شیوه های جذّاب و اثربخش تبلیغ(2-3)

قاطعیت و صراحت لهجه

مبلغ، نباید در پی ارضای هوسهای مردم باشد؛ زیرا گاهی آنها تمایلات و خواسته های نابه جا دارند.
احمد نادری عفیف
17. قاطعیت و صراحت لهجه
مبلغ، نباید در پی ارضای هوسهای مردم باشد؛ زیرا گاهی آنها تمایلات و خواسته های نابه جا دارند و می خواهند به هر نحوی به خواسته های غیرمنطقی و خلاف عقل و شرع شان، لباس عمل پوشیده و حتی از مبلغین دینی نیز کمک بگیرند. در مقابل چنین افرادی، نباید انعطاف پذیری از خود نشان داده و با مسائل منفعلانه برخورد کند، بلکه باید در مقابل چنین خواسته هایی با قاطعیت ایستاده و با صراحت لهجه، جواب نفی دهد که این یک شیوه قرآنی و روش انبیاء است؛ چنان که خداوند خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: «قُلْ إِنى نهِيت أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ قُل لا أَتَّبِعُ أَهْوَاءَكمْ قَدْ ضلَلْت إِذاً وَ مَا أَنَا مِنَ الْمُهْتَدِينَ»؛ (32) «بگو من از پرستش کسانی که غیر از خدا می خوانید، نهی شده ام. بگو من از هوسهای شما پیروی نمی کنم که در این صورت، گمراه می شوم و از هدایت یافتگان نخواهم بود.»
در این آیه شریفه توجه به کلمه های «نهیت» ، «لا اتبع»، «ضللت» بیانگر موضوع فوق می باشد.
و نیز در قرآن، خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله آمده است: «قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَ أُمِرْنَا لِنُسلِمَ لِرَب الْعَلَمِينَ * وَ أَنْ أَقِيمُوا الصلَوةَ وَ اتَّقُوهُ وَ هُوَ الَّذِى إِلَيْهِ تحْشرُونَ»؛ (33) «بگو هدایت، تنها هدایت الهی است و ما مأموریم که تنها برای خدای جهانیان تسلیم باشیم و [به ما امر شده که] نماز را بر پا دارید و از خداوند پروا کنید و او است کسی که به سوی او برانگیخته خواهید شد.»
با توجه به جملة: «قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى...» دلالت آیه به موضوع فوق، روشن و واضح است. آیه 70 سوره انعام نیز به این موضوع دلالت دارد.
18. مبارزه با خرافات و انحرافات و پرهیز از عوام زدگی
یکی از وظایف بزرگ انبیا، مبارزه با خرافات و انحرافات و بدعتها می باشد و یک مبلغ دینی، باید آنها را برای خود الگو دانسته و با خرافات و انحرافات که دامنگیر فرد و یا جامعه می شود مبارزه کند؛ بر این معنا آیاتی که مربوط به افترا بستن و دروغ بستن به خدا است و مبارزه انبیا با این افراد، دلالت دارد؛ مانند آیه 138 سوره انعام.
19. پاسخگویی به شبهات و بهانه جوییهای احتمالی
رهبران و اندیشمندان دینی، باید خود را برای پاسخگویی به شبهات و بهانه جوییهای احتمالی که در آینده مطرح می شود آماده کنند و در واقع خود را برای مقابله با تهاجم فکری و فرهنگی، مهیا کرده و پیش بینیهای لازم را از قبل کرده باشند و با روشنگریهای علمی و عملی و اطلاع رسانی به موقع، به مقابله با آنها برخواسته و جامعه و به ویژه نسل جوان را از خطرات آنها محفوظ نگه دارند.
از آیاتی مثل آیه 148 انعام، این موضوع قابل استفاده است. (34)
20. عدم تحریک تعصب مردم
در بحث و مناظره، نباید تعصب مردم را تحریک کرد. این موضوع در قرآن از آیات مربوط به احتجاج قوم حضرت ابراهیم علیه السلام با او و پاسخهای مستدل آن حضرت، به خوبی قابل استفاده است؛ به ویژه آیه 81 سوره انعام. (35)
21. معرفی و ارائه الگوهای مناسب به مردم
یکی از شیوه های بسیار اثربخش در امر تبلیغ و تربیت انسانها، روش معرفی الگوهای متعالی و برتر است که در جهت کمال و معنویت و بندگی خدا درخشیده و زبانزد می باشند. بهترین الگوها در درجه اول انبیا الهی و ائمه علیهم السلام و سیره عملی آنان می باشد و در ربته های بعد، عالمان عامل و متعهد و عارفان واصل و سایر انسانهای صالح و مؤمن قرار دارد.
