لطفا منتظر باشید ...
تنبيه بدنى و مشکلات ناشى از آن
احمدرضا ساحلى
معناى تنبيه
الف) معناى لغوى
در فرهنگ هاى
فارسى، به معناى لغوى تنبيه اشاره شده است. در فرهنگ عميد،
تنبيه به معنى بيدار کردن، هوشيار کردن و آگاه ساختن بر
امرى آمده است. در فرهنگ معين، تنبيه چنين معنى شده
است: تنبيه مصدر متعدى است که از نظر لغوى به معناى بيدار
کردن و هوشيار کردن است. در لغتنامه دهخدا تنبيه به معناى
متفاوتى آمده؛ از جمله بيدار، واقف کردن بر چيزى، بيدارى
از خواب، هوشيار کردن و...
ب) معناى اصطلاحى
تنبيه، کاهش در
احتمال بروز آتى يک پاسخ است که در نتيجه ارائه، بلافاصله محرکى
پس از آن پاسخ حاصل مى شود. همچنين تنبيه يعنى
استفاده از روش هاى هوشيار کننده يا هشدار دهنده، توام با ترس و
دلهره يا بدون ترس و دلهره که در بعضى موارد به ضرب منتهى مى
شود که سبب ترک، يا تضعيف يا تقويت يا تعديل
عمل مى شود و فرد را از حالت انحراف منفى، خارج مى سازد.
تنبيه بدنى
از ديدگاه اسلام
اسلام به تعليم
و تربيت اهميت زياد مى دهد و براى رشد و تربيت
صحيح و مطلوب، راه عاقلانه و روش حکيمانه اى توصيه مى
کند که فقط از اين طريق، سعادت و خوشبختى انسان فراهم مى
آيد. اسلام، تنبيه (بخصوص تنبيه بدنى) را براى تربيت
کودکان، روشى حکيمانه نمى داند.
حضرت على(ع) مى
فرمايند:
“عاقل از طريق
ادب پند مى پذيرد واين چارپايانند که جز با زدن تربيت
نمى شوند.”
مردى از رفتار
ناپسند فرزند خود به حضرت على شکايت کرد. حضرت فرمود: “او را نزن؛
بلکه از او قهر کن. اما قهر را طولانى نساز.”
البته هدف اسلام اين
نيست که کودک در يک فضاى تربيتى ساختگى و
بدون دغدغه خاطر تربيت شود و فقط جنبه هاى خوش آيند و شريف
زندگى آشنا شود؛ زيرا زندگى واقعى، فراز و نشيب
فراوان دارد و کودک را بايد تا اندازه اى با آنها آشنا کرد تا وقتى
که بزرگ شد، صبر لازم در مقابل ناملايمات و سختى ها را داشته باشد.
اسلام براى نوجوانى که به سن تکليف رسيده، تنبيه را
آخرين گام به مثابه عامل بازدارنده، مطرح کرده است؛ يعنى وقتى
نمونه هاى عملى و پند واندرزهاى خيرخواهانه، سودى
نبخشد، ناچار بايد به اقدام شديدترى دست زد. اسلام سفارش مى
کند که پدران و مادران موظفند در تربيت فرزندان خود به مقتضيات زمان نيز
توجه داشته باشند و در تربيت آنها، شرايط محيط را در نظر بگيرند
تا کودکان بتوانند با مردم اجتماع و زمانه خود به نحو شايسته اى زندگى
کنند.
حضرت على(ع) مى
فرمايند: “آداب و رسوم زمان خود را با فشار و زور به فرزندان خويش تحميل
نکنيد؛ زيرا آنان براى زمان شما آفريده نشده اند.”
تنبيه بدنى
از ديدگاه صاحب نظران
با توجه به اينکه
روانشناسان، فيلسوفان، جامعه شناسان و محققان همواره به مسئله تنبيه
توجه خاصى داشته اند، نظرات بعضى از صاحبنظران را مورد بررسى
قرار مى دهيم:
مارتين لوتر عقيده
داشت:
“معلم نباي
شلاق به دست باشد؛ او تنها مامور هيئت مديره نيست بلکه مقام
مقدسى احراز کرده است.
