لطفا منتظر باشید ...
آيت الله محمد هادى معرفت (ره)
( 1427- 1349 هـ ق )
ولادت
پدر ايشان شيخ
علي،فرزند ميرزا محمد‌على از نوادگان شيخ عبدالعالى ميسى اصفهانى بود که به اتفاق
والدين و ديگر اعضاى خانواده در سال 1290 هـ.ش از سده اصفهان به کربلاى معلّى
مهاجرت کرد. شيخ على دانشمند وخطيبى توانا و مورد احترام مردم کربلا بود که پدرانش
تا سه قرن همگى از سلسله جليله روحانيت بودند.
مادرِ استاد سيده
زهرا دختر سيد هاشم تاجر رشتى و متوطن در کربلا بود.
از آن پدر و اين
مادر متدين در سال1309 هـ.ش در شهر کربلا فرزندي ديده به جهان گشود که نام وى را
محمد‌هادى گذاشتند.
تحصيلات
محمد‌هادي از سن
پنج سالگى براى کسب سواد به مکتب خانه شيخ باقر اصفهانى فرستاده شد. آنگاه مقدمات
علوم اسلامى را نزد پدر فرزانه خود و تنى چند از اساتيد معروف نظير حاج شيخ اکبر
نائيني، سيد سعيد تنکابني، شيخ محمد حسين مازندراني، سيد‌مرتضى قزوينى و سيد محمد
شيرازى فرا‌گرفت.
مبادي فلسفه و
دوره‌هاى فقه و اصول تا سطوح عاليه را در کربلا و نزد پدر بزرگوار و برخى از
اساتيد بزرگ بهره گرفت و خوشه‌چين معارف الهيه شد.
اساتيد
اين دوره از حيات
علمى ايشان يا در عداد مراجع و يا شاگردان بنام برخى از بزرگان فقهى و اصولى حوزه‌هاي
علميه قلمداد مي‌شدند: شيخ محمد کلباسي، شيخ محمد حسين مازندراني، شيخ محمد خطيب
ـ‌از علماى بزرگ و مراجع حوزه‌ـ سيد حسن آغامير قزوينى ـ از شاگردان مرحوم آخوند
خراسانى و علماى صاحب نظر حوزه ـ شيخ محمد رضا جرقويى اصفهانى ـ از علماى بزرگ و
جامع معقول و منقول و از شاگردان با واسطه مرحوم شيخ هادى تهرانى ـ شيخ محمد مهدى
کابلي.
البته شيخ يوسف
بيارجمندى خراسانى از شاگردان بزرگ مرحوم نائينى در فقه و اصول و اديب نيشابورى در
فن فصاحت و علوم بلاغى در شکل‌گيرى شخصيت علمى مرحوم استاد معرفت نقش برجسته‌اى
داشت تا آنجا که کتاب‌هاى مطول، فصول، رسائل و مکاسب و يک دوره خارج اصول و مقدار
زيادى از خارج فقه را نزد وى شاگردى نمودند.
هجرت به
نجف اشرف
استاد معرفت در
آغاز سال1340 هـ.ش و پس از فوت پدر بزرگوارشان ـ‌رحمه اللّه عليه‌ـ به منظور تکميل
تحصيلات و رفعت هر چه بيشتر بناى دانش خويش همراه با خانواده به نجف اشرف مهاجرت
کردند.
در اين سالها نجف
اشرف منزلگاه اساتيد فرهيخته و آيات عظامى همچون سيد محسن حکيم، سيد ابوالقاسم
خويي، ميرزا باقر زنجاني، شيخ حسين حلّي، سيد‌على فانى اصفهانى و اخيراً حضرت امام
خمينى ـ قدس‌سره ـ هم بود؛ مرحوم استاد معرفت فرصت بهره‌گيري از اين گلستان معرفت
را قدر دانسته از هر گلى شهدى نوشيده بود و مجمع فضائل خوبان بود .
