لطفا منتظر باشید ...
اضطراب
تعريف اضطراب
اضطراب يک نوع پريشانى روانى ـ بدنى است که
بر اثر ترسى مبهم و احساس ناايمنى و تيره روزى در
فرد به وجود مى آيد.[1]
انواع اضطراب
روان شناسان اضطراب را به دو گروه تقسيم کرده اند:
الف) اضطراب طبيعى و نرمال
اضطراب متعادل يا نرمال آن است که شدت واکنش با مقدار خطر متناسب
باشد و اين خود، مفيد است. زيرا که شخص را وادار مى سازد
با موفقيت، خطرات را از خود دفع کند. بنابر اين مقدار متعادل اضطراب
براى رشد و تکامل شخصيت لازم است.
ب) اضطراب هاى نابهنجار
اين نوع اضطراب درجات گوناگونى دارد و ممکن است با فراوانى
هاى متفاوتى جلوه گر شود و شامل احساسات و رفتارى است که از
کارائى عمل فرد مى کاهد و جلوگيرى مى کند. در
اضطراب شديد و مزمن، شخص در يک حالت فشار و تنيدگى ناشى
از تعارضات درونى قرار مى گيرد که با به کار گرفتن انواع مکانيزم
هاى دفاعى هم قادر به تخفيف آن نيست. اين گونه
احساسات مداوم است و فرد احساس شديدى از ناکام شدن خود دارد بدون آن
که بداند از چه مى ترسد. چنين ترسى ممکن است از چند دقيقه
تا چند ماه طول بکشد.[2] ما در اين نوشتار، در پى درمان اضطراب دسته
دوم هستيم؛ چرا که وجود اضطراب دسته اول براى انسان ها مفيد
است.
برخى از عوامل اضطراب
«احساس تنهائى»، «احساس نداشتن پناهگاه»، «احساس پوچى و بى
هدف بودن زندگى»، «تصوير جانکاهى از دوران پيرى»،
«تصوير وحشتناکى از چهره مرگ داشتن»، «داشتن احساس ناخوشايند و
عدم اشباع کامل»، «بدبينى آزار دهنده»، «ترس از آينده»، «احساس
گناه و شرمسارى»، «روى آوردن به زندگى تجملى»[3] و .... .
راه هاى کنترل، رفع و درمان اضطراب
روان شناسان براى کنترل و درمان اضطراب راه کارهاى متعددى
را بيان کرده اند. در ذيل به تعدادى از شيوه هاى
تخصصى و غير تخصصى آن اشاره مى کنيم:
عمده ترين شيوه درمان، روان درمانى است. روان درمانى
يا پسيکوتراپى، خود، از شيوه هاى مهم درمان اضطراب
است که البته بايد زير نظر مشاور بالينى متخصص صورت گيرد.
روش آن بکارگيرى شيوه عاطفى، با استفاده از فنون روان
شناختى توسط فردى متخصص براى ميل به اهداف ويژه است.
حال به برخى از شيوه هاى درمان اضطراب مى پردازيم.
1. درمان مراجع محور
اين روشى است که «راجرز» و پيروان
او براى درمان بيمار به کار برده اند. در اين روش روان شناسى
به بيمار نمى گويد که او چه بايد بکند. بلکه از خود او مى
پرسد که به نظر شما چه بايد کرد تا به آرامش رسيد. و در نتيجه
روان شناس و بيمار به يک جمع بندى مى رسند و بيمار
در واقع با هدايت روانشناس، و با خواست و کمک خودش، راه نجات را مى يابد
و سعى دارد آن را مورد عمل قرار دهد.
2. درمان گروهى
در اين شيوه، چند بيمار روانى
در کنار هم هستند. مشکلات آنها مشابه است آنها با راهنمائى و جهت دهى
روان شناس با هم صحبت مى کنند. و در سايه آن در مى يابند
که همه دردى شبيه به هم دارند و اين ديد، خود، مايه
سکون و آرامش شان مى شود.
3. درمان پزشکى
در اين موارد روان پزشک است که در درمان
اضطراب هاى شديد دخالت کرده و از طرق مختلفى از جمله دادن داروها
و آمپولها به درمانش مى پردازند. داروهائى مثل سيدم پانتوتال.
استفاده از شيوه هاى تخدير در اين رابطه مؤثر است. البته
در اين زمينه فقط پزشک متخصص است که مى تواند نظر بدهد. طبيعى
است که در اين راه از اظهار نظر افراد غير آگاه بايد پرهيز
کرد و به سوى هر دوا و داروئى نبايد دست دراز کرد.
4. حساسيت زدائى
در آن فرد را، در آرامشى قرار مى
دهند و از او مى خواهند که در آرامش کامل عضلانى و در استراحت مطلق
باشد. آنگاه صحنه هاى اضطراب آور را در نظر خود مجسم کند و به آسانى و
در سايه القاآت، بر خود تسلط يابد و اضطراب خود را تحت کنترل در آورد.
