بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید ماه رمضان و آرزوى زيارت خانه خدا مقدمه حج و زيارت خانه خدا در ميان عبادات، جايگاه و موقعيت ويژه اى دارد. مرورى بر آيات قرآن، احاديث و كتب و منابع دينى اين واقعيت را آشكار مى سازد. آنچه در اين مختصر مورد توجه قرار گرفته، «جايگاه حج و زيارت خانه كعبه در ادعيه و زيارات ماه مبارك رمضان» است. دعا و زيارت، يكى از ذخاير گرانبهاى مسلمانان، بهويژه شيعيان بوده و از معارف عميق و با ارزشى برخوردار است; به طورى كه از دعا به «قرآن صاعد» تعبير شده است. دعاها و زيارت هاى مأثور، داراى مطالب گوناگون و متنوّع در زمينه هاى اعتقادى، اخلاقى، اجتماعى و سياسى است; به خصوص دعاهايى كه در بعضى از مقاطع تاريخى، از برخى ائمه اطهار(عليهم السلام)نقل شده و در وضعيت اجتماعى و سياسى ويژه اى صادر گرديده، داراى مضامين عميق و با محتوايى است. دعاهاى امام سجاد، زين العابدين(عليه السلام)، از جمله اين دعاها است. دعاهاى ويژه ماه مبارك رمضان در ميان ادعيه ما از امتياز خاصى برخوردارند. از آنجا كه ماه رمضان، ماه رحمت، بركت و مغفرت است، درهاى رحمت الهى در اين ماه به روى بندگان باز بوده و بهترين فرصت براى استفاده از بركات معنوى است و به مردم سفارش شده كه بيشترين استفاده را از اين ماه كرده و لحظه هاى با ارزش آن را از دست ندهند.
شب ها و روزهاى ماه مبارك رمضان، به جهت وجود شب قدر در اين ماه، اهميتى مضاعف دارد. شب قدر شبى است كه در آن، حوادث مهمى چون نزول قرآن، فرود فرشتگان الهى به زمين، تقدير و اندازه گيرى اعمال و رفتار انسان ها رخ مى دهد، از اين رو، دعاهايى كه در ماه رمضان عموماً و در شب هاى قدر به خصوص وارد شده، به مهمترين مسائل اختصاص يافته است. در خواست هايى كه در اين دعاها به درگاه الهى عرضه شده، با ارزش ترين و ضرورى ترين نيازها و خواسته هاى مردم است كه از زبان بهترين بندگان خدا و برترين انسان ها صادر گرديده است. از راه هاى شناخت مهم ترين مسائل انسان، كه با سرنوشت و سعادت او پيوند دارد، مراجعه به ادعيه است.
حج در ماه رمضان دقت در دعاهايى كه در ماه رمضان وارد شده، اين واقعيت را نشان مى دهد كه حج و زيارت خانه خدا، از خواسته هاى مهم پيشوايان معصوم ما بوده كه از رهگذر دعا از خود به يادگار گذاشته اند. اكنون تنها به اشاره اى در اين زمينه بسنده مى كنيم:
دعاى شب اول ماه رمضان امام صادق(عليه السلام) به خواندن دعايى در شب اول ماه رمضان سفارش نموده، كه در آن، خداوند را با اسم «رَبَّ شَهْرِ رَمَضَان» خطاب كرده، با اشاره به بركات ماه رمضان، چنين درخواست هايى را مطرح مى كند: توفيق روزه دارى، عبادت، تندرستى، سپرى كردن ماه رمضان توأم با عافيت، مقدّر ساختن تقديرى تغييرناپذير; يعنى حجّ خانه خدا و قرار گرفتن در زمره حاجيانى كه حجشان نيكو و تلاش و سعى شان مورد تقدير قرار گرفته و گناهانشان آمرزيده و خطاهايشان پوشانده مى شود. فرازى از اين دعا چنين است: «اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ مُنَزِّلَ الْقُرْآنِ... وَ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِيمَا تَفْرُقُ مِنَ الاَْمْرِ الْحَكِيمِ فِي لَيْلَهِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِي لا يُرَدُّ وَ لا يُبَدَّلُ أَنْ تَكْتُبَنِي مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُكَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِيلَ لِي فِي عُمْرِي وَ تُوَسِّعَ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ».(1) دقت در فرازهاى دعا، نشان مى دهد كه در ميان همه درخواست ها، آنچه به عنوان تقدير تغييرناپذير از پروردگار عالم خواسته مى شود، «حجّ خانه خدا» است كه در پرتو آن، گناهان آمرزيده و خطاها پوشانده مى شود.
