نهضت فرهنگى امام محمد باقر (ع) - نهضت فرهنگى امام محمدباقر عليه السلام نسخه متنی

نهضت فرهنگى امام محمد باقر (ع)

اصغر
منتظر القائم

رسول گرامى
اسلام (ص) پيام آور وحي، پايه گذار معرفت و دانش اسلامي،
آيات قرآن و برنامه هاى شريعت اسلامى و آداب دين را
به اصحاب و شيفتگان و جويندگان معرفت الهى در مسجدالنبى تعليم
مى داد و ياران خود را به طلب دانش دعوت مى کرد. وى کاخ
بلندمرتبه فرهنگ و تمدن درخشان اسلامى را در نخستين دانشگاه
اسلامى مسجدالنبى بنيان گذاشت. پس از رسول خدا (ص) صحابه و
تابعين در حلقه هاى گوناگون درسي، به تعليم و تعلّم قرآن،
احکام فقه، سيره و مغازى و حديث نبوى و تفسير قرآن
پرداختند. از آن جمله امام سجاد (ع) پس از حادثه عاشورا در مسجدالنبى حلقه
هاى تعليمى تشکيل داد و سپس امام محمد باقر (ع) با آموزش
هاى خود در اين مسجد، جويندگان علم را از دور و نزديک به
سوى خود جذب کرد و بازماندگان صحابه و تابعين و رؤساى مذاهب به
دور او حلقه مى زدند و آثار و نشانه هاى دين را مى
آموختند، به گونه اى که عده اى از اهل خراسان و ديگر ممالک
اطراف او را گرفته بودند و مناسک حج را از وى مى آموختند.

امام محمد باقر (ع)
با برگزارى جلسات تعليمى مقام علمى اهل بيت را
تبيين نمود و بنيان هاى فکرى مکتب تشيع را پايه
گذارى کرد. آن حضرت تلاش گسترده اى را براى پايه
ريزى فقه، حديث و کلام و تفسير شيعه و سيره و
مغازى رسول الله (ص) به عمل آورد، امام باقر (ع) در راه احياى
نهضت علمى و فرهنگى شيعه، با جريان هاى فکرى
و مذهبى انحرافى مواجه بود، برخى از اين انديشه
هاى انحرافى عبارت بودند از:

1. فعاليت
هاى فرهنگى و علمى يهوديان

يهوديان و
اهل کتاب تازه مسلمان کوشش گسترده اى را براى انحراف در مبانى
اصيل اسلامى به عمل مى آوردند. آنان روايان دروغين
و ساختگى درباره انبياى الهى و سيرۀ رسول
الله (ص) و احکام و شعائر اسلامى در محافل علمى مسلمانان شيوع
مى دادند و برخى محافل علمى ناآگاه و ساده لوح، اين
روايات را در آثار خود وارد مى کردند، به گونه اى که کعب
الأحبار مى گفت: «هر صبحگاهى کعبه در برابر بيت المقدس سجده مى
کند». امام باقر (ع) سخن او را تکذيب کرد و فرمود: «خداوند بقعه اى
محبوب تر از کعبه روى زمين نيافريده است».

2. فعاليت
هاى فرهنگى غُلات

امام باقر (ع) در دوران امامت خود با فرصت
طلبانى مواجه بود که با سوء استفاده از روايات امامان، احاديث
جعلى و ساختگى غلوآميز را در جامعه گسترش مى دادند. امام
محمد باقر(ع) براى جلوگيرى از انحراف در جامعه و مذهب
تشيع مبارزه گسترده اى را با آنان داشتند و غلات را لعن مى
کردند.

3. عقايد
انحرافى مُرجِئَه

کلمه مُرجِئَه از ارجاء و به معنى تعويق و
تأخير است و مرجئه گروهى بودند که درباره گناهکاران مسلمان حکمى
نمى کردند و حکم آن را به روز جزا موکول مى داشتند و هيچ
مسلمانى را به سبب گناهانى که کرده بود محکوم نمى کردند.
اينان به آيه 107 سوره توبه متوسل مى شدند:

«وَ اخَرُونَ
مُرجَونَ لِأَمرِاللهِ اِمّا يُعَذِّبُهُم وَ إِمّا يَتُوبُ
عَلَيهِم ؛

و برخى
ديگر، آنهايى هستند که کارشان با خداست، که آنان را عذاب کند و
يا از گناهشان درگذرد».

جَهم بن صَفوان
يکى از پيشوايان مُرجِئَه بود که واجبات عملى اسلام
را تحقير مى کرد و عقايد وى با سياست فرهنگى
امويان موافقت داشت، به همين سبب امام محمد باقر (ع) به شدت با اين
گروه مبارزه مى کرد و بر آنان لعنت مى فرستاد و آنان را کافر و دشمن
اهل بيت (ع) مى دانست.

4. عقايد
خوارج

خوارج خوارج گروهى خشکه مقدس نادان بودند که پس از شهادت على
(ع) در دنياى اسلام فتنه هاى بسيار برپا داشتند. امام
باقر (ع) با آنان مناظره و گفتگو مى کرد و آنان را رسوا مى نمود.
آنگونه که با نافع بن أَزرَقف رهبر خوارج اَزارقه، با استناد به قرآن انتخاب حَکَم
از سوى على (ع) را تأييد مى نمود.

5. پيروان
ابوهاشم پسر محمد بن حنفيه

با رحلت محمد بن حنفيه پيروان مختار
که به کيسانيّه مشهور بودند، ابوهاشم پسر محمد بن حنفيه را به
پيشوايى پذيرفتند و در برابر امام محمد باقر (ع) مردم را
به سوى ابوهاشم دعوت مى کردند ولى شيعيان
بيشتر با امام محمد باقر (ع) در رفت و آمد بودند، همين امر موجب حسادت
ابوهاشم گرديد و روزى در مسجدالنبى به آن حضرت ناسزا گفت، امام
باقر (ع) بى مهابا به نزد وى رفت و فرمود: «چه هدفى داري،
من فرزند فاطمه (س) هستم، تو فرزند محمد بن حنفيه هستي». مردم
نيز به ابوهاشم حمله بردند و او را از مسجد بيرون کردند.

امام باقر (ع) با
اين گروه ها، مناظره و گفتگو مى کرد و ديدگاه هاى
تفسيري، کلامى و فقهى مکتب اهل بيت (ع) را روشن
مى نمود و انحراف ديگر مذاهب و فرق را روشن مى ساخت. آن حضرت
براى اصلاح فساد اجتماعى به تربيت اخلاقى و
دينى جامعه توجه فراوان داشت زيرا فساد، شادابى و طراوت
جامعه اسلامى را براى کار و کوشش، از بين مى برد.

امام باقر (ع) به
منظور تثبيت و گسترش علوم خاندان رسالت، به کادرسازى و آماده
سازى يک نيروى راستين مدافع حقوق اهل بيت (ع)
مى پرداخت و مى فرمود: «شيعيان ما نيستند مگر
کسانى که از خدا بترسند و پيروى او را پيشه خود قرار دهند
و آنها به فروتنى و ترس از خداوند و امانت دارى و زيادى
ياد خدا و روزه و نماز و نيکى به پدر و مادر و
رسيدگى به همسايگان محروم و وام داران و يتيمان و
راستگويى وخواندن قرآن و زبان از عيوب مردم بازداشتن شناخته
مى شوند و اينان امين هاى ملت خود هستند». بدين سان
امام باقر (ع) يارانى صالح و شيعيانى استوار و
متشرع را براى آينده دشوار تشيع تربيت کردند.

منبع
: کتاب تاريخ امامت