انفاق امام باقر عليه السلام - انفاق امام باقر عليه السلام نسخه متنی

انفاق امام باقر عليه السلام

بدون ترديد اگر
اين آموزه قرآنى در تمام ابعاد و زواياى جامعه گسترش يابد
و مسلمانان بدون دغدغه خاطر و با توكل به گنجينه عظيم خزائن خداوندي،
در راه خدا انفاق و فداكارى كرده و از اموال و هستى خود بگذرند بسيارى
از مشكلات، دامن گير اجتماع مسلمانان نخواهد بود. قرآن، يكى از
خصلت هاى مهم اهل ايمان را انفاق مى شمارد و آن را در كنار ايمان
به غيب و اقامه نماز قرار مى دهد. در حقيقت خداوند متعال جلوه ايمان
را در ارتباط با خدا و ساير انسان ها معرفى مى كند.

اگر برآوردى از
آثار و دست آوردهاى اين پديده وحيانى به عمل آيد
معلوم خواهد شد كه فلسفه تأكيد قرآن بر اين عمل انساني- اسلامى
چه نقشى در سالم سازى و تكامل افراد و جوامع دارد. احياى
فرهنگ قرآني، تقويت اعتماد عمومي، رفع فقر و نيازمندي،
كم شدن فاصله طبقاتي، ازدياد محبت و جذب دلها به همديگر، تقويت
وحدت و ارتباط انسان ها، افزايش امنيت و كاهش فساد و تباهي، از
جمله ره آورد انفاق است.

انفاق صفتى فراگير
است كه فقط در اموال خلاصه نمى شود بلكه شامل تمام مواهب و نعمت هاى
مادى و معنوى است. قرآن به انسان ها مى آموزد كه از تمام هستى
خود، اعم از علم و عقل و انديشه و نيروهاى جسمانى و معنوى
و موقعيت هاى اجتماعي، اقتصادى و سياسى خود
بايد انفاق كنند و بالاتر از آن از هرچه كه دوست دارند و محبوبترين
موجودى آنان است در راه خدا، براى ديگران ببخشند. (آل عمران/92)
اين صفت پسنديده بركات و آثار مثبت فراوان فردى و اجتماعى
براى مسلمانان دارد ما برخى از نكات و پيام هاى آيات
انفاق را از منظر امام باقر(ع) مرور مى كنيم:

اهميت انفاق

همان گونه كه اهميت
ندادن به نماز، يك فرد مسلمان را تا آستانه كفر مى كشاند، ترك انفاق نيز
ممكن است تمام اعمال نيك را تحت الشعاع قرار داده و انسان را به وادى
سقوط سوق دهد.

حضرت باقرالعلوم(ع) در
مورد معناى آيه: «سيطوقون ما بخلوا به يوم القيمه
؛(آل عمران/180)

به زودى در روز
قيامت آنچه را كه درباره آن بخل ورزيدند همانند طوقى برگردن
آنان مى افكنند.» مى فرمايد:

 هر كس حقوق مالى
خود را نپردازد خداوند آن مال را به طوقهائى از آتش تبديل مى
كند سپس به او گفته مى شود همانطور كه در دنيا به هيچ قيمتى
اين اموال را از خود دور نمى كردى اكنون آنها را بردار و به
گردن خود بيفكن.(1)

آن حضرت در سخن ديگرى
به سؤال و جواب در روز قيامت اشاره كرده و مى فرمايد:

در روز قيامت هر
بنده اى بايد به چهار سؤال اساسى در مقابل خداوند متعال پاسخ
دهد كه يكى از آنها در مورد انفاق مال است از او مى پرسند اموال
خود را از كجا به دست آورده و در كجا انفاق كرده است.2

آن حضرت در مورد بهره
هاى مادى و معنوى انفاق فرمود:

 انفاق پنهانى
فقر را برطرف ساخته و عمر را افزايش مى دهد.(3)

ترديدى نيست
كه احسان و انفاق و بذل و بخشش و سخاوت و نيكوكارى از زيباترين
صفات انسانى است و هركسى در هر مقامى و مكانى عامل آنرا مى
ستايد اما آنچه كه از منظر وحيانى قرآن مهم است و روايات
اهل بيت(ع) نيز به آن تأكيد فراوان دارد منبع درآمد و ريشه
اين اموال است كه مطمئناً بايد از راه پاك و حلال به دست آمده باشد
وگرنه اگر تمام خزائن روى زمين هم در راه خدا انفاق شود ولى از
راه صحيح و حلال بدست نيامده باشد نزد خداوند هيچ ارزشى
ندارد، بلكه مؤاخذه هم دارد چرا كه اموال غصبى و ناپاكى كه از راه
نامشروع به دست آمده و صاحبان واقعى آنان ناراضى هستند چگونه مى
تواند نيك و خداپسندانه باشد.