حضرت امام خمينى
(ره) در طرح آراى بزرگان و گسترش در نقد و بررسى آن ويژگى خاصى داشت. ايشان بر اين
باور بود و شاگردان را نيز چنين تربيت کردند .
هجرت به
قم
سال 1351 ش حکمت
الهى اقتضا کرد تا عدو سبب خير شود و استاد از عراق به ايران مهاجرت نمايد حکومت
بعث عراق دستور بازگرداندن ايرانيان مهاجر را از عراق صادر کرد و مرحوم محمد‌هادى
معرفت با کوله‌بارى از فضل و دانش به اتفاق خانواده رهسپار ايران و ساکن قم شد.
اين دانشمند در
بهار42 سالگي، فرصت حضور در درس اصول ميرزا هاشم آملي‌ـ رحمه اللّه عليه ـ را که
از شاگردان مبرز آغا ضياء عراقى بود، غنيمت شمرد و از خرمن دانش آن پير فرزانه
خوشه‌هاي معرفت را چيد.
و به اين ترتيب
شخصيت علمى محقق فرهيخته، استاد معرفت شکل گرفت و دوران طولانى بهره‌گيرى علمى از
اساتيد برجسته و ممتاز حوزه‌هاى علميه کربلا، نجف اشرف و قم، از او مجتهدى مسلط بر
مبانى فقهي، اصولى ساخت که روح دانش‌اندوزي را با جديت، تلاش، نو‌آوري، شجاعت در
ابراز عقيده، توجه به آراى سلف در کنار نقد و بررسى آنها، نخبه‌گويى و حذف زوائد و
تأمل در مسائل مهم، همراه کرد و با اين سرمايه عظيم در سه حوزه تدريس، پژوهش و
تأليف و به خصوص ورود به عرصه‌هاى نو و راه‌هاى طى نشده دست به کار شد.
استاد
معرفت در کرسى تدريس، تحقيق و تاليف
آيت اللّه معرفت
از آغازين سال‌هاى تحصيل علوم اسلامى به امر تدريس و تحقيق مى پرداختند
علوم ادبى و علمى
را متناسب با ميزان رشد علمى تدريس کردند و هر هفته يکبار براى جوانان کربلا،
جلسات پر‌شور علمي اسلامى بر‌پا مى نمودند.
در عنفوان جوانى
و همزمان با تحصيل دروس فقه و اصول، با همکاري جمعى از فضلاى مشهور کربلا از جمله
سيد‌محمد شيرازي، سيد‌عبد‌الرضا شهرستاني، سيد‌محمد‌علي بحراني، شيخ محمد‌باقر
بهبودى و… دست به تأسيس و نشر ماهنامه‌اى با نام اجوبه المسائل الدينيه زدند.
اين گروه در
اطلاعيه‌اى آمادگى خود را براى پاسخ‌گويي به سؤال‌هاى دينى مردم اعلام کردند و در
مدت ساليان متمادى با جديت تمام به پاسخ سؤال‌هاى رسيده، پرداختند. اين ماهنامه با
استقبال فراوان مردم از جمله دانشگاه‌هاى عراق و حتى خارج از کشور روبرو شد. و
حاصل پاسخ‌ها که گاه در شکل مقالات علمي ـ تحقيقى تحرير مي‌شد بعضاً صورت مستقل
چاپ و منتشر گرديد.
از جمله مقاله‌هاى
استاد معرفت که به زبان عربى تأليف و برخي از آنها به فارسى ترجمه و منتشر شده است
، مي‌توان به اين موارد:حقوق زن در اسلام،ترجمه قرآن، امکان، ضرورت، دو فرقه
شيخيه، اسکويي، کريمخاني، اهميت نماز و تاثير آن در صيانت فردى و اجتماعي اشاره
کرد .
استاد معرفت در
نجف اشرف بخش عمده‌اى از وقت خود را مصروف تدريس و تحقيق مى نمودند؛ صبحها علاوه
بر تحصيل، به تدريس مي‌پرداختند و عصرها را به امر تحقيق و تدوين اختصاص مى دادند.
