جوان و انتقاد - جوان و انتقاد نسخه متنی

جوان و انتقاد

از ويژگى هاى معاشرت جوانان، پديد آمدن شرايطى
است که آنان و دوستانشان بيش از سايرين در حالات و روحيات
يکديگر، کنجکاو و دقيق شده، موشکافانه عيب ها و ايراد
هاى طرف مقابل را مورد توجه قرار مى دهند. چنان چه اين روند به
بازگو کردن مسائل مورد نظر و عيب جويى يکى از ديگرى
منجر شود. شادکامى را از صحنه ارتباطات انسانى، به بيرون مى
راند و جوى آکنده از خصومت و بدبينى بر فضاى ارتباطى
آن ها حکم فرما مى شود. بزرگ منشى و گذشت از يک سوى و طبيعت
حساس و زود رنج جوان، ما را ملزم مى کند که چشم پوشى از موارد جزيى
را سرلوحه مناسبات خود با جوانان قرار دهيم، همان گونه که علاقه منديم
ديگران، نسبت به ما چنين رفتارى داشته و عيب هاى
جزئى ما را ناديده بگيرند، متقابلا نسبت به نوجوانان و جوانان،
اين گونه باشيم.

نکته بسيار زيبايى در يکى از فرمايشات
حضرت على ـ عليه السلام ـ آمده است که فرمودند: «با چشم پوشى از
چيزهاى کوچک، خود را بزرگ کنيد و بر قدر و منزلت خويش بيفزاييد.»[1]

در صورتى که موارد مذکور، غير قابل چشم پوشى بوده و از
حدود مسايل جزئى فراترى رود، در آن صورت لازم است از شيوه
هاى تذکر دوستانه، انتقاد سالم و اصلاح رفتار به مناسبت و اقتضاى موقعيت،
استفاده نمود.

يکى از انديشمندان، انتقاد را به جراحى روح و
روان آدمى تشبيه کرده است و احتمالاً منظور او، نشان دادن اهميت
و حساسيت روش انتقاد مى باشد. انتقاد را معمولاً به دو نوع سالم و
سازنده و مخرب، تفکيک مى کنند. در شيوه انتقاد سالم و سازنده،
نه تنها آسيبى بر شخصيت فرد وارد نمى شود، بکله علاوه بر
آن موجب جلب و گسترش اعتماد متقابل شده و بر استحکام پايه هاى دوستى
و روابط متقابل مى افزايد و در مقابل انتقاد مخرب و ويرانگر،
علاوه بر جريحه دار شدن احساسات فرد، روابط گرم و دوستانه از صحنه زندگى
به کنارى رفته و خصومت و برودت عاطفى به جاى آن، تکيه مى
زند.

روش هاى انتقاد سالم از جوان    

برخى راه کارهاى موثر در به کارگيرى از شيوه
انتقاد نسبت به جوانان در ذيل، پيشنهاد مى شود:

1. انتقاد سازنده، هميشه با بيان يکى از جنبه هاى
مثبت جوان آغاز شده و با جلب اطمينان وى، موضوع اصلى مورد
انتقاد طرح مى شود. به کارگيرى چنين روشى، موجب مى
شود که شنونده، مقاومت کمترى در پذيرش انتقاد از خود، نشان دهد.

2. انتقاد سالم، در قالب جملات و عبارات غير مستقيم مطرح مى
شود و جنبه محکوميت، آمرانه و تحريک آميز ندارد؛ مثلا با اين
عناوين مى توان، انتقاد را به عملى سازنده مبدل نمود: «آيا
بهتر نبود؟»، «آيا صلاح مى دانى»؟ و...

3. انتقاد سازنده، در خلوت و در غياب ديگران، نسبت به جوان،
انجام مى شود. در غير اين صورت، جوان، امنيت روحى
خود را در معرض تهديد و مخاطره مى بيند و در صدد مقابله به مثل
برخواهد آمد. حضرت امام صادق ـ عليه السلام ـ در ضمن يکى از بيانات
ارزشمندشان مى فرمايند:

«اگر انتقاد از دوستت را در حضور ديگران انجام دادى، او را
خوار و ذليل کرده اى و اگر انتقاد از او را در تنهايى به
عمل آوردى، او را عزت بخشيده اى.»

4. در هر نشست انتقادى، طرح بيش از يک موضوع، جايز
نيست. اگر از همه جهات، جوان را مورد انتقاد قرار دهيم، او را عليه
خود برانگيخته ايم و در نهايت، نتيجه اى عايد
نخواهد شد.

5. چنانچه در مراحل اوليه. انتقاد به صورت ايما و اشاره انجام
شود به لحاظ رعايت حسن ادب و دوستى، بر تفاهم موجود ميان جوانان
و اطرافيانشان، خواهد افزود.

6. در ضمن انتقاد ملايم از جوان، فرصت کافى براى اظهار
نظر و گفتگو براى وى بايد در نظر گرفت و مطالب پيشنهادى
وى را با استفاده از «هنر خوب شنيدن» و «فن گوش کردن فعال» بايد
مورد قرار داد.

7. در صورت پذيرش انتقاد به وسيله جوان، بايد فرصت
مناسب براى تغيير و اصلاح رفتار به وى داده شود، زيرا
نمى توان انتظار داشت حتى در صورت قبول مورد انتقادى، به طور
دفعى و ناگهانى، موفق به تغيير رفتار شود. همانگونه که
تشکيل رفتار، امرى تدريجى و مشمول گذشت زمان است، تغيير
آن نيز احتياج به فرصت مطلوب دارد.

8. انتقاد سازنده بايد با انگيزه اى خيرخواهانه و
لحنى دوستانه و مشفقانه انجام شود تا بهترين تأثير را بر جاى
گذارد.

9. در انتقاد از جوانان، بايد ظرفيت روانى آنان در نظر
گرفته شود و متناسب با ميزان حساسيت روحى و نوع شخصيت
آنها، انتقاد نمود. و گرنه بيش از آن چه که مى خواهيم اصلاح
رفتار کنيم، ناخواسته تخريب کرده ايم.

10. ترتيب دادن محافل بحث و انتقاد جوان در مراکز فرهنگى و نيز
در رسانه هاى گروهى و مورد بحث قرار دادن شيوه ها و رويکرد
هاى انتقاد سالم و سازنده و ارائه نمونه هاى عملى از انتقاد مفيد
و بهره گيرى از نظرات کارشناسان و جوانان، زمينه طرح انتقاد
موثر و پذيرش آن را فراهم مى آورد.

[1]. تحف العقول، ص 224.

منبع : جوان و نيروي چهارم زندگى، محمد رضا شريفى