قرآن اين حقيقت
را اين گونه بيان مى كند: «انما يستقبل الله من المتقين:
(مائده 7) خداوند اعمال نيك را فقط از پرهيزگاران مى پذيرد.»
و در سوره بقره نيز فرمان مى دهد كه: «اى اهل ايمان از چيزهاى
پاكيزه اى كه به دست آورده ايد و از آنچه از زمين برآورده
ايم انفاق كنيد و در پى ناپاك آن نرويد كه از آن انفاق
نمائيد درحالى كه اگر آنرا به خودتان بدهند جز با بى ميلى
آن را نمى گيريد و بدانيد كه خداوند بى نياز
و ستوده است.» (بقره 267) افزون بر پاك بودن منبع انفاق، لازم است مال بخشوده شده،
از جنس بهتر و مرغوبتر انتخاب شود تا نزد خدا و خلق بهتر پذيرفته شود. البته
برخى از عوام عقيده دارند اموالى كه در دستشان مانده به عنوان
احسان و انفاق و صدقه به نيازمندان مى دهند اما اين تفكر با پيام
قرآنى ناسازگار است كه مى فرمايد:

«لن تنالو البر حتى
تنفقوا مما تحبون؛ (آل عمران 92)

هرگز به  مقام نيكوكارى
نخواهيد رسيد مگر اينكه از آنچه كه دوست داريد انفاق كنيد.»
آرى مال حلال، پاكيزه، مرغوب و دوست داشتنى بهترين نوع
انفاق است و مطمئناً در نزد پروردگار مورد پذيرش قرار مى گيرد.

اسوه انفاق كنندگان

قرآن كريم علاوه
بر ترويج فرهنگ انفاق، نمونه هاى كامل از انفاقگران را نيز معرفى
مى كند. در سوره بقره مى فرمايد:

«كسانى كه دارائى
خود را در شب و روز مى بخشند، پاداش آنها نزد پروردگارشان براى آنان
خواهد بود نه بيمى براى آنان است و نه اندوهگين مى
شوند.» (بقره 274)

امام باقر(ع) در شأن
نزول آيه فرمود:

علي(ع) چهار
درهم داشت آن را به ترتيب يك درهم در شب و يك درهم روز و يك
درهم پنهان و درهمى ديگر آشكارا به نيازمندان بخشيد. (4)

پيشواى
پنجم در همين رابطه آيه ولايت را نيز تفسير كرده
است كه در آن (مائده 55) اميرمؤمنان علي(ع) به خاطر انفاق انگشتر خود،
درحال نماز، مورد عنايت خداوند قرار گرفته است. آرى رهبرى امت،
شايسته كسى است كه درعين حالى كه غرق درعبادت الهى
است با خلوص تمام انفاق مى كند و خداوند متعال نيز او را مورد ترغيب
و تشويق قرار مى دهد. (5)

موارد انفاق

همچنان كه لازم است
منبع درآمد در موضوع انفاق از راه هاى شرعى و عقلانى باشد، در
مورد مصرف آن نيز بايد دقت كرد و آن را به نيازمندان حقيقى
بخشيد. درغيراين صورت اگر كسى مال خود را بدون حساب و
كتاب ببخشد، انفاق محسوب نمى شود بلكه ممكن است در گروه اسراف كاران نيز
قرار گيرد. خداوند متعال مى فرمايد: «انفاق شما براى آن
دسته از نيازمندانى بايد باشد كه در راه خدا فرو مانده اند، و
نمى توانند براى تامين هزينه زندگى براى
تجارت و اشتغال به مسافرت بروند، ناآگاهان آنها را از شدت خويشتن دارى
بى نياز و غنى مى پندارند اما آنها را از سيمايشان
مى شناسي، آنان با اصرار چيزى از مردم نمى خواهند و
هرچيز خوبى به آنان انفاق كنيد خداوند از آن آگاه است. (بقره
73)آرى كسانى كه دراثر دلدادگى به حق در تنگناى اقتصادى
قرار مى گيرند و به خاطر اينكه خود و زندگى شان را براى
پيشرفت اسلام وقف كرده اند و در زير فشارهاى زندگى از خود
بردبارى نشان مى دهند بايد از سوى مسلمانان پشتيبانى
مالى شود بدون اينكه به آبرويش لطمه بخورد.

امام باقر(ع) فرمود: يكى
از مصاديق اين آيه اصحاب صفه هستند كه در كنار مسجد پيامبر(ص)
در سكوى ويژه اى جاى داشتند و خداوند به مسلمانان سفارش مى
كند كه آن فداكاران را فراموش نكنند و از كمك هاى مالى و معنوى
خود در مورد آنان دريغ ننمايند.( 6) آنان در حدود چهارصد نفر بودند كه
نه منزلى داشتند و نه اقوام و ياورانى كه كمك حالشان باشند.
اصحاب صفه به خاطر اسلام و حمايت از آن از تمام مزاياى زندگى
و از اقوام و خويشاوندانشان بريده و به جمع اصحاب رسول خدا(ص) پيوسته
بودند. آنان بااين حال در تمام جنگ ها شركت كرده و از حريم اسلام با
تمام وجود دفاع مى كردند.