22. احترام گذاردن به اعتقادات دیگران
در تبلیغ و دعوت دیگران، باید به عقاید حقّه و عواطف پاک طرف مقابل، احترام لازم را گذاشت تا زمینه پذیرش و قبول مطالب مورد نظر مبلغ دین، فراهم شود؛ همچنین باید به نقاط مشترک عنایت ویژه کرد و به آنها تأکید نمود؛ چنان که خداوند خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرماید: «قُلْ يَأَهْلَ الْكِتَبِ تَعَالَوْا إِلى كلِمَةٍ سوَاءِ بَيْنَنَا وَ بَيْنَكمْ أَلا نَعْبُدَ إِلا اللَّهَ وَ لا نُشرِك بِهِ شيْئاً وَ لا يَتَّخِذَ بَعْضنَا بَعْضاً أَرْبَاباً مِّن دُونِ اللَّهِ فَإِن تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشهَدُوا بِأَنَّا مُسلِمُونَ»؛ (36) «بگو: ای اهل کتاب! بیایید به سوی سخنی که میان ما و شما مشترک است که: جز خداوند یگانه را نپرستیم و هیچ چیزی را شریک او قرار ندهیم، بعضی از ما، بعضی دیگر را [غیز از خدای یگانه] به خدایی نپذیرد؛ پس اگر [از این پیشنهاد] روی برگرداندند، بگویید: گواه باشید که ما مسلمانیم.»
23. استفاده از شیوه های جدید تبلیغ
مبلغان دین در زمان کنونی، در هر جا که وارد عرصه تبلیغ می شوند، جهت موفقثیت خود باید به شیوه های جدید تبلیغ مثل: فرستادن پیامهای کوتاه از طریق موبایل، استفاده از رایانه، وبلاگ نویسی، فیلم سازی و استفاده از تصاویر آشنا بوده و از آنها در جهت اعتلای فرهنگ دینی و عمومی مردم استفاده کند.
امام صادق علیه السلام فرمود: «اُکتُب وَ بُثَّ عِلمَکَ فِی اِخوَانِکَ فَاِن مِتَّ فَأورِث کُتُبَکَ بَنِیکَ فَاِنَّهُ یَأتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ هَرجٌ لَا یَأنَسُونَ فِیهِ اِلَّا بِکُتُبِهِم؛ (37) علم خویش را بنویس و میان برادرانت انتشار ده و هنگامی که مرگت فرا رسید، کتابهای خود را برای فرزندانت به ارث باقی گذار؛ زیرا زمانی پُر آشوب خواهد آمد که مردم به چیزی جز کتابهایشان اُنس نمی گیرند.» (38)
مبلغ دینی در عصر حاضر، باید با شناخت و آگاهی به زمان خویش، شگردها و روشهای رسانه های استعماری را فهمیده تا دچار سردرگمی وامور مشتبه و گیج کننده نگردیده و خود و دیگران را از ضربه پذیربودن مصون نگه دارد؛ چنان که امام صادق علیه السلام فرمود: «وَ العَالِمُ بِزَمَانِهِ لَا تَهجُمُ عَلَیهِ اللَّوَابِس؛ (39) کسی که زمان خودش را بشناسد، امور مشتبه و گیج کننده، به او هجوم نمی آورد.» یعنی مورد غفلت و غافلگیری در تهاجم و شبیخون فرهنگی دشمن قرار نمی گیرد و می داند که از همان روزنه ای که استعمار می خواهد ضربه وارد کند، باید به او با شدت بیش تر ضربه وارد کرد. علی علیه السلام می فرماید «رُدُّوا الحَجَرَ مِن حَیثُ جَاءَ فَاِنَّ الشَّرَّ لَا یَدفَعُهُ اِلَّا الشَّرُّ؛ (40) سنگ را از همان جا که آمده، باز گردانید؛ چرا که شر و بدی را جز با بدی نمی توان دفع نمود.»
به گفته عالم ربّانی، مرحوم سید شرف الدین: «لا ینتشر الهدی الا من حیث انتشر الضلال؛ (41) هدایت، انتشار نخواهد یافت، مگر از آنجا که گمراهی انتشار یافته است.»