5. استفاده از مذهب
مذهب اگر داراى ريشه الهى و فطرى
باشد در درمان افراد مؤثر است و راه و روشى مهم و چاره ساز به حساب مى
آيد و روانکاوان بزرگى چون «يونگ» آن را مورد توجه قرار داده
اند. در اسلام نيز به اين امر توصيه شده و آيه شريفه
قرآن که مى فرمايد: أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ[4]
اشاره اى به همين امر است. تقويت معنويت در افراد، زمينه
را براى از ميان بردن اضطراب از جهاتى متعدد، که عمده آن آرامش
بخشى که جهت ضد اضطراب است، فراهم مى آورد. همچنين استفاده از
روش توبه در اسلام، خود مى تواند از ميان بردارنده اضطراب و لااقل
کاهش دهنده آن باشد.
6. تمرين کلامى
اين روش به واقع نوع القاء به خود است
در عرصه قدرت، و به تبع آن خود را قدرتمند کردن. به خود القاء کند: من مى
توانم چنين و چنان کنم. من مى توانم مدير خود باشم. من مى
توانم بر مشکل غلبه کنم و..... فرد در ضمن اين القاآت آهنگ سخن و کلام خود
را قاطع مى کند و در واقع به نوعى امردهى به خود، بپردازد.
7. شرطى زدايى
گاهى فردى از موشى مى
ترسد، علت شايد آن باشد که مثلاً پدر و يا مادرش موشى را در
خانه ديده و فرياد کشيده اند. کودک از آن ترسيده و از آن
بابت در اضطراب است که نکند موش مجدداً حضور يابد. کودک به آن فرياد و
آن ديدار شرطى شده است. حال بايد عکس آن، مورد عمل قرار گيرد.
اين بار که موشى را ببينند بخندند و ابراز شادى و اعلام
سلطه کنند و در نتيجه آموخته قبلى کودک را خنثى نمايند.
8. جرأت دهى
طفل از وارد شدن در صحنه اى وحشت دارد و مضطرب
است. در اين مى توان فردى را نشان داد که در حال پيشروى
به سوى همان صحنه است و با جرأت، به سوى آن گام بر مى دارد. اين
ديدار اگر چند بار تکرار شود زمينه ساز جرأت او خواهد شد.
9. روش بازشناختى
نام ديگر اين روش «خود آموخته» که در
چهار مرحله صورت مى گيرد:
ـ تبيين اين که اضطراب او ناشى از چيزهاى
ناراحت کننده اى است که خود او آن ها را بد مى داند.
ـ شناسائى و بيان خاص بيمار از احوال اضطراب آميز.
ـ متقاعد کردن او که اضطرابش غير منطقى است.
ـ مدل قرار دادن و تقويت بيانات سازنده او.[5]
10. تغيير سبک زندگى: سبک خاصى از زندگى
فشارزا که در آن گرفتاريم به ايجاد و تداوم اضطراب کمک مى کند.
آموزش شيوه هاى مقابله با فشارهاى زندگى براى رفع
اضطراب مفيد خواهد بود. به عنوان مثال؛ اگر کفّه انتظارات سنگين تر از
منابع و توانائى هاى ما باشد فشار روانى ايجاد خواهد کرد
و همين امر تا وقتى که ما در جهت تقويت منابع و توانائى
هاى خود يا کاهش انتظارتى که از ما دارند و يا هر دو عمل
کنيم ادامه خواهد داشت. فشار روانى، با زمانى که کفّه انتظارت
سنگين تر از منابع باشد حفظ خواهد شد.[6]
11. پرهيز از رقابت و مقايسه.
12. اجتناب از پيشگويى و ذهن خوانى.
13. مثبت انديشى و پرهيز از بدبينى.
البته روش هاى فراوان ديگرى نيز وجود دارد که از
آنها صرف نظر مى کنيم و فقط در پايان به ذکر پاره اى اصول
اشاره مى کنيم:
1ـ تقويت مذهب
2ـ عادت به دعا
3ـ خواب و استراحت کافى
4ـ پرهيز از عوامل فشارزا
5ـ اصلاح محيط
6ـ ورزش و تفريحات سالم و...
[1] . شرفى، محمد رضا، مشکلات تربيتى را
چگونه حل کنيم، تهران، انتشارات تزکيه، چاپ دوم، 1376، ص 59.
[2] . اکبرى، ابوالقاسم، مشکلات نوجوانى و جوانى،
تهران: نشر ساوالان، چاپ اول، 1381، ص 265.
[3]. همان، ص 269.
[4] . رعد / 28.
[5] . قائمى، على، مسأله ترس و اضطراب در کودکان،
تهران، انتشارات اميرى، چاپ اول، 1376، صفحات 328 الى 341
(اقتباس).
[6] . تروورجى، پاول و ديگران، فشار روانى،
اضطراب و راه هاى مقابله با آن، ترجمه: حسن صبورى مقدم و ديگران،
مشهد، انتشارات آستان قدس رضوى، چاپ اول، 1377، ص 119.
منبع :مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه
