لطفا منتظر باشید ...
اساسى ترين منابع قرآن پژوهى براى جوانان
بهاء
الدين خرمشاهى
حديثى
از رسول اكرم(ص) به اين مضمون نقل شده است كه فرمودهاند: چون كسى در
نوجوانى و جوانى قرآن بياموزد،معرفت قرآنى با خون و گوشت
او سرشته ميشود. بنده به عنوان يك قرآنپژوه،بارها و بارها در جلسات
قرآني، مساجد، سخنرانيها يا محافل دانشگاهى با اين
سؤال و مسأله مواجه ميشوم كه عزيزان نوجوان و جوان از من ميپرسند:
با چه منابعى قرآنپژوهى را آغاز كنيم. من به فراخور حال
مخاطب،چند اثر را نام ميبرم.
اكنون
مناسب ديدم كه خوب است اساسيترين منابعى را كه من خود
ساليان سال،با آنها انس داشتهام و ارزش و كارايى آنها، به دستم
آمده است، در اينجا معرفى كنم.
1.
تفسير
در
زمينهٔ تفسير قرآن هنوز تفسيرى كه براى
جوانان و نوجوانان نوشته شده باشد نداريم و بعضى از پيش خود از
آنجا كه شهرت تفسير الميزان حضرت علامه طباطبايى ـ
اعلياللّه مقامه ـ را شنيدهاند، به سراغ ترجمهٔ فارسى
الميزان ميروند و اين كار درست نيست و چندان حاصلى
ندارد،زيرا الميزان براى قرآنشناسان و به اصطلاح
«منتخبان»[كسانى كه به اعلاى مطالعات علمى رسيدهاند و به
نوعى از تحصيل عادى و حتى عالى فراغت يافتهاند]
نوشته شده است. لذا در عين آنكه تفسير مهم و كارآمدى هست،
ولى براى از ميان سالى به بالا خوب است.
حدوداً از
45سالگى به بعد و نه براى 15 25سالگى كه مراد ما در اين
مقاله است. بهترين تفسيرى كه تا به امروز براى عامه و
براى مراجعه كننده، ساده و بدون اطلاعات فراوان قرآنى ـ اسلامى
نوشته شده است، تفسير نمونه است كه نزديك به 30جلد است. خوشبختانه
اين تفسير يك خلاصهٔ پنج جلدى دارد. ناگفته نماند
كه اين تفسير را عدهاى از فضلاى قرآنپژوه حوزهٔ
علميهٔ قم،زير نظر آيتالله مكارم شيرازى
فراهم كردهاند. آرى خلاصهٔ پنججلدى اين تفسير،
براى نوجوانان و جوانان مناسب است. تفسير نور جناب حجةالاسلام
والمسلمين محسن قرائتى هم زبان و بيان ساده و
دلنشينى دارد.
2.
ترجمه
اولين
توصيهٔ اينجانب به مخاطبان اين مقاله اين است كه از
ترجمههاى تحتاللفظى كه طى هزار سال، دوام و رواج داشته است،
بپرهيزند و شيفتهٔ سخنان كسى يا كسانى كه داد
سخن ميدهند و در بيان اهميت ترجمهٔ قدما كوشا هستند،
نشوند، زيرا بنده به تحقيق و تجربه دريافتهام كه حتى
يك ترجمه از صدها ترجمهٔقدما(كه دهها نمونهٔآن چاپ شده است)
براى امروزيان و به ويژه براى نوجوانان و جوانان مناسب
نيست و خوشبختانه در اين مدت بيست سال(بعد از
پيروزى انقلاب اسلامي)، بيش از ده ترجمهٔخوب،
درست، دقيق و مفهوم، به بازار كتاب و فرهنگ عرضه شده است كه از آن
ميان، شش ترجمه را توصيه ميكنم:
1ـ
ترجمهٔ آيتاللّه مكارم شيرازى
2ـ
ترجمهٔ آقاى عبدالمحمد آيتى
3ـ
ترجمهٔ آقاى محمدمهدى فولادوند
4ـ
ترجمهٔ آقاى دكتر سيد جلال الدين مجتبوى
5ـ
ترجمهٔ آقاى مسعود انصارى
6
- ترجمه بهاءالدين
خرمشاهي[زيرا بدون ذرهاى هواى نفس و دفاع از خود عرض
ميكنم كه زبان ترجمه اينجانب بسيار ساده و همه فهم و
زودياب است و استقبال از آن در مدت دوسال و نيم از زمان انتشارش
حاكى از همين است].