در اين زمان بود
که با گروهى از فضلاى مشهور نجف اشرف از جمله سيد‌جمال خوئي، فرزند برومند آيت
اللّه العظمى خوئي، سيد محمد نوري، سيد‌عبد‌العزيز طباطبائي، شيخ محمد رضا جعفرى
اشکوري، دکتر محمد صادقى و در سال‌هاى اخير استاد عميد زنجانى جلسات هفتگى تشکيل و
پيرامون مباحث و موضوعات مختلف به بحث و تحقيق همت گماردند.
هر يک از اين
فضلا رشته‌اى از علوم اسلامى را موضوع تحقيق خود قرار دادند. در اينجا بود که
مرحوم استاد معرفت پژوهش‌هاي خود را در رشته علوم قرآني پايه‌گذارى کردند.
انگيزه رو‌آوردن
به پژوهش‌هاى قرآنى را از قلم معظم‌له مي خوانيم که نقل کرده اند:
هنگام مراجعه و مطالعه
براى آمادگى تدريس تفسير به حقيقت تلخى برخورد کردم و آن، فقدان بحث زنده پيرامون
مسائل قرآني، در کتابخانه‌هاى فعلى تشيع بود.
اين برخورد تلخ
از آنجا بود که براى تهيه مقاله‌اى پيرامون مسأله ترجمه قرآن به کتابخانه تخصصى
قرآن مراجعه مي‌کردم و در اين زمينه کتاب‌هاى زيادى که برخى در دو مجلد و نيز
رساله‌ها و مقالات بسيارى از مصر و غيره در اختيار بود که دانشمندان معاصر آن ديار
نوشته بودند، ولى در حوزه نجف جز يک برگ اعلاميه حضرت آيت اللّه شيخ محمد حسين
کاشف الغطاء چيز ديگرى نيافتم.
اين امر بر من
گران آمد و مرا بر آن داشت که در زمينه مسائل قرآنى به طور گسترده، ديدگاه‌هاى
دانشمندان گذشته و حال مکتب را روشن و عرضه کنم، نتيجه آن تلاش پيگير هفت مجلد
التمهيد و دو مجلد التفسير و المفسرون گرديد. در نوشته اخير تکميلمافاتِ نوشته
محمد‌حسين ذهبى مصرى را انجام دادم که به ناحق جايگاه تشيع را در حيطه قرآنى
ناديده گرفته بودم.
با هجرت استاد
معرفت به قم فعاليت‌هاى تدريسي، تحقيقى و تأليفى ايشان گسترش يافت. وي عمده وقت
خود را به تدريس رسائل ، مکاسب، کفايه و سپس خارج فقه و اصول اختصاص داد و از جمله
در مدرسه عالى حقانى و به دعوت شهيد قدوسى مدير محترم مدرسه، به تدريس مسائل قرآنى
و به ويژه علوم قرآن پرداختند. محصول تلاش استاد در سنگر تدريس تربيت صدها شاگرد
در موضوعات فقهي، اصولى و قرآنى است و سپس براى جمعى از طلاب جوان و با علاقه،
مباحث علوم قرآنى را در مؤسسه آموزشى ـ تحقيقاتى معارف اسلامى امام رضا(ع) تدريس
مي‌کردند.
اين محقق برجسته
به دنبال سکونت در قم، تحقيقات انجام شده در نجف اشرف را به‌طور گسترده مورد
بازبينى و تعميق و توسعه قرار داد؛ جزوات التمهيد يکى پس از ديگرى به زيور طبع
آراسته شد و به دنبال پيروزى انقلاب شکوهمند اسلامى چاپ التمهيد که به سه جلد
رسيده بود، به همت انتشارات جامعه مدرسين تجديد چاپ و مابقى مجلدات آن تا شش مجلد
انتشار يافت.
تجديد چاپ کتاب
تفسير و مفسّران در دو جلد و ترجمه آن به زبان فارسي، جلوه‌اي ديگر از مراحل کمال
تحقيق و پژوهش استاد مي‌باشد.
