عدل و حكمت خدا باعث مي شود كه در قيامت گناه كاران را به آتش بيندازد وگرنه مي توانست آنها را ببخشد و بدون مجازات پاك كند و به كمال برساند. بنابر اين، آيا عدل و حكمت باعث شده كه مهرباني خدا به نهايتش نرسد؟


پاسخ :

براي يافتن پاسخ اين پرسش چنين تصور مي كنيم كه خداوند عادل و حكيم نباشد، چنين تصوري نتايج ذيل را به دنبال خواهد داشت.
1. خداوند ديگر خدا نخواهد بود. زيرا خدا موجودي است كه تمامي صفات كمال و همه خوبي ها را تا بي نهايت دارد. قدرت علم، رحمت، عدل و... و اگر موجودي همة صفات كماليه را داشته باشد و فقط فاقد يكي از اين صفات باشد، نقص در ذات او راه خواهد يافت، و موجود ناقص خدا نيست.[1]
2. خلقت جهان عبث خواهد بود. توضيح آنكه، اگر تمامي انسانها در قيامت مورد عفو قرار گيرند و به بهشت بروند، ديگر خلقت عالم بي معنا خواهد بود. زيرا خداوند از همان آغاز مي توانست هيچ انساني را خلق نكند و يا اين كه همه را به بهشت ببرد و نيازي نبود كه به عالم ماده بيايند و گناه كنند و بعد مورد بخشش قرار گيرند. ولي خداوند خود مي فرمايد: كه خلقت مرگ و زندگي براي آن است كه معلوم شود عمل كدام يك از انسانها بهتر است.[2] و مي دانيم كه هيچ انسان عاقلي كه اعمالش را براساس فهم دقيق انجام مي دهد، كار عبث نمي كند، حال اگر خدا چنين كند، از انسان هاي عادي نيز پايين تر خواهد بود. به علاوه بر خلاف سخن خود عمل كرده است.
3. اگر در قيامت همه گناه كاران نيز به بهشت بروند و با ابرار و نيكان مساوي باشند، و خداوند براساس عدل و حكمت عمل نكند آن گاه مؤمنين اعتراض خواهند كرد كه مهرباني خدا به نهايت نرسيده است زيرا كفار هم در اين دنيا لذت فراواني برده اند و هم در آخرت به بهشت خواهند رفت، ولي مؤمنين براساس قواعد شرعي خود را محدود كرده اند و بسياري از لذائذ اين دنيا را بر خود حرام كرده‎اند، پس رحمت خدا به نهايت نرسيده است. يعني فرض مورد نظر، خودش، خودش را نقض مي كند.
با توجه به نكات فوق به نظر مي رسد پاسخ پرسش شما روشن شده باشد، البته توجه به چند نكته ذيل آن را تكميل مي نمايد.
4. خداوند متعال متصف به صفات رحيم، غفار و تواب مي باشد، و پيامبران و اولياء و شهدا و... حق شفاعت در روز جزا دارند، اين صفات نشان مي دهند كه خداوند متعال با نهايت عفو و مغفرت خويش با گناه كاران برخورد خواهد كرد و بسياري از ايشان مشمول غفران الهي خواهند بود.
اميرالمؤمنين ـ عليه‎ السلام ـ در دعاي كميل به همين نكته اشاره كرده و به خداوند عرض مي كند كه يقين دارم، اگر سوگند الهي مبني بر عذاب منكران الهي نبود، خدايا تو آتش را سرد مي كردي. ولي اسماء تو مقدس اند (و تو خلاف سخن خود عمل نمي كني)
در روايت ديگر نيز آمده است كه در روز جزا رحمت خداوند آن چنان فراگير خواهد بود كه حتي شيطان به طمع مي افتد.[3] براساس آيات قرآن نيز، تنها گناهي كه بخشيده نمي شود شرك به خداست.[4] و ساير اعمال خلاف هر يك شرايطي قابل عفو مي باشند.
5. نكته پاياني پاسخ مثالي است كه بحث را روشن تر خواهد كرد. اگر مادري به دليل شفقت مادري هيچ مانعي را در برابر خواست هاي كودك خود ايجاد نكند و مثلاً مانع رفتن او به سوي آتش نشود، تا مهرباني را كامل كرده باشد، آيا كسي چنين مادري را مهربان مي خواند؟ به نظر مي رسد مهرباني شرايطي دارد كه خداوند به آن آگاه تر است. به علاوه كه اوج رحمت الهي ارسال پيامبران و زمينه سازي هدايت انسان هاست،[5] و اگر كسي به اين رحمت پشت كند، ديگر شايستة چه رحمتي خواهد بود؟ در واقع كفار با عمل خود اعلام مي كنند كه نيازي به رحمت خداوند ندارد. (نعوذ بالله)
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. خداوند و صفات جمال و جلال، آيت الله جعفر سبحاني.
2. آموزش عقايد، آيت الله مصباح يزدي، ج 3، بحث معاد.[1] . درباره صفات كمال خدا ر.ك: مصباح يزدي، محمدتقي، آموزش عقايد، تهران، سازمان تبليغات اسلامي، چاپ دهم، 1373، ج 1، ص 94-100.
[2] . ملك/ 2.
[3] . مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، 1403 ق، ج 7، ص 287.
[4] . نساء/ 48 و 116.
[5] . آل عمران/ 164 و حجرات/ 17.