بشارت
بدهم كه ترجمهاى ويژهٔ كودكان و جوانان نيز به همت
يكى از برجستهترين صاحبنظران ادبيات كودكان و نوجوانان
يعنى آقاى مصطفى رحماندوست در دست تهيه و
تدوين است و اولين بخش آن كه ترجمهٔ جزء سيام قرآن
كريم است و در روانى مانند آب و در زلالى هم مانند آب است، به
تعداد كمى چاپ شده و براى نظرخواهى از اهل نظرعرضه گرديده
است. تكميل و انتشار كامل اين ترجمه، نقطهٔعطفى در
ترجمهٔ قرآن كريم به فارسى است.
3.
فرهنگ
لغتنامههاى
قرآنيِ عربى و عربيـفارسى فراوان است. يكى
از بهترين آنها لسانالتنزيل اثرى از مؤلف گمنام، به
تصحيح آقاى دكتر مهدى محقق است. ترجمهٔاين بنده هم
در قطع رحلي، داراى يك واژهنامهٔ دوازده هزار
مدخلى در پايان كتاب است. اگر كسى واژهنامهٔ مفصلتر
بخواهد بهترين آنها قاموس قرآن نوشته استاد قرشى است كه هفت جلد آن در
سه مجلد به چاپ رسيده است.
4.
فهرستها
فهرستها،
آمار مرجعى هستند كه خودشان مراد نيستند، بلكه كليدى
هستند كه در تحقيق و مراجعه به قرآن را به روى پژوهش باز ميكنند.
بهترين
فهرستهاى آيهياب و واژهياب قرآن كريم،سه اثر است
كه داشتن هر كدام براى مخاطبان ما كافى است:
الف
ـ المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الكريم، اثر محمد فؤاد عبدالباقى كه
حدوداً 60 ـ70 سال پيش تدوين شده و صدها هزار نسخه از آن در جهان
اسلام و ايران به طبع رسيده است. كار اين فهرست(ها) اين
است كه با جست و جو در آنها در زير مادهٔ اصلى هر كلمه محل آن
كلمه را در قرآن كريم پيدا ميكنيم. ولى براى
اين كار، بايد ريشهٔكلمه را بشناسيم. مثلاً
مستضعفين را در ريشهٔ«ضعف» جست و جو كنيم.
ب
ـ فرهنگ آمارى كلمات قرآن كريم، اثرى 3جلدي، تدوين
آقاى دكتر محمود روحانى كه آسانيابتر از كتاب قبلى است
و مثلاً همان كلمهٔ مستضعفين را بايد در «م» (و سپس «سين»
و سپس «ضاء» و غيره) جست و جو كرد.
ج
ـ فهارس قرآن، اثر دكتر محمود راميار كه هم فهرست الفبايي(مانند
فهرست و فرهنگ دكتر روحاني) به دست داده است و هم فهرست موضوعياب.
اما
جمع و جورترين فهرست يا فرهنگ موضوعياب قرآنى
اثرى است به نام فرهنگ موضوعى قرآن، تدوين كامران فانى و
بهاءالدين خرمشاهي(چاپ سوم، انتشارات ناهيد، 1377) كه در
يك جلد و چهارصد صفحهٔ دو ستونى است. مثلاً خمس را بايد
در «خ» و زكات را در «ز» جستجو كرد. درست مانند فرهنگ معين، يا
لغتنامهٔ دهخدا.