آن مرحوم خود، به این اصل مهم در زندگانی پرمایه و با عظمتش عمل کرده است. از قول آن بزرگوار نقل کرده اند: «من وقتی وارد شهر صور (جنوب لبنان) شدم، با وضع اسف باری رو به رو شدم؛ مردم فقیر، بی سواد، طبقات پایین اجتماع، نه مدرسه ای، نه مسجدی، نه محل اجتماعی و... . فکر کردم چه بکنم و از کجا آغاز کنم؟ مدرسه ساختم و اعلام کردم فرزندانتان را به مدرسه بفرستید. مردم استقبال کردند. مرحله به مرحله پیش رفتیم. فرزندان جنوب لبنان را تا سطح معلومات عالی پیش بردیم؛ به جایی رسدیم که توانستیم برای پارلمان، افراد با صلاحیت و تحصیل کرده ای داشته باشیم.»
در اینجا به یک نمونه دیگر از حرکات فرهنگی این مصلح بزرگ، اشاره می کنم:
درباره خدمات آن بزرگوار نوشته اند:
«هنگامی که شرف الدین به شهر صور جنوب لبنان رفت، شیعیان ساکن این شهر، نه مسجدی داشتند برای ادای فرایض دینی و نه محلی داشتند برای تجمع و گردهمایی. شرف الدین، خانه ای خرید و آن را به صورت «حسینیه» وقف کرد. مردم پراکنده بودند و از تربیتهای دینی بی بهره. او توانست از طریق افتتاح حسینیه، مردم را گرد آورد و به تربیت آنان پردازد.» امروز به برکت انقلاب اسلامی، زمینه تبلیغ آماده است و آموزش و پرورش و دیگر نهادها، مهیای فراگیری تعالیم دینی هستند و اکنون بر حوزه های دینی است که همّت کنند و به نشر معانی دین بپردازند.
24. استفاده از قالبهای علمی و عاطفی
مبلغ، باید از علوم کافی در زمینه های مختلف برخوردار باشد؛ به ویژه در سه بخش اساسی دین که عبارت اند از:
الف. احکام اعتقادی؛
ب. احکام اخلاقی؛
ج. احکام عملی.
همچنین باید خیرخواه و دلسوز باشد؛ در واقع در شیوه تبلیغ، باید از هر دو قالب، به نحو مطلوب استفاده نماید.
آیاتی از قرآن و همچنین روایات، به این شیوه، دلالت می کنند و ما در ذیل، به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
خداوند از زبان نوح علیه السلام خطاب به قومش می فرماید: «قَالَ يَقَوْمِ لَيْس بى ضلَلَةٌ وَ لَكِنى رَسولٌ مِّن رَّب الْعَلَمِينَ * أُبَلِّغُكُمْ رِسلَتِ رَبى وَ أَنصحُ لَكمْ وَ أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لا تَعْلَمُونَ»؛ (42) «[نوح] گفت: ای قوم من! در من هیچ گونه انحراف و گمراهی نیست؛ لیکن من فرستاده ای از سوی پروردگار جهانیانم؛ پیامهای پروردگارم را به شما می رسانم و خیرخواه و دلسوز شما هستم و از طرف خدا چیزهایی می دانم که شما نمی دانید.»
و نیز آیات 61، 62، 68، 79 و 93 سوره مبارکه اعراف، به این موضوع دلالت دارند؛ چنان که در تفسیر نور می خوانیم: «دلسوزی و صداقت، دو شرط ا صلی در تبلیغات است. اگر دلسوزی همراه با امانت نباشد، خطرناک است؛ زیرا به خاطر دلسوزی، شاید حقوقی نادیده گرفته شود.» (43)
پیامبر خدا صلی الله علیه وآله در ضمن یک حدیث طولانی، به راهبی به نام شمعون بن لاوی فرمود: «وَ اَمَّا عَلَامَةُ النَّاصِحِ فَأربَعَةٌ یَقضِی بِالحَقِّ وَ یُعطِی الحَقَّ مِن نَفسِهِ وَ یَرضَی النَّاسِ مَا یَرضَاهُ لِنَفسِهِ وَ لَا یَعتَدِی عَلَی أحَدٍ؛ (44) نشانه های شخص خیرخواه و دلسوز، چهار چیز است:
1. به حق داوری کند؛
2. از خود به دیگران حق دهد؛
3. برای مردم، همان پسندد که برای خود می پسندد؛
4. به حق هیچ کس، دست درازی نکند.
نتیجه گیری
آنچه در این پژوهش، به صورت مختصر بدان دست یازیده شد، این است که: بر همه مردم مسلمان لازم است که احکام دینی خود را به اندازه ضرورت و نیاز، از روی تقلید یا اجتهاد دانسته و علم به اعتقادات، اخلاقیات و تکالیف احکام شریعت داشته باشند تا بتوانند به صورت صحیح به آنها عمل کنند و نیز دیگران را از باب عمل کردن به دو اصل بسیار مهم قرآنی (امر به معروف و نهی از منکر) در حد توان و فهم خود، آشنا ساخته و ارشاد و هدایت نمایند.