دعاى هر شب ماه رمضان ابن ابى عمير از يكى از خاندان رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل كرده، كسى كه اين دعا را در شب اول ماه رمضان بخواند، گناهان چهل سالش آمرزيده مى شود. در اين دعا تنها سه درخواست مطرح است: درود بر محمد و آل محمد، حج خانه خدا در هر سال و بخشش گناهان. متن دعا چنين است: «اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِي أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرآنَ وَ افْتَرَضْتَ عَلَى عِبَادِكَ فِيهِ الصِّيَامَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عامي هذَا وَ فِي كُلِّ عَام وَ اغْفِرْ لِيَ تِلْكَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ، فَإِنَّهُ لا يَغْفِرُهَا غَيْرُكَ يا رَحْمنُ يا عَلامُ».(2) در دعايى ديگر «حج خانه خدا» در عرضِ دخول در رحمت خدا، بالا رفتن در علّيّين و مقامات والا، نعمت هاى بهشتى، درك شب قدر و شهادت در راه خدا درخواست شده است.(3)
دعاى روزانه ماه رمضان از امام صادق و امام كاظم(عليهما السلام) دعايى نقل شده كه در ماه رمضان، در پى هر فريضه اى خوانده شود. در اين دعا آمده است: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِي هَذَا وَ فِي كُلِّ عَام مَا أَبْقَيْتَنِي فِي يُسْر مِنْكَ وَ عَافِيَه وَ سَعَهِ رِزْق وَ لا تُخْلِنِي مِنْ تِلْكَ الْمَوَاقِفِ الْكَرِيمَهِ وَ الْمَشَاهِدِ الشَّرِيفَهِ وَ زِيَارَهِ قَبْرِ نَبِيِّكَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ فِي جَمِيعِ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ الآْخِرَهِ فَكُنْ لِي». «خداوندا! امسال و هر سال، تا وقتى مرا زنده مى دارى، حجّ خانه خودت را روزى ام كن; آنهم در آسانى و تندرستى و وسعت روزى از سوى خودت. و جايم را در آن جايگاه هاى ارزشمند و حرم هاى شريف خالى مگذار و از زيارت قبر پيامبرت محرومم مكن و در همه نيازهاى دنيا و آخرت، پس براى من باش.» در بخش ديگرى از اين دعا درخواست شده كه يكى از مقدّرات حتمى در شب قدر را «حج خانه خودش» قرار دهد و در زمره حجاجى به شمار آورد كه حجشان پذيرفته، از تلاششان قدردانى گرديده، گناهانشان آمرزيده و بر خطاهايشان قلم عفو كشيده شده است.
متن دعا چنين است: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ فِي لَيْلَهِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِي لا يُرَدُّ وَ لا يُبَدَّلُ أَنْ تَكْتُبَنِي مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُكَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئَاتُهُمْ».(4) همان طور كه پيش تر اشاره شد، در اين دعا، كه همه در روز ماه رمضان پنج مرتبه، بعد از هر نماز واجب خوانده مى شود، در كنار همه خواسته ها، «حج و زيارت خانه خدا» به عنوان امر حتمى، كه تغييرپذير نباشد، از خداوند سبحان در خواست شده است، هرچند عمر طولانى در اطاعت خدا، وسعت روزى و اداى امانت و دَيْن نيز از ديگر خواسته ها در اين دعاى شريف است.
دعاى سحرگاهان از دعاهاى بسيار مهم و نورانى در ماه مبارك رمضان، دعاى ابو حمزه ثُمالى، از امام سجاد(عليه السلام) است كه در سحرگاهان خوانده مى شود. در اين دعاى شريف، سه مرتبه زيارت كعبه از خداوند درخواست شده. چند بخش اين دعا چنين است: «اَللَّهُمَّ اشْغَلْنَا بِذِكْرِكَ... وَ ارْزُقْنَا حَجَّ بَيْتِكَ وَ زِيَارَهَ قَبْرِ نَبِيِّكَ صَلَوَاتُكَ وَ رَحْمَتُكَ وَ مَغْفِرَتُكَ وَ رِضْوَانُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ إِنَّكَ قَرِيبٌ مُجِيبٌ...» «وَ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِنَا هَذَا وَ فِي كُلِّ عَام وَ زِيَارَهَ قَبْرِ نَبِيِّكَ وَ الاَْئِمَّهِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ وَ لا تُخْلِنِي يَا رَبِّ مِنْ تِلْكَ الْمَشَاهِدِ الشَّرِيفَهِ وَ الْمَوَاقِفِ الْكَرِيمَهِ». «وَ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِنَا ]عَامِي [ هَذَا وَ فِي كُلِّ عَام وَ ارْزُقْنِي رِزْقاً وَاسِعاً مِنْ فَضْلِكَ الْوَاسِعِ».(5) از اين كه در يك دعا، از ميان همه خواسته هاى دنيوى و اخروى امام سجاد(عليه السلام)، زيارت خانه خدا و زيارت حرم نبوى سه مرتبه تكرار شده، نشان از اهميت اين فريضه و علاقه وافر آن حضرت به حج و زيارت حرم حضرت رسول(صلى الله عليه وآله) است.