5.
تاريخ قرآن
دو
تاريخ قرآن، در بازار كتاب امروز وجود دارد. يكى اثر دكتر
محمدباقر حجتى به نام پژوهشى در تاريخ قرآن، ديگرى
كه اندكى ناياب است، تاريخ قرآن اثر شادروان دكتر محمود
راميار .
6.
اعلام قرآن
اعلام،
جمع كلمهٔ عَلَم است. عَلَم يعنى اسم خاص كه گاه
جغرافيايى است مانند مَدين، مدينه. گاه
تاريخى مانند يكايك پيامبران يا
شخصيتهايى چون قارون كه در قرآن از آنها ياد شده است. بهترين
اعلام قرآن، كتابى است به همين نام از شادروان دكتر محمد
خزائلي، چاپ انتشارات اميركبير. كتاب كوچك «قرآن شناخت»
نوشتهٔاينجانب، هم اعلام قرآن را به كوتاهى معرفى كرده
است.
7.
احكام قرآن
مراد
از احكام قرآن فقه قرآن يا شرح آيات احكام است و مسايلى
چون ازدواج و طلاق و كفار و سوگند شكستن و نظير اينها. بهترين
اثر در اين زمينه بر مبناى فقه شيعه «احكام قرآن» اثر شادروان
دكتر محمد خزائلى است.
8.
اخلاق قرآن
بهترين
اثر در اين زمينه كه هم اخلاق حميده و هم اخلاق رذيله را
شرح ميدهد فرهنگ واره اخلاق قرآن، اثرى جمع و جور و يك
جلدي، از دكتر جعفر شعار است.
9.
كليات
مراد
آثارى است كه مباحثى كلى و در عين حال لازم در زمينهٔقرآنشناسى
و قرآنپژوهى را معرفى ميكند. كتاب قرآن شناخت،اثر
اينجانب براى همين منظور و براى مخاطبان جوان نوشته شده
است و چاپ چهارم آن هم از سوى انتشارات طرح نو انتشار يافت. اين
كتاب به كلاسها و آموزشگاههاى كنكور هم راه يافته است و بسيار
دانشآموزپسند از آب در آمده است.
اما
كتاب مفصلتر از اين در همين زمينه شناخت قرآن، اثر قرآنشناس
بزرگ معاصر، استاد حاج سيد على كمالى دزفولى است كه از
سوى نشر اسوه انتشار يافته است.
10.
دايرة المعارف قرآني
به
فارسى فقط يك اثر، آن هم به تازگى انتشار يافته است.
اين اثر «دانشنامهٔ قرآن و قرآنپژوهي» نام دارد كه هفده مؤلف،
در نگارش آن همكارى داشتهاند. افتخار جمع و تدوين اين اثر با
نگارندهٔ اين سطور بوده است. اين كتاب مشتمل بر 3600مقاله است.
مقالات همه امضا و كتابشناسى دارد. زبان و بيان اين دانشنامه
روشن و همهفهم است و داشتن اين كتاب، محقق جوان را از داشتن بعضى از
كتابهايى كه نام برديم مانند اعلام قرآن و احكام قرآن هم
بينياز ميگرداند. در اين كتاب، بيش از 800كتاب
قرآنى عربي، انگليسى و فارسى معرفى شده است و
بيش از 800تن از قرآنپژوهان كه از اين ميان دويست
زندگينامه از معاصران زنده و به قلم خودشان است.
اينها
كه برشمرديم و به كوتاهى معرفى كرديم، اساسيترين
آثار در ميان آثار و مراجع قرآنپژوهى است و داشتن آنها نياز
يك دهه تحقيق پژوهشگران جوان را برآورده ميسازد.
منبع
: مجله بشارت - نشريه قرآنى ويژه جوانان