در این میان، لازم است حداقل گروهی، به صورت تخصصی در حوزه های مخلتف از جمله: احکام، شرایع دین و آموزه های دینی، دیگران را نسبت به انجام وظایف دینی شان آگاه ساخته و آموزش دهند که این همان «تفقه در دین» و سپس انذار و ابلاغ آن، به مردم است و مورد تأکید قرآن کریم و روایات و احادیث می باشد؛ لازم به ذکر است ایفای این رسالت عظیم، جز از طریق آشنایی لازم با فنون و شیوه های علمی و عملی جذاب تبلیغ، داشتن خطّ مشی صحیح، شناخت محیط، نیازها و مسائل ضروری مردم و مبارزه ریشه ای با انحرافات و مفاسد، صورت عمل به خود نمی گیرد.
ما در این مقاله، پس از بیان اهمیت تبلیغ، شرایط اصلی مبلغین راستین، مسئولیت عظیم آنان در مبارزه با جهل و نادانی و تحریفات و بدعتها و خطر عالمان فاسد، به نمونه هایی از شیوه های جذاب تبلیغ، به ویژه از منظر قرآن و احادیث پرداختیم و به این نتیجه رسیدیم که: اگر مبلّغین اسلام در این زمان که استکبار جهانی با جنگ نرم از طریق رسانه ها، فیلمها، مطبوعات و روزنامه ها و ... همه طبقات اجتماع خصوصاً نسل جوان را مورد هدف قرار داده است، خود را مجهز به علم و عمل کرده و با شیوه ها و فنون شناساندن اسلام و ارزشهای دینی و ابلاغ آنها، آشنایی لازم داشته باشند، به طور قطع موفق بوده و نقشه های پلید آنها را نقش بر آب خواهند کرد و در این رابطه، حوزه های علمیه دینی به ویژه حوزه علمیه قم در سازماندهی و سامان دادن به امر تبلیغ و نشر معارف دین و پاسخگویی به شبهات در عرصه های مختلف و نیز تربیت نیروهای متخصص، عامل ، مخلص و متعهد در ابلاغ رسالت بسیار عظیم و سنگینی را بر عهده دارد.
فهرست منابع
1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. ترجمه فارسی الحیات، احمد آرام، انتشارات دلیل ما، تهران، چاپ ششم، بهار 1384 ش.
4. توحید مفضّل، سخنان امام صادق علیه السلام.
5. تحف العقول عن آل الرسول، حسن بن علی حرانی، چاپ پنجم، منشورات المکتبة بصیرتی، قم، شوال 1394 ق.
6. المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، المکتبة مرتضویة، تهران.
7. الاختصاص، شیخ مفید، چاپ کنگره، شیخ مفید، 1413 ق.
8. مجمع البیان، شیخ ابو علی فضل بن حسین طبرسی، چاپ افست رشدیه، بیروت ـ لبنان، 1379 ق.
9. الاحتجاج، ابی منصور طبرسی، مطبعة النعمان، النجف الاشرف، 1386 ق.
10. فرهنگ لاروس، حمید طبیبیان، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، 1381 ش.
11. تفسیر نور، محسن قرائتی، مؤسسه در راه حق، قم، چاپ دوم، پاییز 1376 ش.
12. الاصول من الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، دار الکتب السلامیه، آخوندی، چاپ چهارم، 1381 ق.
13. بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، بیروت ـ لبنان، 1303 ق، 1983 م.
14. تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، (با همکاری جمعی از نویسندگان)، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1382 ش.
15. ده گفتار، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، قم.
16. مجله حوزه، شماره 21، مرداد و شهریور، 1366 ش.
17. مجله حوزه، شماره 39، مرداد و شهریور، 1369 ش.
18. فرهنگ فارسی، محمد معین، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، 1371 ش.
--------------------------------------------------------------------------------
32) همان / 56.
33) انعام / 71 و 72.
34) برداشت از تفسیر نور، ج 3، ص 426.
35) همان، ج 3، ص 327.
36) آل عمران / 64.
37) وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 27، ص82.
38) الحیات، ص 108 ـ 109.
39) بحار الانوار، ج 75، ص 269.
40) نهج البلاغه، ص 530.
41) مجله حوزه، شماره 39، مرداد و شهریور، 1369 ش.
42) اعراف / 61 و 62.
43) تفسیر نور، ج 4، ص 96.
44) تحف العقول، ص 36.
منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره145
مطالب مرتبط