دعاهاى شب قدر دعاهاى متعددى در شب قدر وارد شده و در ميان خواسته هاى اين شب، كه شب تقدير انسان ها است، حج خانه خدا برجسته است. خداوندا! امسال و هر سال، تا وقتى مرا زنده مى دارى، حجّ خانه خودت را روزى ام كن; آنهم در آسانى و تندرستى و وسعت روزى از سوى خودت. و جايم را در آن جايگاه هاى ارزشمند و حرم هاى شريف خالى مگذار و از زيارت قبر پيامبرت محرومم مكن امام جعفر صادق(عليه السلام) در وصيت به فرزندش، بهره گيرى از ماه مبارك رمضان و شب قدر را گوشزد مى كند و يادآور مى شود كه در اين ماه و در شب قدر روزى انسان تقسيم مى شود، زمان مرگ انسان معين مى گردد و كاروان هاى حج كه به سوى خدا سفر مى كنند، مقرّر مى شوند. در روايتى ديگر از امام صادق(عليه السلام) در اين باره نقل شده كه مقدّرات شب قدر غير قابل تغييراست، اگر كسى به عنوان زائر بيت الله الحرام معين گردد، لاجرم به اين سفر خواهد رفت حتى اگر فقير و بيمار باشد و اگر كسى به عنوان مسافر حق مقدر نشد، توان انجام حج را نخواهد داشت حتى اگر تندرست و ثروتمند باشد. «... يُكْتَبُ فِيهَا وَفْدُ مَكَّهَ، فَمَنْ كَانَ فِي تِلْكَ السَّنَهِ مَكْتُوباً لَمْ يَسْتَطِعْ أَنْ يَحْبِسَ وَ إِنْ كَانَ فَقِيراً مَرِيضاً وَ مَنْ لَمْ يَكُنْ فِيهَا مَكْتُوباً لَمْ يَسْتَطِعْ أَنْ يَحُجَّ وَ إِنْ كَانَ غَنِيّاً صَحِيحاً».(6) احاديثى هم كه در تفسير آيه شريفه } فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْر حَكِيم{(7) نقل شده، آن شب مبارك را كه قرآن در آن نازل گرديده و امور مقدّر مى شود، شب قدر معرفى كرده كه كاروان هاى حج در آن مشخص مى شود.(8)
دعاى روز عيد فطر غير از دعاهاى شب ها و روزهاى ماه مبارك رمضان ـ كه زيارت خانه خدا در آن ها درخواست شده ـ دعاى روز عيد فطر است. در دعاى اين روز، كه پس از نماز عيد خوانده مى شود، بار ديگر حجّ خانه خدا آرزو شده است. امام صادق(عليه السلام)از اميرمؤمنان، على(عليه السلام) نقل كرده كه آن حضرت، دعايى را كه بعد از نماز عيد فطر خوانده مى شود، مطرح كرد. در بخشى از اين دعا آمده است: «...أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ أَنْ تَقْبَلَ مِنِّي شَهْرَ رَمَضَانَ وَ تَكْتُبَنِي فِي الْوَافِدِينَ إِلَى بَيْتِكَ الْحَرَامِ...».(9) در اين دعا كه در حال سجده خوانده مى شود، پس از صلوات برمحمد و آل محمد، چند خواسته آمده، كه نخستين آن ها پذيرش ماه رمضان و اعمال و عبادات اين ماه، سپس ميهمان كردن در خانه خدا، بخشش گناهان و مشمول رحمت خدا قرار دادن است. يكى از درخواست هاى حتمى در اوقات و لحظات ماه مبارك رمضان، توفيق زيارت خانه خداست; خواسته اى كه در كنار خواسته هاى ديگر، تكرار شده است. مرورى دوباره بر دعاهايى كه در آن ها حجّ خانه خدا از خداوند سبحان درخواست شده، نشان مى دهد كه يكى از درخواست هاى حتمى در اوقات و لحظات ماه مبارك رمضان، توفيق زيارت خانه خداست; خواسته اى كه در كنار خواسته هاى ديگر، تكرار شده است. شايد يكى از حكمت هاى آن، اين نكته باشد كه چون ترك گناه و تقواى الهى برترين اعمال در ماه رمضان است; چنانچه پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله) در خطبه معروف شعبانيه فرمود: «أَفْضَلُ الاَْعْمَالِ فِي هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ».(10) روشن است كه آمرزش گناهان، بزرگترين آرزوى بندگان خدا مى باشد و بهترين فرصت براى برآورده شدن اين آرزو، شب هاى قدر است. در روايات ما نقل شده كه اگر انسان در شب قدر آمرزيده نشد، پس از آن آمرزيده نمى شود، مگر آن كه در روز عرفه در سرزمين عرفات حضور يابد و مشمول رحمت و مغفرت الهى شود. طبيعى است چون انسان براى رسيدن به اين خواسته بهترين فرصت ها را انتظار مى كشد، در خواست حجّ خانه خدا و قهراً حضور در عرفات در روز عرفه، معنا و مفهوم خود را پيدا مى كند تا اگر احياناً در شب قدر آمرزيده نشد، بتواند از فرصت نهايى روز عرفه نيز استفاده كند، هرچند سفر خانه خدا حكمت هاى فراوان فردى، اجتماعى، سياسى و فرهنگى دارد كه هركدام به تنهايى كافى است كه هر مسلمانى آرزوى آن را داشته باشد و در مظانّ اجابت دعا از خداوند سبحان طلب نمايد.
لطفا منتظر باشید ...