وي با توجه به
مهم‌ترين سؤال‌ها يا شبه‌هاى مخالف با کرامت قرآن و يا مذهب تشيع دست به‌کار تأليف
شدند، از جمله کتاب صيانه القرآن من التحريف را در دفاع از حريم قرآن و حراست از
کرامت آن نوشتند. احسان الهى ظهير، نويسنده متعصب پاکستاني، شيعيان را متهم ساخت
که قائل به تحريف قرآن مي‌باشند؛ استاد مجاهد و پاسدار ارزش‌هاى اسلامى در مدت شش
ماه کتاب صيانه القرآن… را در جواب وى به رشته تحرير در‌آورد و در تاريخ 2/8/66 ش،
به چاپ رساند.
مرحوم استاد در
پاسخ شبهات وارده بر قرآن که عمدتا از سوى شرق‌شناسان و برخى روشنفکران دنياى
عرب و ايران مطرح مي‌شد دست به تأليف کتاب شبهات وردود زدند که در سال 1382به زيور
طبع آراسته شد.
اين حديث‌شناس،
مفسرعلوم قرآنى و فقيه مکتب اهل‌بيت(ع) که معتقد به ضرورت استفاده از تراث سلف و
نگران کوتاهى در نقادي روايات تفسيرى ، از سال1379ش محصول تجارب ارزنده خود را به
خدمت تأليف تفسيرى جامع از آثار گذشتگان در‌آورد و به جمع‌آوري و تنسيق روايات
تفسيرى فريقين پرداخت. ايشان در اين کار گروهى که با مساعدت دو گروه ده نفره از
شاگردان و نخبگان حوزوى و تربيت يافتگان مدرسه قرآنى صورت گرفته است، روايات
تفسيرى را که جملگى به صورت خام در کتاب‌ها عرضه شده، به محک نقد و بررسى گذاشته و
براى جدا سازي سليم و سقيم اين روايات و قيمت‌گذارى و تعيين ارزش هر يک از آنها
اهتمام ورزيد، تا‌کنون يک مجلد از اين اثر ارزنده با نام التفسير الاثرى الجامع به
زيور طبع آراسته شده است.
به ميمنت انقلاب
شکوهمند اسلامى ايران و توجه ويژه‌اي که به گسترش علوم اسلامى بويژه علوم قرآنى در
حوزه و دانشگاه صورت گرفت و از طرف ديگر به دليل عمق و گسترد‌گى مباحث قرآنى اين
مرحوم، کتب علوم قرآنى تأليف شده ايشان به طور رسمى به عنوان منبع درسى عمومى و
تخصصى حوزه‌ها در رشته‌هاى مختلف علوم قرآنى و حديثى دانشگاهها قرار گرفت.
هم اکنون گروه
زيادى از تربيت‌يافتگان اين استاد در حوزه‌هاى فقهي، اصولى و به خصوص علوم قرآنى
مشغول امر تدريس، تحقيق و تاليف هستند. بسيارى از پژوهش‌هاي قرآنى در يکى دو دهه
اخير متأثر از نظريات اين محقق فريد مي‌باشد.
در عمده پايان‌نامه‌ها
و کتب تأليف شده در علوم قرآني، آثار استاد معرفت يکى از منابع معتبر و مورد
استفاده و مراجعه شناخته شده است.
وفات
سرانجام اين فقيه
عاليقدر پس از عمرى تحقيق درحوزه فقه و اصول وعلوم قرآنى در 29 ذى الحجه 1427
هـ.ق مطابق با 1385 ش، در شهر مقدس قم دار ديده از جهان فروبست و به ملکوت اعلى
پيوست ، پيکرايشان در جوار مرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليها به خاک
سپرده شد.
ويژگى
ترجمه قرآن كريم آقاى معرفت
ترجمه ى او از قرآن كريم كه همراه با پاسخ گويى به برخى از مسائل دينى
بوده است در دو جلد به سال 1380 هـ ق در نجف اشرف به چاپ رسيده است .
