواسته، مىخواهى و از آنچه برحذر داشته مىترسى پس استوار
باش و مژدهات باد كه هر چه درباره تو گويند، تو را زيان نرساند و اگر
از قرآن جدايى پس چرا بر خود مىبالى؟! به راستى مؤمن سرسختانه مشغول جهاد
با نفس است تا بر هوا و هوس نفس خويش غلبه كند.
يك بار نفس را
از كژى به راستى آرد و با خواهش او براى خدا مخالف شود و بار ديگر هم نفس
او را به زمين زند و پيرو خواهش او گردد و خدايش دست
گيرد و از جا بلند كند و از لغزشش بگذرد و متذكر شود و از خداى بترسد توبه
كند و معرفت و بنيائىاش افزون شود چرا كه ترسش از او بيشتر شده است و
خداوند در اين باره مىفرمايد:
«إِنَّ
الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ
تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُم مُبْصِرُونَ(1) ؛
به راستى چون
ايمان آورندگان را از شيطان وسوسههايى به دل رسد، هماندم خدا
را به ياد آرند و بى‌درنگ بصيرت يابند.»
«اى جابر روزىِ اندك
را از سوى خدا براى خويشتن بسيار بدان كه از عهده شكرش بايد به
درآيى و طاعت افزون خود را براى خود اندك انگار تا بدين وسيله
نفس را خوار دارى و خود را سزاوار گذشت گردانى.
شرّ موجود را از خود
به وسيله دانش حاضر دفع كن و علم حاضر خود را با عمل خالصانه به كار بند و
در عمل خالص از غفلت بزرگ به نيك بيدارى و هشيار بودن
كنارهگير و نيك بيدارى را با ترس صحيح از خداوند
تحصيل كن و از آرايش‌هاى نهانى به زندگى موجود دنيوى بر حذر
باش و زياده‌روي‌هاى هوا به رهنمايى عقل محدود كن و هنگام غلبه
هوا از علم راهنمايى و مدد جو و اعمال خالصانهات را براى روز قيامت
ذخيره نگهدار و با انتخاب قناعت از زياد حرص ورزيدن خوددارى نما
.
و با كوتاه كردن آرزو،
شيرينى زهد را به سوى خدا جلب كن و طناب‌هاى آز را به سردى يأس
و نااميدى ببر .
و با خودشناسى راه
خودبينى را ببند و با تفويض صحيح امور به خداوند، به آسودگى برس
و با فزون ياد كردن خداوند در خلوت‌ها به رقّت قلب دست ياب و با دوام
اندوه، دل را نورانى كن و با ترس راست و صادقانه، خود را از ابليس حفظ كن.
مبادا به
اميدوارى دروغين دل خوش كنى كه اين تو را در هراسى راست خواهد
انداخت.
امام باقر عليه
السلام فرمود: "سخن پاك را از هر كس كه مىگويد، فراگيريد
اگر چه خود بدان عمل نمىكند، زيرا خداوند مىفرمايد:
«الَّذِينَ
يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ
الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللهُ ؛
بندگانى كه سخنان را
مىشنوند و از بهترين آن پيروى مىكنند. آنانند كسانى كه خدا
هدايتشان كرده است.»
و مبادا در كارها
امروز و فردا كنى كه اين دريايى است كه نابودشوندگان در آن
غرق خواهند شد.
و مبادا غفلت كنى كه
اين مايه سنگدلى و از آنچه در آن عذر و بهانهاى برايت نباشد
بپرهيز كه پشيمان‌ها به دين پناه مىآورند و به پشيمانى
بسيار و استغفار فراوان از گناهان گذشتهات باز گرد و با دعاى خالصانه و
راز و نيازهاى شبانه از رحمت و گذشت الهى برخوردار شو، و با بسيارى
شكر، نعمت‌هاى بيشترى به سوى خود جلب كن، و با كشتن آز و طمع در پى بقاى
عزت و سرفرازى باش و اين آز را با عزّت نااميدى از ميان بر و
اين عزّت نااميدى را با بلند همتى به دست آر و كوتاه كردن آرزو را از
دنيا توشه بردار.
و از هر فرصتى براى
رسيدن به مقصود خويش سود جو و مبادا به چيزى كه بدان
اطمينان ندارى، اعتماد كنى.
و بدان كه هيچ
دانشى چون سلامت جويى نيست و هيچ سلامتى همچون سلامت دل
نيست و هيچ خردى همچون مخالفت با هوا نيست و هيچ فقرى
همچون فقر قلب نيست.
هيچ ثروتى
همانند بى‌نيازى دل و هيچ شناختى همچون خودشناسى نيست و
هيچ نعمتى مانند عافيت و هيچ عافيتى مثل يار شدن
توفيق نيست و هيچ شرفى همسنگ بلند همتى نيست و هيچ
زهدى همگون با كوته آرزويى نيست و هيچ عدالتى همانند انصاف و
هيچ ستمى همچون موافقت با هوا و هوس و هيچ اطاعتى به مانند انجام
فرايض نيست و هيچ مصيبتى همچون بىخردى و هيچ گناهى
همانند كوچك شمردن گناهت و خشنودى از حالتى كه در آن هستي، نيست و
هيچ فضيلتى همچون جهاد و هيچ جهادى همانند جهاد با هوا و هوس و
هيچ نيرويى همچون نيروى جلوگيرى از خشم
نيست و هيچ ذلّتى همچون ذلّت آز نيست و مبادا با وجود فرصت،
بهره‌ورى را از دست دهى كه اين عرصهاى است كه به اهل خود زيان
مىرساند.
از هر فرصتى براى
رسيدن به مقصود خويش سود جو و مبادا به چيزى كه بدان
اطمينان ندارى، اعتماد كنى.
و نيز آن حضرت
فرمود:
"سخن پاك را از
هر كس كه مىگويد، فراگيريد اگر چه خود بدان عمل نمىكند،
زيرا خداوند مىفرمايد:
«الَّذِينَ
يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ
الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللهُ (2)؛
بندگانى كه سخنان را
مىشنوند و از بهترين آن پيروى مىكنند. آنانند كسانى كه خدا
هدايتشان كرده است.»
«واى بر تو اى
فريب خورده چرا نمىستايى كسى را كه به او چيزى فانى مىدهى و
او به تو چيزى باقى مىبخشد. يك درهم فانى را به ده درهم، ده تا هفتصد
درهم باقى بگيرد يعنى چندين برابر .
واى بر تو به راستى تو
يكى از دزدان گناهان هستى هر آنگاه كه بر تو شهوتى يا ارتكاب گناهى
رخ دهد و تو شتابان به سوى آن روى و به جهل خويش در انجام آن بكوشى
گويى كه در برابر چشم خدا نيستى و يا خداوند در كمين تو
ننشسته است.
اى جوينده بهشت!
چقدر خواب تو دراز و مركبت كُند و همتت سُست است.
پس واى خدايا از
اين طالب و مطلوب! واى گريزنده از دوزخ! چه شتابان به سوى آتش
روانهاى و چه زود خود را در آن فرو مىافكنى!»(3)
1-
سوره اعراف، آيه 201.
2-
سوره زمر، آيه 18.
3-
فى رحاب ائمّة اهل البيت - سيرة الباقر، ص22 - 21.
منبع:کتاب
زندگانى امام محمدباقر عليه السلام ، تاليف آيت الله
سيد محمد تقى مدرسى .