اين نكته دقيقاً
در عصر ما نيز كاربرد عملى دارد و چه بسيارند رزمندگان و
جانبازانى كه در اثر خدمت به اسلام و جبهه حق از سلامتى جسم و جان آسيب
ديده اند و در تنگناى شديد اقتصادى قرار دارند آنان كه
بهترين موقعيت و دوران زندگى خود را در راه حق و براى
دفاع از كشور وقف كرده اند و امروز در گوشه و كنار كشورمان با انواع ناملايمات
روحى و جسمى و مادي، دست و پنجه نرم مى كنند اينان
همانند اصحاب صفه كه امام باقر(ع) در ذيل آيه فوق به آن اشاره فرمود،
هستى خود را براى اعتلاى فرهنگ اسلامى از دست داده اند و
عفت و حيا و عزت نفس شان مانع از آن است كه راز خود را نزد ديگران
مطرح كنند اما مسئولان و متوليان امر و مسلمانان متمول و بويژه كسانى
كه دراثر اين انقلاب و حكومت اسلامى به مال و منال و پست و مقامى
رسيده اند مخاطب آيه فوق و كلام حضرت باقر(ع) هستند. آنان حتى
اگر خود را ولى نعمت اين ايثارگان و جانبازان فداكار هم ندانند
وظيفه انسانى و اسلامى اقتضا مى كند كه در ميدان
انفاق و احسان نسبت به اين گروه و ساير نيازمندان جامعه بى
تفاوت نباشند و اين آيه را همواره نصب العين خود قرار دهند.

آرى ترويج
فرهنگ انفاق و توجه به منبع درآمد و مورد مصرف آن و ترغيب و تشويق
مسلمانان به اين امر حياتى ره آوردهاى بسيار مثبتى
براى جامعه ما دارد كه راهكارهاى صحيح و اصولى و اهتمام ويژه
متمكنان را مى طلبد.

امام باقر(ع) به حسين
بن ايمن فرمود: اى حسين! انفاق كن و به عوضى كه خدا مى
دهد يقين نما كه هيچ مرد و زنى نيست كه از انفاق
مال در راهى كه خدا را خشنود مى كند سر باز مى زند مگر آن كه
چند برابر آن در راهى كه خدا را به خشم مى آورد هزينه خواهد
كرد.(7)

علي(ع) نيز
فرمود:
«من هرگز ثروت انباشته
اى را در دست كسى نديدم مگر اينكه در كنار آن حقوق تضييع
شده اى بود.»(8) بنابراين انفاق بهترين علاج بسيارى
از مشكلات جامعه است و با فرهنگ سازى در مورد آن مى توان به يكى
از اهداف آسمانى قرآن دست يافت.

اگر انفاق در جامعه
فراگير شود دزدى و سرقت و قتل و جنايت نيز تا حد زيادى
كاهش مى يابد، زيرا بخشى از اين بزهكارى ها
در اثر فقر و ندارى است كه ثروتمندان از انفاق و احسان خوددارى كرده و
احساسات نيازمندان را بر عليه خود تحريك مى كنند.

اعتدال در انفاق

اعتدال و ميانه
روى در هر كارى هر چند پسنديده و نيك، امرى لازم و
اجتناب ناپذير است و افراط و تفريط امرى جاهلانه و غيرعقلانى
است به همين جهت علي(ع) فرمود: «فرد نادان را يا تندرو يا
كندرو مى بيني.»(9)

در موضوع انفاق هم اين
قاعده جارى است و با آن همه ترغيب و تشويقى كه قرآن براى
انفاق مى كند باز هم به اعتدال و ميانه روى توصيه مى
نمايد و مى فرمايد:

«يسئلونك ماذا ينفقون
قل العفو؛ (بقره/219) از تو مى پرسند چه قدر انفاق كنند بگو آنچه را كه از
هزينه زندگى زياد باشد انفاق نمائيد.»

حضرت باقر(ع) در تفسير
اين آيه مى فرمايد:

عفو آن چيزى
است كه از مخارج سالانه زياد باشد.»(10) بنابراين انفاق كردن امرى
نيك و شايسته است ولى نبايد در آن افراط كرد و قبل از اينكه
نياز خود و خانواده اش را تأمين كند به بخشش ديگران بپردازد مگر
در موارد مهم كه با رضايت خانواده اش ايثار و از خودگذشتگى نشان
دهد همچنانكه مسلمانان صدر اسلام بويژه امام علي(ع) بارها به اين
خصلت والاى انسانى عمل مى كردند و قرآن در مورد آنان فرمود:

«و يؤثرون على
انفسهم و لو كان بهم خصاصه ؛ (حشر/9)

ايثارگران هرقدر
هم نياز شخصى داشته باشند نيازمندان را بر خود مقدم مى
دارند.»

1-
تفسير نمونه، ج3، س191

2-
خصال، ج1، ص253

3-
گزيده تفسير نمونه، ج4، ص63

4-
تفسير البرهان، ج1، ص552

5-
تفسير نورالثقلين، ج1، ص644

6-
تفسير احسن الحديث، ج1، ص515

7-
تفسير هدايت: ج10، ص389

8-
من هدى القرآن، ج14، ص51

9-
نهج البلاغه، حكمت70

10-
تفسير منهج الصادقين: ج1، ص474