”ژان ژاک روسو، فيلسوف
فرانسوى مى گويد:
“شاگرد را مورد هيچ
گونه تنبيهى قرار ندهيد؛ زيرا معنى خطا و اشتباه را
نمى داند. هرگز از او نخواهيد که پوزش بطلبد؛ زيرا امکان ندارد
به شما توهين کند. چون ارزش اخلاقى اعمالش را نمى داند، نمى
تواند کارى انجام دهد که اخلاق بد و در خور تنبيه يا سرزنش
باشد.”
جرمى بنتام، فيلسوف
انگليسى مى گويد: “درد، شر است واعمال تنبيه نيز
ضرورتا شرارت است؛ چرا که پيامد تنبيه چيزى جز درد نيست.”
مشکلات ناشى از تنبيه
تنبيه موقعيت
اجتماعى فرد را متزلزل مى کند. برهمين اساس، شاگرد براى
حفظ موقعيت اجتماعى خويشتن از اقدام به کارى که سبب اجراى
تنبيه درباره وى مى شود، خوددارى مى کند. با اينکه
تنبيه اثر فورى دارد و ممکن است شاگرد را از ادامه تخلف باز دارد، اثر
آن کم است و ارزش تربيتى ندارد. پرخاشگرى عارضه ديگر تنبيه
است. آزمايش در مورد جانوران نشان داده است که وقتى به دو جانور که با
هم در صلح و صفا زندگى مى کنند، شوک الکتريکى وارد شود،
به جان هم مى افتند و نسبت به هم رفتار خصمانه انجام مى دهند.
با توجه به زيان
هاى متعدد ناشى از کاربرد تنبيه و ساير روش هاى تنبيهى
بهتر است هرگز از آنها به منزله روش هاى آموزشى استفاده نکنيم.
به طور کلى، تنبيه
(بخصوص تنبيه بدنى) باعث ظاهر شدن مشکلات زير در کودک مى
شود؛
- بچه را دروغگو بار مى
آورد.
- افسردگى و بيمارى
هاى عصبى ايجاد مى کند.
- بچه ها را کينه
توز مى کند.
- کودک را عاصى،
بار مى آورد.
- بچه ها را عبوس بار
مى آورد.
- در بچه ها تنفر ايجاد
مى کند.
- علاوه بر صدمات جسمى،
رنج و تحقير به دنبال مى آورد.
- شادى را در
بچه ها سرکوب مى کند.
نکات مهم در امر تنبيه
لازم نيست تنبيه
هميشه زبانى باشد؛ گاه يک نگاه ملامت بار يا بى
اعتنايى براى کودک آموزنده و سازنده است.
در تنبيه نبايد
زياده روى کرد. چون اثر خود را از دست مى دهد.
والدين نبايد
امر تنبيه را به فرزند بزرگ تر واگذار کنند؛ چرا که اين امر باعث
اختلاف بين فرزندان مى شود.
در تنبيه بايد
مشکلات و شرايط جسمى و روحى و روانى کودک را در نظر گرفت.
قبل از تنبيه،
بايد ريشه و دليل تخلف را جستجو کرد تا با از ميان بردن
آن از تکرار تخلف جلوگيرى به عمل آيد.
پيشنهادها
شايسته است
افکار و انديشه هاى صاحبنظران و دانشمندان در زمينه تنبيه
مورد توجه و تعمق قرار گيرد.
به مربيان و اوليا
توصيه مى شود، امکانات لازم براى تقويت قوه استدلال
کودکان فراهم آورند. به مربيان و اوليا توصيه مى شود براى
رشد و شکوفايى استعدادهاى نهفته کودکان و تربيت صحيح
آنها از روش هاى مناسب تشويق استفاده کنند.
1- روانشناسى
تربيتى، دکتر رضا نورى، دکتر عليرضا مرادى
2- فرهنگ هاى عميد، معين
3- سايت اينترنتى رشد
4- تعليم و تربيت در اسلام، شهيد مطهرى
5- تربيت و سازندگى، دکتر قائمى
6- زمينه هاى تربيت، دکتر قائمى
